Baarmoederfibroom (goedaardig gezwel van de baarmoeder)

Baarmoederfibromen zijn goedaardige gezwellen van het baarmoederweefsel. De baarmoeder heeft ongeveer de grootte en de vorm van een peer en bevindt zich tussen de blaas en het rectum, waarbij het spitse uiteinde met de baarmoederopening in de vagina uitsteekt. De baarmoeder bestaat uit een gelijkmatig dikke spierlaag, die aan de binnenkant bedekt is met een slijmvlies (endometrium genoemd) en aan de buitenkant met het buikvlies (peritoneum).

Goedaardige knobbels (myomen) kunnen zich in de spierlaag vormen en van daaruit gedeeltelijk in de buikholte of in de baarmoeder uitgroeien. Baarmoedermyomen kunnen afzonderlijk of in grote aantallen voorkomen - als de baarmoeder sterk met gezwellen is doorspekt, wordt dit technisch uterus myomatosus genoemd. De goedaardige gezwellen komen vooral voor tussen de leeftijd van 35 en 50 jaar. Zeer zelden worden vrouwen voor de leeftijd van 25 jaar getroffen.

Bij ongeveer 20% van alle vrouwen na de leeftijd van 35 jaar kan een myoom in de baarmoeder worden ontdekt. De goedaardige gezwellen zijn meestal niet gevaarlijk, maar de levenskwaliteit kan er aanzienlijk door verminderen.

De precieze oorzaak van baarmoederfibromen is nog niet bekend. Het is echter bewezen dat de groei van de gezwellen sterk wordt beïnvloed door oestrogenen (vrouwelijke geslachtshormonen). Als de productie van oestrogeen in het vrouwelijk lichaam na de menopauze afneemt, ontstaan er normaal geen nieuwe myomen meer en worden de reeds bestaande langzaam kleiner.

De ernst van de symptomen hangt vooral af van de grootte en de plaats van de vleesbomen. Sommige getroffen vrouwen leven volledig vrij van symptomen ondanks de gezwellen.

Typische symptomen van baarmoedermyomen zijn menstruatiekrampen zoals meer en langdurig menstrueel bloedverlies (hypermenorroe en metrorrhagie), constipatie als gevolg van de druk van de myomen op de darm, alsook pijn en een verhoogde aandrang om te urineren als gevolg van gezwellen in de richting van de blaas. In zeldzame gevallen kan ook een verstopping van de urineleider ontstaan.

Als een groot baarmoedermyoom druk uitoefent op de zenuwuitgangspunten bij de wervelkolom, kan dit bij sommige vrouwen ook rugpijn of zenuwpijn in de benen veroorzaken.

Een gynaecologische palpatie door de gynaecoloog kan eventuele vleesbomen opsporen. De baarmoeder wordt via de vagina, het rectum en de buikwand onderzocht, zodat een vergroting van de baarmoeder of soms de aanwezigheid van knobbeltjes kan worden gevoeld.

Een nauwkeuriger methode voor het diagnosticeren van vleesbomen zou een echografisch onderzoek zijn, dat nu vaak rechtstreeks via de vagina wordt gedaan (vaginale sonografie genoemd). Hysteroscopie (endoscopie van de baarmoeder) zou een andere methode zijn om myomen op te sporen.

Als de gezwellen druk uitoefenen op de urineleider, is in sommige gevallen ook echografisch onderzoek van de nier en een röntgenfoto van de nier nodig.

Aangezien baarmoederfibromen goedaardige gezwellen zijn en dus slechts een laag degeneratiepotentieel (kankerrisico) hebben, is therapie niet absoluut noodzakelijk voor fibromen die symptoomloos zijn. Indien echter symptomen worden veroorzaakt, zijn, afhankelijk van de grootte en de plaats van de gezwellen, de volgende behandelingsmethoden beschikbaar:

• Chirurgie: Of de gezwellen operatief worden verwijderd via een incisie in de buik of rechtstreeks via de vagina, hangt vooral af van de plaats waar ze zich bevinden. Een laparoscopische ingreep (een techniek waarbij chirurgische instrumenten via kleine sneetjes in de huid worden ingebracht) is ook vaak een optie.
  Vooral voor vrouwen met een kinderwens is een geïsoleerde verwijdering van de vleesbomen zinvol. Afhankelijk van de plaats van de vleesbomen kan dit ook gebeuren in de vorm van een myoom enucleatie - bij deze chirurgische methode wordt het gezwel uit de baarmoeder gepeld. Als de baarmoeder door de gezwellen erg vergroot is of als er een risico bestaat dat de vleesbomen door weefselveranderingen in kanker ontaarden, kan het nodig zijn een hysterectomie uit te voeren.

• Hormoontherapie (progestageentherapie): Aangezien dit vaak slechts een tijdelijk effect heeft en de myomen dus na het einde van de therapie weer aangroeien, wordt een behandeling met hormonen vaak gebruikt om de omvang van de gezwellen te verminderen voordat ze operatief worden verwijderd.
  Onder invloed van zogenaamde GnRH-analogen (gonadotropin releasing hormone analogues) kunnen de myomen volledig terugtrekken. De therapie brengt de patiënten echter gedurende vier tot zes maanden kunstmatig in de menopauze, wat kan leiden tot de gebruikelijke klachten zoals opvliegers, stemmingswisselingen, osteoporose (botverlies) en slaapstoornissen. Wanneer de therapie wordt stopgezet, keert de hormoonhuishouding terug naar normaal en kunnen zich opnieuw baarmoedermyomen ontwikkelen.

• Transkatheter embolisatie: Percutane transkatheter embolisatie is een betrekkelijk nieuwe methode voor de behandeling van myomen. Bij een minimaal invasieve procedure worden de bloedvaten die de gezwellen van voedingsstoffen voorzien, dichtgeschroeid. Hierdoor wordt de toevoer naar de vleesbomen afgesneden en gaan ze achteruit.

• Echografie: Dit is een zeer nieuwe behandelmethode waarbij het vleesboomweefsel in een magnetische resonantietomograaf wordt vernietigd met behulp van hoogfrequente geluidsgolven. Tijdens de behandeling ligt de patiënte ongeveer drie uur lang met haar buik boven een geluidsbron van waaruit gericht ultrageluid op het myoom wordt gericht. De straling genereert zoveel warmte in het doelweefsel dat het afsterft en vervolgens wordt afgebroken door het immuunsysteem van het lichaam. Deze vorm van therapie is echter alleen mogelijk voor baarmoederfibromen die gunstig gelokaliseerd zijn, zodat tijdens de behandeling geen andere organen worden beschadigd.

Als een myoom wordt gediagnosticeerd en niet onmiddellijk wordt behandeld wegens geringe klachten, moet het regelmatig worden gecontroleerd in het kader van de gynaecologische controles. Zelfs als baarmoederfibromen goedaardige gezwellen zijn, kunnen zich onder meer de volgende complicaties voordoen:

• Bloedingsarmoede, die wordt veroorzaakt door spotting en continu bloeden.
• Problemen bij de conceptie of tijdens de zwangerschap.
• In zeldzame gevallen kunnen weefselveranderingen optreden die leiden tot de ontwikkeling van kwaadaardige tumoren.

Baarmoedermyomen vormen niet noodzakelijk een belemmering voor de conceptie - alleen als ze tot zeer ernstige veranderingen in de baarmoeder leiden, kan de vruchtbaarheid daardoor worden beperkt.

De veranderde hormoonhuishouding tijdens de zwangerschap kan echter leiden tot oedeem (vochtretentie) in de vleesbomen, waardoor deze kunnen opzwellen en tot diverse problemen kunnen leiden. Het kan gaan om foetale positieafwijkingen (stuitligging), pijn en vroeggeboorte. Een myoom kan ook een natuurlijke bevalling (vaginale bevalling) zo moeilijk maken dat een keizersnede (sectio caesarea) moet worden uitgevoerd.

Er bestaan geen preventieve maatregelen tegen baarmoederfibromen omdat er volgens de huidige kennis geen welomschreven triggers of oorzaken bekend zijn.