Monkeypox in Europa: huidige situatie, verspreiding en vaccinatie

Ziektepatroon, overdracht, therapie - allemaal belangrijke informatie.

Dit type pokken is een virale ziekte die zowel van dieren op mensen als van mensen op mensen kan worden overgedragen. Dit type pokken wordt veroorzaakt door het virusgenus Orthopoxvirus simiae, dat ook betrokken is bij de klassieke pokkenvirussen (variola). De virussen komen vooral voor bij knaagdieren in Afrika, niet bij apen. Het virus wordt "apenpokken" genoemd omdat het voor het eerst in het laboratorium bij apen werd waargenomen (1958). Bij mensen werd het virus voor het eerst ontdekt in 1970 in Congo. Een baby van 9 maanden werd besmet en sindsdien zijn nog meer gevallen van deze besmettelijke ziekte bij mensen gemeld. Deze komen voornamelijk voor in West- en Centraal-Afrika. Monkeypox bij mensen werd pas in 2003 buiten Afrika bekend, en tot op heden zijn alleen geïsoleerde gevallen van de virusziekte buiten Afrika gemeld. Vermoedelijk is het virus uit het land gebracht door de invoer van dieren uit Afrika. Momenteel vindt de infectie uitsluitend plaats door besmetting van mens tot mens.

Bij mensen is de ziekte meestal mild en zelfherstellend. Uitzonderingen zijn mensen met een zwak immuunsysteem en kinderen. De symptomen zijn tot nu toe veel milder dan bij pokken (variola), die in 1980 uitgeroeid werden verklaard. De meest voorkomende symptomen zijn koorts, koude rillingen, hoofdpijn, spierpijn en vermoeidheid. Kenmerkend zijn echter de huidveranderingen (uitslag) die eerst vlekkerig lijken en in de loop van de tijd uitgroeien tot puisten tot ze opdrogen, korsten en afvallen. De uitslag kan zowel in het gezicht als in het genitale gebied, op de handen en voeten en op de borst ontstaan. De puisten kunnen ook op de slijmvliezen verschijnen. In de regel geneest de uitslag uiterlijk na vier weken volledig.

Monkeypoxvirussen worden overgedragen door nauw lichamelijk contact, contact met lichaamsvloeistoffen of door de voor de ziekte typische uitslag. Ook overdracht via druppelinfectie kan niet worden uitgesloten. Getroffen personen zijn besmettelijk totdat de uitslag volledig is genezen. Overdracht kan ook plaatsvinden via voorwerpen (bv. handdoeken, beddengoed, deurklinken) die een besmette persoon heeft aangeraakt/gebruikt. In getroffen gebieden in Afrika kan overdracht ook plaatsvinden van dieren op mensen, meestal dan van knaagdieren. Dieren brengen de virusinfectie over via beten, ledematen, afscheidingen en besmette vacht of materiaal. De incubatieperiode duurt minstens 3 tot maximaal 21 dagen.

Huid- en lichaamscontact met besmette personen moet worden beperkt en open wonden of uitslag mogen niet worden aangeraakt. Seksueel contact moet voorlopig ook worden vermeden, aangezien de infectie ook via geslachtsgemeenschap kan worden overgedragen. Condooms kunnen het risico op besmetting verminderen, maar niet voorkomen. Ook het gebruik van condooms wordt sterk aanbevolen tot acht weken nadat de uitslag is genezen. Het is bewezen dat het virus nog enige tijd in het zaadvocht aanwezig kan zijn.

Iedereen die met apenpokken is besmet, moet ten minste 21 dagen in quarantaine gaan vanaf de eerste dag waarop de symptomen optreden. Als een infectie asymptomatisch is en via bemonstering wordt vastgesteld, begint de isolatie vanaf het moment dat het monster is genomen. De quarantaine kan worden opgeheven wanneer de uitslag volledig is genezen. Monsters worden genomen uit tranende wonden, blaasjes, puisten en korsten. Swabs van huidlaesies zijn ook een gebruikelijke diagnosemethode. Hoewel de apenpokken tot hetzelfde geslacht behoren als de menselijke pokken, die in 1980 uitgeroeid werden verklaard, zijn de symptomen milder en is het risico op overlijden veel kleiner. In de regel worden alleen patiënten met typische symptomen en risicofactoren (reizen naar endemische gebieden) getest op besmetting met deze pokkenvirussen. Als u zelf symptomen opmerkt, kunt u het beste onmiddellijk in quarantaine gaan en advies vragen aan de gezondheidsdienst of uw huisarts.

De behandeling is meestal ongecompliceerd, aangezien de infectie binnen enkele weken vanzelf verdwijnt (ernstige ziekteverschijnselen zijn echter mogelijk). De behandeling is alleen ondersteunend, zodat er geen superinfecties via bacteriën ontstaan. Pas onlangs werd in de EU het geneesmiddel Tecovirimat goedgekeurd voor de behandeling van de virusinfectie en het is in beperkte mate ook in Duitsland verkrijgbaar.

Huidige situatie en ontwikkeling in Europa

Volgens het Global Health Network zijn momenteel wereldwijd meer dan 64.000 gevallen van monkeypox bevestigd tussen januari en september 2022. Al 3.570 van deze gevallen komen uit Duitsland. Sinds het voorjaar van 2022 zijn dergelijke gevallen buiten het Afrikaanse continent geregistreerd, waarbij de getroffen personen niet afkomstig waren uit endemische landen. Wat in dit land vooral bekend is geworden, is de veronderstelde overdracht van het virus via geslachtsgemeenschap.

Het Robert Koch-Instituut en de Wereldgezondheidsorganisatie volgen en analyseren de huidige gevallen en werken hun onderzoek en bevindingen voortdurend bij. Om het risico voor Europa en Duitsland te beoordelen, moet de ontwikkeling van de overdracht en het onderzoek nauwkeurig worden geregistreerd. In juli 2022 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de virusziekte tot een "noodsituatie op gezondheidsgebied van internationaal belang". Naast isolatie of quarantaine en een goede behandeling van degenen die de ziekte hebben opgelopen, beveelt de WHO ook aan contactpersonen op te sporen, te vaccineren en beter te communiceren om het virus in te dammen. Tot dusver heeft de algemene Duitse bevolking geen gezondheidsrisico gelopen, aangezien dit type pokken in dit land alleen onder bepaalde omstandigheden besmettelijk is. Hetzelfde geldt voor heel Europa. Tot dusver heeft de apenpokken zich in Europa niet als een pandemische infectieziekte kunnen vestigen. Toch staat het wereldwijd te boek als een epidemie die meestal van mens tot mens wordt overgedragen. Als er geen preventieve maatregelen worden genomen, bestaat er een reëel gevaar dat de infecties wereldwijd pandemische vormen aannemen. De huidige uitbraak in Europa moet verder worden beperkt door voorzorgsmaatregelen te nemen en besmettingen snel op te sporen.

In principe kan de kennis en ervaring die bij de Covid-pandemie is opgedaan ook worden gebruikt bij epidemieën zoals deze infectieziekte. Vroege opsporing, quarantainemaatregelen, het melden van ziekten en voorlichtingscampagnes kunnen helpen om de bevolking te blijven beschermen en een nieuwe pandemie te voorkomen.

Alles over vaccinatie tegen de apenpokken

(Menselijke) pokken werden in 1980 uitgeroeid verklaard en de vaccinatie werd stopgezet. Tot die tijd was pokkenvaccinatie zelfs verplicht. Sinds 2013 is in de EU een nieuw pokkenvaccin (Imvanex) beschikbaar, dat ook kan worden gebruikt voor gevallen van monkeypox. Alleen personen van 18 jaar en ouder mogen zich laten vaccineren. Het Robert Koch Institute en het Permanent Comité voor Vaccinatie (STIKO) bieden uitgebreide informatie over vaccinatiemogelijkheden en nieuwe ontwikkelingen. Momenteel moeten alleen bepaalde risicogroepen vaccinatie overwegen, bijvoorbeeld mensen met verminderde immuniteit. Voor het overige wordt vaccinatie momenteel niet aanbevolen en nog niet als verplicht beschouwd.

Volgens de STIKO moet het vaccin Imvanex/Jynneos/Imvamune worden gebruikt. De basisvaccinatie bestaat uit twee vaccinatiedoses. De tweede dosis wordt na ten minste 28 dagen gegeven. De eerste dosis garandeert een goede basisbescherming na slechts 14 dagen, de tweede dosis verlengt de vaccinatiebescherming. Als u in het verleden reeds de pokkenvaccinatie hebt ontvangen, is een enkele vaccinatiedosis voldoende. Twee boostervaccinaties worden aanbevolen voor immuungecompromitteerde mensen die al tegen pokken zijn ingeënt.

De vaccinatie tegen pokken wordt via de huid, dus onderhuids, toegediend. Iedereen die in contact is geweest met een besmet persoon kan preventief worden gevaccineerd, maar binnen 14 dagen na het contact en zolang er geen symptomen zijn. Als de vaccinatie onmiddellijk na het contact wordt gegeven, kan de infectie worden voorkomen. Als de vaccinatie na vier tot maximaal 14 dagen wordt gegeven, kan de infectie niet worden voorkomen, maar kunnen de symptomen wel worden verlicht. Of het Imvanex-vaccin bij kinderen werkt, is nog onvoldoende onderzocht. Aangezien het vaccin slechts in beperkte hoeveelheden beschikbaar is, worden de doses verdeeld over de staten en federale provincies.

Zal de ziekte in de toekomst een probleem blijven?

In heel Europa en in dit land wordt de ontwikkeling van de verspreiding van de apenpokken voortdurend in de gaten gehouden. Er zijn regelmatig nieuwe bevindingen en informatie beschikbaar, en ook de gezondheidsdiensten verstrekken graag informatie. Vooral preventieve maatregelen die meer tijd geven aan lopend onderzoek zijn belangrijk. Besmette personen moeten worden behandeld en er moeten maatregelen na blootstelling worden genomen. Daarnaast wordt het steeds belangrijker om de bevolking op te voeden en te informeren. De middelen voor preventie, zoals tests en meer vaccindoses voor de landen, moeten worden verhoogd.