Acute leukemie

De diagnose "acute leukemie" is waarschijnlijk iets schokkends voor iedereen. U weet misschien dat het iets met het bloed te maken heeft en dat het kanker is, maar hoe wat precies niet werkt, is meestal onduidelijk. Vaak weet men alleen dat het een gevaarlijke en bedreigende ziekte is.

Ziekte van het hematopoietisch systeem

De basiskenmerken van de ziekte zitten al in de naam. De term leukemie is afgeleid van het Griekse "leukós" voor wit en "haima" voor bloed. Dit wijst erop dat er iets mis is met de witte bloedcellen, de leukocyten. Het is echter niet het bloed zelf, maar veeleer de bloedvormende organen die pathologisch veranderd zijn.

In het hematopoietisch systeem groeien en rijpen de meest uiteenlopende cellen van het bloed. Daartoe behoren niet alleen verschillende soorten witte bloedcellen (leukocyten), maar ook de rode bloedcellen (erytrocyten) en de bloedplaatjes (trombocyten).

Te veel leukocyte stamcellen

Bij leukemie functioneren de stamcellen van een leukocytenpopulatie niet meer. Daardoor worden ofwel te veel, ofwel te weinig of onrijpe bloedcellen aangemaakt, die in het bloed lekken. Dit kan de rijping van andere bloedcellen onderdrukken. Het bloedbeeld vertoont dan een zeer groot aantal onrijpe leukocyten, terwijl de andere celtypes verminderd zijn.

Acute leukemie is een ziekte die zich zeer snel ontwikkelt. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen acute myeloïde leukemie (AML) en acute lymfoblastische leukemie (ALL). ALL wordt vaak bij kinderen aangetroffen, terwijl volwassenen meestal AML hebben.

De precieze oorzaken van acute leukemie zijn nog niet vastgesteld. In de meeste gevallen blijft het onduidelijk waarom de ziekte is ontstaan, maar alleen in de zeldzaamste gevallen kan men tenminste factoren noemen die de ziekte hebben bevorderd.

Ioniserende straling als risicofactor

Deze omvatten bijvoorbeeld ioniserende straling. Daartoe behoren niet alleen röntgenstralen, maar vooral de straling die vrijkomt bij atoomexplosies. Men hoeft echter niet te vrezen dat men acute leukemie zal ontwikkelen als gevolg van het maken van röntgenfoto's, ook al stapelen de effecten van de straling zich in de loop van het leven op.

Chemische stoffen als bevorderende factor

Het effect van bepaalde chemicaliën is eveneens onduidelijk. Maar het is mogelijk dat stoffen zoals benzeen en bepaalde geneesmiddelen, in combinatie met andere factoren, leukemie kunnen bevorderen.

Genetische predisposities

De meest duidelijk omschreven factor is de invloed van de genetica op de ontwikkeling van leukemie. Hoewel er geen leukemiegen is dat het begin van de ziekte aangeeft, zijn er bepaalde genetische gendefecten die vaak met leukemie in verband worden gebracht. Bijvoorbeeld, mensen met het syndroom van Down of Fanconi anemie lijden ook vaker aan leukemie dan de gezonde normale bevolking.

De symptomen van acute leukemie zijn gewoonlijk zeer ongedifferentieerd en niet-specifiek. De meeste patiënten hebben vooral last van de algemene symptomen van de ziekte, zoals vermoeidheid, koorts en nachtelijk zweten. Naast deze niet-specifieke symptomen zijn er meestal ook een aantal richtinggebonden symptomen.

Symptomen als gevolg van de onderdrukking van de normale bloedvorming

Aangezien de normale bloedvorming wordt verdrongen door de overmaat aan leukocytenvorming, treden vaak de typische symptomen van anemie (gebrek aan erytrocyten) op. Deze omvatten bleekheid, ademhalingsmoeilijkheden en ook vermoeidheid.

Als gevolg van een vermindering van bepaalde leukocytenpopulaties kan er ook sprake zijn van een algemene vatbaarheid voor diverse infecties. Niet alleen bacteriële infecties spelen een grote rol, maar vooral ook schimmelinfecties.

Het tekort aan bloedplaatjes leidt tot meer bloedingen, die vooral tot uiting komen in de vorm van puntbloedingen in de huid (petechiën), hematomen, bloedingen uit het tandvlees en de neus.

Vergroting van de lymfatische organen

Acute lymfatische leukemie (ALL) in het bijzonder veroorzaakt veranderingen in het lymfestelsel. Dit blijkt uit een zwelling van de lymfeklieren en een vergroting van de milt.

Neurologische tekorten

Vooral bij ALL, kan de zogenaamde meningeosis leucaemica voorkomen. In dit geval dringen de leukemische cellen het centrale zenuwstelsel binnen en leiden tot stoornissen die vooral de hersenzenuwen en het oog aantasten.

Acute bloedarmoede wordt vastgesteld door het bloed te onderzoeken. Er zijn zowel specifieke als niet-specifieke veranderingen die op leukemie kunnen wijzen. Daarom zijn verdere onderzoeken meestal nodig om de diagnose van acute leukemie te bevestigen.

Veranderingen in het bloedbeeld

Het bloedbeeld vertoont een niet specifieke daling van rode bloedcellen en bloedplaatjes. Het aantal witte bloedcellen kan te laag, normaal of te hoog zijn. De enige specifieke aanwijzing uit het bloedbeeld is de aanwezigheid van zogenaamde blasten in het perifere bloed. Dit zijn voorlopers van leukocyten die eigenlijk alleen in de bloedvormende organen zouden moeten worden aangetroffen.

Analyse van het beenmerg

Indien leukemie wordt vermoed, moet ook het beenmerg, dat een bloedvormend orgaan is, worden onderzocht. Dit onderzoek helpt ook, vooral, om AML van ALL te kunnen onderscheiden.

De therapie voor acute leukemie moet precies op het geval in kwestie worden afgestemd. In principe zijn er twee verschillende manieren om bloedkanker te bestrijden. Deze omvatten chemotherapie en de transplantatie van beenmerg- of stamcellen. Er moeten ook ondersteunende maatregelen worden genomen.

Chemotherapie

Chemotherapie met zogenaamde cytostatica heeft tot doel de gedegenereerde cellen te vernietigen. Aangezien niet alleen de kwaadaardige cellen worden aangevallen, maar ook gezonde lichaamscellen worden beschadigd, zijn er meestal ernstige bijwerkingen zoals misselijkheid, braken en haaruitval.

De therapie is zeer veeleisend en belastend en wordt daarom uitgevoerd in verschillende intervallen, waartussen steeds rustperiodes zijn waarin het lichaam kan herstellen. Het aantal cycli dat nodig is, hangt af van het type en de ernst van de bestaande leukemie en moet individueel worden bepaald.

Het doel van chemotherapie is volledige remissie. Dit betekent dat het aantal cellen in de bloedvormende organen zich zodanig normaliseert dat leukemie niet langer kan worden opgespoord. Dit betekent echter niet dat alle leukemische cellen worden gedood, en daarom kan er altijd een terugval zijn, d.w.z. een nieuwe uitbraak van de ziekte.

Beenmerg- of stamceltransplantatie

Een alternatief voor chemotherapie is de transplantatie van beenmerg- of bloedstamcellen. In dit geval wordt het hele beenmerg gedood door een zeer sterke chemotherapie. Dit zou ook alle leukemiecellen moeten vernietigen, althans dat is de hoop.

Nadat alle bloedvormende cellen zijn vernietigd, worden gezonde stamcellen van een geschikte donor getransplanteerd. Dit komt meestal voor binnen de familie, omdat de weefselkenmerken zeer goed op elkaar moeten aansluiten. Indien de donor niet goed bij de ontvanger past, zal een afstotingsreactie optreden, die met alle middelen moet worden voorkomen.

Vooral wanneer reeds verschillende terugvallen hebben plaatsgevonden of wanneer de chemotherapie helemaal niet aanslaat, is deze therapiebenadering waarschijnlijk de beste kans op genezing van leukemie.

Ondersteunende therapieën

Aangezien leukemie het hele organisme aantast, is het belangrijk dat ook verschillende ondersteunende maatregelen worden genomen. Daartoe behoren bijvoorbeeld een zorgvuldige hygiëne en het terugdringen van ziektekiemen om infecties te voorkomen.

Indien nodig kunnen de verplaatste bloedcellen worden vervangen door infusies om de deficiëntieverschijnselen te verlichten. Vooral rode bloedcellen en bloedplaatjes worden op deze manier vervangen, omdat dit de kwaliteit van het leven sterk kan verbeteren.

Daarnaast moet men natuurlijk ook aandacht besteden aan een gezonde levensstijl, waartoe vooral een voldoende vochtinname behoort.

In het geval van acute leukemie is het bijna onmogelijk om een zinvolle prognose te geven. Dit is omdat het altijd afhangt van de aard van de ziekte en de reactie op de therapie.

Goede prognose voor jonge AML-patiënten

In het algemeen kan worden gesteld dat een volledige remissie kan worden bereikt in 65-70% van de gevallen van AML bij patiënten jonger dan 60 jaar. Het recidiefpercentage is echter relatief hoog, afhankelijk van leeftijd en genetische factoren.

Volledige remissie waarschijnlijk bij ALL

Bij ALL is de prognose nog iets beter, aangezien in 80% van de gevallen een volledige remissie kan worden bereikt. Slechts bij 30-50% van de patiënten treedt binnen de eerste vijf jaar een terugval op.