Anale incontinentie

Mensen willen zo min mogelijk denken aan aandoeningen als anale incontinentie. Alleen al de gedachte dat je niet zelf kunt bepalen hoe en wanneer je je darmen leegt, is vervreemdend en ongemakkelijk.

Daar komt nog bij dat er snel een sociaal stigma kan ontstaan als je wind en ontlasting niet onder controle kunt houden. Dat komt omdat vreemden zelden denken dat het een ziekte zou kunnen zijn. Het is veel gemakkelijker om aan te nemen dat het te wijten is aan een gebrek aan hygiëne of manieren.

In het algemeen wordt onder incontinentie altijd het lekken van een sluitspier verstaan. Dit kan zowel de blaas als de dikke darm aantasten. Afhankelijk van de ernst van het probleem kan anale incontinentie leiden tot het ongecontroleerd lozen van luiers, dunne ontlasting of zelfs de volledige darminhoud.

De aandoening komt vaker voor dan men denkt. Tussen één en drie procent van de bevolking lijdt aan fecale incontinentie, waarbij de incidentie sterk toeneemt met de leeftijd. Bij jongere mensen kan tijdelijke anale incontinentie optreden, voornamelijk als gevolg van diarree.

De oorzaken van anale incontinentie kunnen zeer verschillend zijn. Daarom is het altijd belangrijk dat een gedetailleerde diagnose wordt gesteld. Naast de primaire oorzaken van anale incontinentie die hieronder worden genoemd, zijn er natuurlijk nog een hele reeks ziekten die tot anale incontinentie leiden. Dit zijn bijvoorbeeld verschillende darmziekten die de stoelgang ernstig beperken.

Letsel of ziekte van het zenuwstelsel

Beschadiging van zenuwen in de hersenen, het ruggenmerg of het perifere zenuwstelsel kan de functie van de anale sluitspier belemmeren. Neurologische aandoeningen zoals Alzheimer, multiple sclerose en een hersentumor, maar ook beroertes, zijn mogelijke oorzaken.

Bovendien kunnen stoornissen in de overdracht van informatie anale incontinentie veroorzaken. Dit omvat niet alleen dwarslaesie, maar ook andere aangeboren en verworven neurologische aandoeningen die de geleiding van impulsen in het ruggenmerg verhinderen.

Maar het is niet alleen het falen van de zenuwen die de sluitspier controleren dat tot anale incontinentie kan leiden. Een stoornis in de zintuiglijke waarneming kan ook incontinentie tot gevolg hebben. Door het gebrek aan input, weet de patiënt niet meer wanneer de darm geleegd moet worden. Na een bepaald niveau van vulling treedt spontane lediging op, die niet meer bewust kan worden beïnvloed.

Vernietiging van het spierstelsel

In zeldzame gevallen kan ook zwakte van de sluitspier zelf tot anale incontinentie leiden. Dan is de spier gewoon te zwak om de druk in de darm te weerstaan.

Vaak zijn de bekkenbodemspieren erbij betrokken. Als deze zwakker worden of verzakken, kan de darm niet langer goed worden afgesloten, wat leidt tot ten minste lichte anale incontinentie. Met het ouder worden ervaart bijna iedereen een verzwakking van de bekkenbodemspieren, wat het frequente optreden van de ziekte met toenemende leeftijd verklaart.

Anale incontinentie wordt onderverdeeld in verschillende graden van ernst, afhankelijk van de ernst ervan.

• Perfecte continentie
• Goede continentie: Er is slechts een lichte verslechtering van de continentie, die voornamelijk bestaat uit het onvrijwillig loslaten van luiers.
• Matige incontinentie: Naast het ongecontroleerd vrijkomen van luiers, komt er ook af en toe dunne ontlasting vrij.
• Ernstige incontinentie: Bij ernstige incontinentie wordt niet alleen dunne, vloeibare ontlasting, maar soms ook vaste en gevormde ontlasting onvrijwillig doorgelaten.
• Totale incontinentie: Bij de ernstigste vorm van anale incontinentie heeft de patiënt helemaal geen controle meer over het tijdstip waarop de darm geleegd wordt.

Aan het begin van de diagnose anale incontinentie vindt een gedetailleerd anamnesegesprek plaats. Ook al is het onaangenaam om erover te praten, het begin van de symptomen, de frequentie van de stoelgang en de aard ervan, en de omstandigheden van de onwillekeurige stoelgang moeten gedetailleerd worden beschreven. Soms kan het nuttig zijn een paar dagen een ontlastingsdagboek bij te houden om een beter beeld te krijgen van de symptomen.

Lichamelijk onderzoek

Dit wordt gevolgd door een lichamelijk onderzoek met inspectie en palpatie van de anale regio. Ook moet een rectaal onderzoek worden verricht om de functie van de sluitspier te beoordelen en verdere aanwijzingen over de oorzaak te krijgen.

Om betere gegevens te verkrijgen, kunnen ook manometrische metingen en rectoscopieën worden verricht. Deze onderzoeken zijn ongemakkelijk maar meestal pijnloos.

Beeldvormingsprocedures

Als de oorzaak nog niet duidelijk is of om andere oorzaken uit te sluiten, worden vaak beeldvormende procedures gebruikt. Deze omvatten niet alleen echografie, maar ook röntgenbeeldvorming. Dit kan gebeuren met of zonder röntgencontrastvloeistof. In bepaalde gevallen is computertomografie ook zinvol.

De diagnosemiddelen worden steeds geavanceerder, zodat het tegenwoordig zelfs mogelijk is om met bepaalde procedures het urineproces nauwkeurig te observeren, zodat de oorzaak van de fecale incontinentie onomstotelijk kan worden vastgesteld. Aangezien deze diagnostische procedures zeer complex zijn, moet altijd precies worden nagegaan welke middelen voor de diagnose moeten worden gebruikt.

Natuurlijk hangt de therapie af van de onderliggende oorzaak. Daarom kan geen therapiemaatregel worden beschreven die op alle patiënten van toepassing is. Maar er zijn algemene gedragsmaatregelen die nuttig kunnen zijn om fecale incontinentie onder controle te krijgen.

Optimaliseren van het darmgedrag

Het kan erg helpen om er een gewoonte van te maken om elke dag op hetzelfde tijdstip de stoelgang te hebben. In veel gevallen kan deze kleine verandering althans lichte incontinentie volledig verhelpen. Vooral in de eerste weken kan een regelmatige stoelgang ook worden ondersteund met zetpillen. Na twee tot drie weken moet de darm hier echter aan gewend zijn en zou het perfect moeten werken.

Optimalisering van de voeding

Natuurlijk moet ook de voeding worden geoptimaliseerd. Dit omvat een evenwichtige en gezonde voeding. Afhankelijk van de consistentie van de ontlasting, moeten bepaalde voedingsmiddelen worden vermeden. Indien de ontlasting bijvoorbeeld dun is, moet worden getracht het dieet zodanig te wijzigen dat een vaste ontlasting kan worden verkregen.

Biofeedback therapie voor zenuwbeschadiging

Als er onderliggende zenuwbeschadiging is, kan de restactiviteit van de zenuwen worden verhoogd door de sluitspier en de bekkenbodemspieren te trainen. Daarnaast kan biofeedback-therapie worden uitgevoerd met elektrische hulpmiddelen.

Geneesmiddelentherapie

Niet alleen wanneer er sprake is van darmontsteking of andere onderliggende ziekten, kan de behandeling ook met medicijnen worden uitgevoerd. Dit omvat niet alleen de behandeling van diarree, maar ook de regulering van de darmlediging.

Chirurgische maatregelen

Als het defect in de sluitspier de oorzaak is van de anale incontinentie, kan deze chirurgisch worden gereconstrueerd. Hierbij wordt vaak een deel van een spier uit de dij genomen en rond de sluitspier gelegd om deze te versterken. Soms kan een opblaasbare ring rond de spier worden geplaatst, die via een ballon in de schaamstreek kan worden opgeblazen om continentie te bereiken.

Dit zijn soms zeer complexe procedures die alleen in gespecialiseerde klinieken kunnen worden uitgevoerd. In sommige gevallen kunnen ze de kwaliteit van het leven echter enorm verbeteren, en daarom mogen deze opties niet worden vergeten.

Incontinentiehulpmiddelen

Als fecale incontinentie niet afdoende kan worden behandeld, zijn er tegenwoordig een aantal hulpmiddelen beschikbaar die het dagelijks leven met incontinentie gemakkelijker maken. Natuurlijk hebben deze ook tot doel een normaal sociaal leven mogelijk te maken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen absorberende hulpmiddelen (maandverband, broekjes, luiers) en andere hulpmiddelen (plakzakjes, anale tampons).

Soms besluit de patiënt samen met de arts dat een therapie te duur of te riskant zou zijn. Dit komt omdat met name milde anale incontinentie zeer goed kan worden behandeld met de beschikbare incontinentiehulpmiddelen.

De prognose voor de behandeling van anale incontinentie is zeer goed. Meestal kunnen met gedragsveranderingen al zeer goede resultaten worden geboekt. In andere gevallen kan een operatie toch worden uitgevoerd als de levenskwaliteit daardoor sterk zou verbeteren.

Natuurlijk moet men altijd proberen de oorzaak weg te nemen en niet alleen het symptoom te behandelen. De behandeling van anale incontinentie is dus altijd zeer individueel, en slechts zelden kunnen de ervaringen van de ene patiënt precies worden toegepast op de andere. De oorzaak en de behandeling van fecale incontinentie verschillen namelijk sterk van persoon tot persoon.