Acuut nierfalen (acute nierinsufficiëntie)

De nieren zijn waarschijnlijk een van de organen waar we het minst aan denken. Wij consumeren allerlei soorten voedsel en gifstoffen en denken er helemaal niet aan dat onze nieren een groot deel van de mogelijk schadelijke stoffen weer moeten uitscheiden. Bovendien regelen de nieren ook de water- en elektrolytenbalans en houden zij de bloeddruk stabiel.

Pas wanneer je acuut nierfalen of chronische nierinsufficiëntie hebt, besef je hoe belangrijk deze kleine organen zijn. Bij acuut nierfalen falen de nieren binnen een paar uur of dagen volledig. Het goede nieuws is dat dit meestal zo goed kan worden behandeld dat de nier daarna weer goed functioneert.

De oorzaken van acuut nierfalen kunnen in principe in drie groepen worden verdeeld. Hiertoe behoren de prerenale oorzaken, die buiten de nier bestaan en de bloedstroom van de nier beïnvloeden, de renale oorzaken, die rechtstreeks te wijten zijn aan ziekten van de nier, en de postrenale oorzaken, die te wijten zijn aan storingen in het afvoersysteem vanuit de nier.

Prerenale oorzaken

Als de nier geen goede bloedtoevoer heeft, kan hij van nature niet functioneren. Zo kan een groot vochtverlies als gevolg van bloedingen, braken, diarree of uitgebreide brandwonden leiden tot een slechte bloedtoevoer naar de nieren en dus tot acuut nierfalen.

Maar acuut nierfalen kan ook worden veroorzaakt door een lage bloeddruk, verstopping van de niervaten of bepaalde geneesmiddelen die de wandspanning in de niervaten aantasten.

Nier oorzaken

Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door ontsteking van de nieren, waardoor het orgaan minder goed kan functioneren. Maar medicijnen of toxines kunnen ook de nieren vernietigen, vooral als ze in te grote hoeveelheden worden ingenomen.

Bij kinderen wordt acuut nierfalen meestal veroorzaakt door het syndroom van Gasser (hemolytisch uremisch syndroom). In dit geval vormen zich kleine bloedklonters na een infectie, die vervolgens de niervaten blokkeren en hun functie belemmeren.

Postrenale oorzaken

Op het gebied van de urinewegen spelen stenen, tumoren of prostaatvergroting een grote rol. Al deze oorzaken vernauwen de urineleider, waardoor de urine terugstroomt in de nier.

Bij acuut nierfalen hangen de symptomen sterk af van de oorzaak. Met geschikte testprocedures kunnen echter toch bepaalde parameters worden verzameld die op nierinsufficiëntie wijzen.

Symptomen van de vroege fase

In de zogenaamde vroege fase is er vooral een vermindering van de urine-uitscheiding of een gebrek aan urine-uitscheiding. Aangezien geen enkel gezond persoon een logboek bijhoudt van zijn eigen toiletgebruik, blijft dit lange tijd onopgemerkt.

De typische tekenen van overhydratatie kunnen duidelijker zijn. Het gaat bijvoorbeeld om het vasthouden van water in de armen en benen, in de longen of in de hersenen. In veel gevallen zijn deze zeer eenvoudig te diagnosticeren.

In deze fase ontwikkelen zich ook in meer of mindere mate de zogenaamde uremie-symptomen van chronische nierinsufficiëntie.

Overzicht van de symptomen van uremie

• Algemeen: zwakte, vasthouden van water, urinegeur
• Hart- en vaatstelsel: hoge bloeddruk, hartritmestoornissen
• Longen: waterretentie, longontsteking, pleuritis
• Bloed: bloedarmoede, stollingsstoornis
• Bones: Pijn in de botten, neiging tot breuken
• Spijsverteringskanaal: buikgriep
• Hersenen: gebrek aan concentratie, verminderd bewustzijn, pijn
• Hormoonsysteem: potentiestoornis, cyclusstoornis, verlies van libido

Symptomen in de late fase

In de late fase leidt het volledig falen van de filterfunctie van de nieren soms tot overmatige urine-uitscheiding. In plaats van het gefilterde vocht terug te geven aan het lichaam, scheidt de nier gewoon alles uit. Dit leidt uiteraard binnen zeer korte tijd tot aanzienlijke verstoringen van de water- en elektrolytenbalans, die ook dodelijk kunnen zijn.

Om acute nierinsufficiëntie te diagnosticeren, moet de onderliggende ziekte correct worden gediagnosticeerd. Dat er werkelijk schade aan de nier is, komt men meestal pas te weten als er uitdrukkelijk naar wordt gezocht.

Nauwkeurig balanceren van input en output

Als er mogelijk sprake is van nierschade, moeten zowel de vochtinname als het vochtverlies en het lichaamsgewicht worden opgeschreven en in detail worden gecontroleerd. Dit is de meest effectieve manier om te bepalen of de nieren nog functioneren.

Bloedonderzoek geeft verdere aanwijzingen

Verdere aanwijzingen kunnen worden verkregen uit bloedonderzoek, waarbij vooral ureum en elektrolyten worden gemeten. Als er een aandoening van de nieren is, zullen er dienovereenkomstig verhoogde of verlaagde waarden zijn.

Onderzoek van de urine

Uiteraard moet ook het product van de nieren, de urine, worden onderzocht. Hier wordt bijvoorbeeld gekeken of er cellen te vinden zijn die er normaal niet zouden moeten zijn. Het gaat bijvoorbeeld om bepaalde proteïnen of witte bloedcellen of het bloedpigment.

Bovendien wordt gemeten in hoeverre de urine al dan niet geconcentreerd kan zijn. Zeer verdunde urine wijst evenzeer op nierschade als urine die te geconcentreerd is.

Verdere onderzoeken

De nieren kunnen ook direct onderzocht worden. Met een echografie kan bijvoorbeeld worden bepaald of de nieren de juiste grootte en consistentie hebben. Met een zogenaamde kleurendoppler kan ook worden nagegaan of de nier goed van bloed wordt voorzien.

Een röntgenfoto van de borstkas kan aantonen of er al sprake is van waterretentie in de longen.

Als uit de andere onderzoeken niet onomstotelijk blijkt hoe het met de nieren is gesteld, moet een nierbiopsie worden verricht. Een klein stukje van de nier wordt via een naald verwijderd en in een laboratorium onderzocht.

Bij de behandeling van acuut nierfalen staat de behandeling van de veroorzakende ziekte op de voorgrond. Bovendien moet onmiddellijk worden gestopt met alle stoffen die schadelijk zijn voor de nieren. Dit komt omdat zelfs de kleinste hoeveelheden niergif onaanvaardbaar zijn als er al nierbeschadiging is.

Bewaking van de lichaamsfuncties

Naast de bestrijding van de onderliggende ziekte zijn het vooral de lichaamsfuncties die voortdurend moeten worden gecontroleerd. Dit omvat niet alleen een nauwkeurige controle van de ingenomen en toegediende hoeveelheden vocht, maar ook dagelijks urine- en bloedonderzoek.

Deze geven dan tevens nauwkeurige informatie over de stand van de elektrolyten, die zo nodig onmiddellijk moet worden gecorrigeerd. Om de waterhuishouding te reguleren kunnen ook zogenaamde diuretica worden gegeven, die een uitdrogend effect hebben.

Dosisaanpassing van alle geneesmiddelen

Veel medicijnen worden via de nieren uitgescheiden. Als de nieren niet meer of slechts in beperkte mate functioneren, moet uiteraard ook de dosis van de toegediende geneesmiddelen worden verlaagd. Anders zou het gehalte aan werkzame stoffen in het bloed te hoog zijn en zou de nier onnodig worden belast.

Dialyse therapie

Dit wordt vaak zeer vroeg gebruikt bij acute nierinsufficiëntie omdat het meestal slechts tijdelijk nodig is. De functie van de nier wordt overgenomen door een machine die het bloed wast, bij wijze van spreken. Schadelijke stoffen worden uitgefilterd en de vocht- en elektrolytenbalans wordt geoptimaliseerd.

Als het nierfalen optreedt in de context van een zogenaamd multi-orgaanfalen, dan is de prognose zeer slecht. Want als ook de nieren falen, is dat een duidelijk teken dat het organisme het niet lang meer kan volhouden. In dit geval is het sterftecijfer ongeveer 50%.

Als de onderliggende ziekte die tot de nierproblemen heeft geleid echter adequaat kan worden behandeld en genezen, dan is de kans groot dat de nieren weer normaal gaan functioneren. Daartoe moeten de nieren natuurlijk voldoende worden beschermd en ontlast om hun herstel te ondersteunen.