De mythe van de gezonde bruine kleur: Welke effecten heeft blootstelling aan de zon op de huid?

Een positief effect van de zon op de psyche is algemeen bekend. Zonnebaden stimuleert de aanmaak van vitamine D. De "zonnevitamine" beïnvloedt de vorming van serotonine en dopamine, die op hun beurt het humeur kunnen opkrikken en verbeteren. Je wordt bruin, wat wordt gezien als aantrekkelijk en gezond. Maar hoe gezond is bruinen eigenlijk en welke effecten heeft het op het lichaam als de huid bruint?
Gele parasol met blauwe lucht Die Sonne sendet UV-Strahlen aus (grafxart8888 / iStock)

Wat gebeurt er als je gaat zonnebaden?

De zon zendt UV-stralen uit die het menselijk organisme raken als je gaat zonnebaden. Terwijl de UVC-stralen met korte golflengte worden afgeschermd door de ozonlaag, bereikt tot 10% van de UVB-stralen met langere golflengte ongefilterd het aardoppervlak en de UVA-stralen bijna volledig. Afhankelijk van de golflengte dringt UV-straling ook tot verschillende diepten in de huid door.

UVA-stralen dringen door tot in de lederhuid. Daar veroorzaken ze binnen enkele minuten een pigmentatie van de huid door de aanwezige melanine donkerder te maken. De mobilisatie van het kleurpigment in de buitenste huidlagen is een onmiddellijk beschermingsmechanisme van het lichaam tegen UV-straling. Door het snelle bruiningseffect is de UVA-waarde in zonnebanken hoger.

De meer energetische UVB-stralen dringen minder diep door in de huid en zorgen ervoor dat de melanocyten, die zich in de opperhuid (buitenste laag van de huid) bevinden, melanine produceren. Het lichaamseigen kleurpigment wordt verdeeld in de bovenste huidcellen en wordt na een paar dagen zichtbaar in de bruining van de huid. Op deze manier probeert het organisme zijn eigen natuurlijke bescherming op te bouwen. Hoe meer melanine er in de huidcellen wordt afgezet, hoe donkerder de bruine huid wordt.
UVB-stralen hebben ook een essentiële functie voor het lichaam: ze ondersteunen het metabolisme bij de vorming van de lichaamseigen vitamine D, die goed is voor ongeveer 80% van de behoefte.

Melanine beschermt de huid tegen UV-straling, maar slechts in beperkte mate.

De vorming van melanine in de melanocyten wordt gestimuleerd zodra UV-stralen de huid raken. Melanine zet lichtenergie om in warmte-energie en beschermt zo het genetisch materiaal van de cellen tegen beschadiging of vernietiging door UV-straling. Het beschermende effect is echter beperkt in de tijd en varieert afhankelijk van het huidtype. In de regel duurt de bescherming slechts enkele minuten tot enkele uren. De hoeveelheid geproduceerde melanine en dus de duur van de zelfbescherming hangt af van verschillende factoren. Naast de sterkte van het UV-licht, zoals in de zomer, is de bruiningsintensiteit vooral genetisch bepaald. Hoe donkerder de huid- en haarkleur, hoe meer melanine het lichaam aanmaakt. Leeftijd, hormonale veranderingen en medicatie kunnen de melanineproductie ook beïnvloeden.

Risico's en schade van overmatige blootstelling aan de zon

UV-stralen van de zon zijn geclassificeerd als kankerverwekkend en veroorzaken schade op korte en lange termijn aan de huid en ogen.

Acute effecten:

De huid is bestand tegen kortstondige blootstelling aan de zon zonder aanvankelijk zichtbare schade te ontwikkelen. De UV-dosislimiet tot waar geen acute gevolgen optreden na natuurlijke of kunstmatige UV-straling wordt de "erytheemgrens" genoemd.
Reeds 5 tot 10 minuten na intensieve blootstelling aan de zon wordt de erytheemgrens overschreden bij mensen met een licht huidtype, wat resulteert in UV-schade in de vorm van zonnebrand. De rode verkleuring van de huid, die op verbranding lijkt, wordt veroorzaakt door de UVB-stralen en is een ontstekingsreactie van de huid.
Afhankelijk van de mate van verbranding kan de huid pijn doen, jeuken, blaren krijgen, vervellen of zelfs een litteken vormen. Intense blootstelling aan de zon kan ook de bloedsomloop doen instorten of koorts veroorzaken.

Afgezien van deze schade door verbranding, is zelfs een kleine hoeveelheid UVB-straling voldoende om het DNA, d.w.z. het genetisch materiaal van de huidcellen, te veranderen. Hoewel dit kan worden gecompenseerd door het lichaamseigen herstelsysteem van de cellen, kunnen frequente en intensieve blootstelling aan UV-straling en terugkerende zonnebrand onherstelbare schade veroorzaken. Er treden permanente veranderingen (mutaties) op, die de ontwikkeling van huidkanker in de loop van het leven kunnen bevorderen.

Zelfs een gebruinde huid biedt geen bescherming tegen genetische schade. Hoewel het langer duurt voordat een gebruinde huid verbrandt in vergelijking met een niet-gebruinde huid, betekent bruinen geenszins dat de huid beschermd is tegen genetische schade veroorzaakt door UV-straling. Het risico op het ontwikkelen van huidkanker blijft daarom zelfs bij een gebruinde huid bestaan.

Overmatige blootstelling aan de zon kan ook de ogen beschadigen en pijnlijke klachten zoals bindvliesontsteking of hoornvliesontsteking veroorzaken.

Late effecten:

Bij langdurige blootstelling aan UV neemt de celdeling van de huid toe, waardoor de bovenste beschermende laag van de huid dikker wordt en een zogenaamd licht eelt vormt. Deze UV-zelfbescherming vertraagt het optreden van een merkbare zonnebrand, maar voorkomt ook geen celbeschadiging op lange termijn. Het algemene aanpassingsvermogen van de huid aan intensieve blootstelling aan de zon hangt af van het huidtype. De huid van mensen met een zeer lichte huid, lichte ogen, roodblond haar en veel sproeten is bijvoorbeeld nauwelijks in staat om bruin te worden of licht eelt te vormen.

Close-up van een oog met rimpels UV-Strahlen beschleunigen die Hautalterung (dolgachov / iStock)

Een goed gedocumenteerd langetermijneffect van UV-straling is vroegtijdige huidveroudering. UVA-stralen produceren vrije radicalen die collagenen in het bindweefsel kunnen beschadigen en de regeneratie ervan kunnen verhinderen. Hierdoor verliest de huid elasticiteit en ontstaan rimpels. Zonnebankgebruik versnelt dit verouderingsproces van de huid, omdat in zonnebanken de UVA-waarde van het licht meestal hoger is door de snellere bruining. Frequente blootstelling aan de zon bevordert ook de vorming van moedervlekken en sproeten en kan zogenaamde "ouderdomsvlekken" veroorzaken.

Intense en langdurige UV-straling kan leiden tot lensvertroebeling van het oog, beter bekend als staar. UVA-straling dringt door tot het netvlies van het oog en veroorzaakt veranderingen in het netvlies zoals maculadegeneratie, wat kan leiden tot verminderd gezichtsvermogen.

Overmatige UV-straling verzwakt het immuunsysteem en daarmee de afweer van het lichaam tegen infecties of kankercellen.

Huidkanker

UV-straling wordt beschouwd als de belangrijkste oorzaak van huidkanker. De blootstelling aan straling loopt in de loop van een mensenleven op. De meeste gevallen van huidkanker worden voor het eerst ontdekt tussen de 75 en 79 jaar. Zonnebrand tijdens de kindertijd en adolescentie verhoogt het risico op huidkanker op latere leeftijd met een factor twee tot drie. In Duitsland worden jaarlijks ongeveer 224.000 nieuwe gevallen van huidkanker geregistreerd (vanaf 2015). De incidentie verdubbelt ook elke tien tot vijftien jaar.

Biopsie van een basaalcelcarcinoom Histologisches Bild eines Basalzellkarzinoms (Md Babul Hosen / iStock)

Verschillende UV-stralen bevorderen verschillende soorten huidkanker. UVB-stralen veroorzaken voornamelijk basaalcelcarcinomen en plaveiselcelcarcinomen. UVA-stralen spelen daarentegen een essentiële rol in de pathogenese van melanomen (zwarte huidkanker). Melanomen zijn de meest kwaadaardige vormen van huidkanker en treffen in Oostenrijk ongeveer 1.500 mensen per jaar (vanaf 2019). Daarnaast is bijna 90% van alle sterfgevallen door huidkanker te wijten aan kwaadaardige melanomen.

Naast het aantal zonnebrandgevallen zijn ook het huidtype, het aantal moedervlekken en de individuele UV-blootstelling van invloed op het risico op huidkanker. Een gebruinde huid en donkere huidtypes lopen ook risico op huidkanker.

Bescherming tegen de zon en UV-index

Bescherming tegen UV-straling is de belangrijkste maatregel om het risico op huidkanker te verminderen. Een belangrijke richtlijn is de UV-index . Deze meet de sterkte van de zonnebrand veroorzakende UV-straling in de buurt van de grond. Hoe hoger de UV-index, hoe intenser de UV-straling en hoe sneller gezondheidsschade optreedt bij onbeschermde huid. Vanaf een UV-index van 3 moet de huid worden beschermd tegen de straling van de zon en vanaf een UV-index van 8 spreken we van een zeer hoge blootstelling aan straling, op welk punt effectieve bescherming dringend nodig is en de zon koste wat het kost moet worden vermeden.

UV-schaal Der UV-Index wird auf einer Skala von 1 bis 11+ angegeben (gentle studio / iStock)

Het Federaal Bureau voor Stralingsbescherming raadt aan om zich te beschermen tegen zonlicht vanaf een UV-index van 3. Direct zonlicht op de huid, vooral 's middags, moet worden vermeden en in plaats daarvan moet schaduw worden gezocht. Lichaamsdelen die aan de zon worden blootgesteld, moeten worden bedekt met kleding en hoofddeksels. Het dragen van een zonnebril met UV-beschermende glazen kan de ogen beschermen. Het is raadzaam om naakte lichaamsdelen in te smeren met een zonnecrème met voldoende hoge UVA- en UVB-filters. Dit werkt overigens alleen als het op de juiste manier en in de juiste hoeveelheid wordt aangebracht: Voor een volledige bescherming moet 2 milligram per vierkante centimeter huid worden aangebracht, wat bij volwassenen overeenkomt met ongeveer 4 opgehoopte eetlepels zonnebrandcrème voor het hele lichaam. Om de doeltreffendheid van de zonnebrandcrème te behouden, moet de huid regelmatig opnieuw worden ingesmeerd. De zonbeschermingsfactor (SPF) van een zonnebrandmiddel verlengt de zelfbescherming van de huid met de aangegeven factor, d.w.z. een SPF van 30 verlengt de zelfbescherming van 10 minuten tot 300 minuten. De zelfbeschermingstijd verschilt afhankelijk van het huidtype en bedraagt 5-10 minuten voor mensen met een zeer lichte huid en tot 60 minuten voor mensen met een zeer donkere huid.

Klein meisje zittend op het strand onder een parasol Kinder und Babys müssen besonders gut vor der Sonne geschützt werden (goce / iStock)

De huid van kinderen is gevoeliger dan die van volwassenen, waardoor ze ook extra gevoelig is voor zonnebrand. Schade door de zon in de kindertijd beïnvloedt het risico op ziekten op volwassen leeftijd. Vooral jonge kinderen moeten extra worden beschermd tegen zonnestralen en zonwerende kleding en hoofddeksels dragen. Bovendien moeten kinderen worden ingesmeerd met een geschikte zonnebrandcrème met een SPF van minstens 30. Hoe hoger de SPF, hoe beter. Hoe hoger de SPF, hoe beter.

Vitamine D wordt aangemaakt ondanks bescherming tegen de zon

De belangrijkste bron voor de lichaamseigen productie van vitamine D zijn UVB-stralen. Wanneer de huid in contact komt met zonlicht, wordt de lichaamseigen provitamine D omgezet in de actieve vorm van vitamine D3. De vetoplosbare vitamine is betrokken bij de botstofwisseling en beïnvloedt de spierkracht. Het is betrokken bij de vorming van hormonen en neurotransmitters zoals serotonine en dopamine en heeft mogelijke, maar onvoldoende bewezen, positieve effecten op de psyche en het immuunsysteem. De lichaamseigen synthese is onder andere afhankelijk van het seizoen, het weer en de geografische locatie. Volgens de huidige kennis is het voldoende om handen, gezicht en gedeeltelijk armen of benen 2-3 keer per week onbedekt een paar minuten bloot te stellen aan de zon om voldoende vitamine D aan te maken. Het UV-licht dat hiervoor nodig is, komt overeen met de hoeveelheid vitamine D die het lichaam aanmaakt. Het UV-licht dat hiervoor nodig is, komt overeen met de minimale dosis zonnebrand die effectief is: in de zomermaanden komt dit overeen met 5-10 minuten (voor lichtere huidtypes) of 10-15 minuten (voor donkerdere huidtypes) blootstelling aan de zon tijdens de middaguren. In de maanden met minder zon wordt een deel van de vitamine D opgeslagen in vet en spierweefsel. Zuigelingen, die over het algemeen niet mogen worden blootgesteld aan direct zonlicht, krijgen meestal vitamine D gedurende het eerste anderhalf levensjaar om rachitis (botziekte bij kinderen en adolescenten) te voorkomen.

Solarium - een beter alternatief?

Alle vormen van UV-straling zijn schadelijk voor het menselijk organisme - ook de UVA-stralen die in solariums worden gebruikt. Het risico op het ontwikkelen van zwarte huidkanker is aanzienlijk hoger bij mensen die regelmatig zonnestudio's bezoeken. In tegenstelling tot de veronderstelling dat een bezoek aan de zonnebank ook de aanmaak van vitamine D stimuleert, draagt UVA-straling niet bij aan de vitaminesynthese, maar kan het zelfs de afbraak ervan bevorderen. Ondanks de verkregen bruine kleur vermindert een bezoek aan de zonnebank de gevoeligheid voor zonnebrand niet, omdat hiervoor ook UVB-stralen nodig zijn. De zogenaamde "voorbruining" in het solarium leidt alleen maar tot onnodige blootstelling aan extra, kunstmatig geproduceerde UV-straling, waardoor het risico op huidkanker toeneemt.

Conclusie

Zonlicht bevat UV-stralen, waarvan sommige diep in de huid doordringen en het genetisch materiaal van huidcellen beschadigen. De stralen zorgen ervoor dat de huid sneller veroudert en bevorderen de ontwikkeling van huidkanker. Zonnebrand is een uitwendig acuut gevolg van overmatige blootstelling aan UV-stralen en verhoogt het risico op het ontwikkelen van huidkanker. De bruining die wordt veroorzaakt door het kleurpigment melanine is, in tegenstelling tot veel tegenovergestelde veronderstellingen, een teken van huidbeschadiging, omdat het een poging van het lichaam is om zichzelf te beschermen tegen verdere schade veroorzaakt door UV-straling. De bruine kleur die in een solarium wordt geproduceerd is ook geenszins goed voor de gezondheid, maar verhoogt het risico op huidkanker. Een voldoende hoog niveau van bescherming tegen de zon en het vermijden van directe UV-straling is daarom essentieel in het geval van gemiddelde tot sterke UV-straling. Aangezien het praktisch onmogelijk is om het lichaam volledig te beschermen tegen blootstelling aan de zon en het lichaam slechts een paar minuten blootstelling aan de zon nodig heeft om voldoende vitamine D te vormen, hoef je tijdens de zomermaanden meestal niet bang te zijn voor een vitamine D-tekort.

Olivia Malvani, BSc

Olivia Malvani, BSc

Dr. med. univ. Bernhard Peuker, MSc

Dr. med. univ. Bernhard Peuker, MSc


Laatst bijgewerkt op 05.07.2023


Logo

Uw persoonlijke medicatie-assistent

Medicijnen

Blader hier door onze uitgebreide database van A-Z medicijnen, met effecten, bijwerkingen en doseringen.

Stoffen

Alle actieve ingrediënten met hun werking, toepassing en bijwerkingen, evenals de medicijnen waarin ze zijn opgenomen.

Ziekten

Symptomen, oorzaken en behandeling van veelvoorkomende ziekten en verwondingen.

De weergegeven inhoud vervangt niet de originele bijsluiter van het medicijn, vooral niet met betrekking tot de dosering en werking van de afzonderlijke producten. We kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de nauwkeurigheid van de gegevens, omdat deze gedeeltelijk automatisch zijn omgezet. Raadpleeg altijd een arts voor diagnoses en andere gezondheidsvragen.

© medikamio