Baarmoederkanker (baarmoedercarcinoom, endometriumcarcinoom)

De baarmoeder is een hol orgaan van spierweefsel, in de vorm van een omgekeerde peer, met het spitse uiteinde naar de vagina gericht. De binnenkant is bedekt met een slijmvlies (baarmoederslijmvlies genoemd), dat tijdens de menstruatie maandelijks wordt afgestoten tot de menopauze en dan wordt vernieuwd. Kwaadaardige weefselveranderingen van het baarmoederslijmvlies treden gewoonlijk pas op na de menopauze. 95% van de gevallen treft vrouwen na de leeftijd van 40 jaar.

Kanker van het baarmoederslijmvlies wordt baarmoederkanker, baarmoederkanker of, in vaktermen, baarmoedercarcinoom of endometriumcarcinoom genoemd. De ziekte moet niet worden verward met baarmoederhalskanker, die ongeveer twee keer zo vaak voorkomt.

In Duitsland wordt elk jaar bij ongeveer 11.000 vrouwen endometriumcarcinoom vastgesteld. De gemiddelde leeftijd bij diagnose is 68 jaar. Aangezien bloedverlies uit de baarmoeder het belangrijkste symptoom van baarmoederkanker is, moet bloedverlies dat na de menopauze optreedt, beslist door een medisch onderzoek worden opgehelderd.

De precieze oorzaak van endometriumcarcinoom is niet bekend. Aangenomen wordt dat het geslachtshormoon oestrogeen een belangrijke rol speelt bij de ontwikkeling van deze kanker. Oestrogeen wordt geproduceerd in de eierstokken en in vetweefsel en heeft onder andere een groeibevorderende werking op de kliercellen van het baarmoederslijmvlies (endometrium). Vrouwen die gedurende lange tijd aan de hogere oestrogeenconcentraties van de vruchtbare levensfase worden blootgesteld (d.w.z. vroeg voor het eerst ongesteld worden of laat in de menopauze komen), lopen een hoger risico baarmoederkanker te ontwikkelen. Bovendien verhoogt overgewicht ook het risico op het ontwikkelen van de ziekte.

Als vrouwen tijdens de menopauze met oestrogenen worden behandeld om de menopauzale symptomen te verlichten, verhoogt dit ook het risico op het ontstaan van baarmoederkanker. Daarom worden oestrogenen volgens de nieuwe behandelingsrichtsnoeren alleen gegeven in combinatie met progestagenen, omdat die de negatieve effecten van oestrogenen verminderen.

Bovendien kan de behandeling met anti-oestrogenen die voor borstkanker worden gebruikt, ook de ontwikkeling van endometriumkanker bevorderen. In deze gevallen wegen de voordelen van anti-oestrogeentherapie op de ontwikkeling van borstkanker echter duidelijk op tegen het risico van de ontwikkeling van endometriumkanker.

De eerste symptomen van baarmoederkanker zijn meestal bloedingen uit de baarmoeder of de vagina. Deze lijken op een menstruatie, maar zijn meestal zwakker en kunnen ook optreden als intermitterende bloeding.

In sommige gevallen is er spotting of bloederige afscheiding. Weeënachtige pijn kan ook een teken zijn van baarmoederkanker. Na de menopauze is elke bloeding uit de baarmoeder altijd verdacht en moet door een arts worden opgehelderd.

Om endometriumcarcinoom te diagnosticeren wordt meestal vaginale sonografie (echografisch onderzoek via de vagina) verricht. De diagnose kan ook worden bevestigd met behulp van een hysteroscopie of een afschraapsel van het baarmoederslijmvlies met aansluitend microscopisch onderzoek (curettage).

Een histologisch onderzoek (onderzoek van weefsel onder de microscoop) van het baarmoederslijmvlies kan uitwijzen of de gezwellen goedaardig, voorstadia of reeds kankerachtig zijn. Met CT (computertomografie) of MRI (magnetische resonantiebeeldvorming) kan worden vastgesteld hoe ver het kankerweefsel al is uitgezaaid.

Als het vermoeden bestaat dat de baarmoederkanker al is uitgezaaid naar het rectum of de blaas, worden ook een cytoscopie (endoscopie van de blaas) en een rectoscopie (endoscopie van het rectum) verricht.

De belangrijkste behandeling van baarmoederkanker is de operatieve verwijdering van al het tumorweefsel. De standaardprocedure is volledige verwijdering van de baarmoeder, de eierstokken en, indien nodig, de vaginale manchet en de aangrenzende lymfeklieren, omdat baarmoederkanker vaak uitzaaiingen (dochtergezwellen) vormt. Deze procedure biedt de veiligste bescherming tegen progressie en wordt voornamelijk uitgevoerd bij postmenopauzale vrouwen.

Voor jongere vrouwen met een kinderwens en een vroege baarmoederkanker wordt meestal een conventionele therapie met baarmoederschraapsel en hormoonbehandeling toegepast. In dit geval wordt de baarmoeder niet verwijderd en blijft de mogelijkheid van conceptie behouden, maar moet regelmatig worden gecontroleerd op een mogelijk recidief van de kanker.

Als de baarmoederkanker vergevorderd of niet te opereren is, moet meestal ook bestralingstherapie worden toegepast. Het gaat om bestraling op korte afstand (brachytherapie), waarbij een ingekapselde stralingsbron via de vagina in de baarmoeder wordt ingebracht. Slechts in zeldzame gevallen wordt baarmoederkanker ook bestreden met een hormoonbehandeling of chemotherapie.

De prognose van baarmoederkanker hangt sterk af van het tijdstip van de diagnose. Baarmoederkanker ontwikkelt zich meestal zeer langzaam - hoe vroeger het wordt ontdekt en behandeld, hoe groter de kans op genezing. De 5-jaars overleving is vrij goed met ongeveer 80 procent.

Bij het verschijnen van uitzaaiingen (dochtergezwellen) of ernstige veranderingen in het kankerweefsel, verslechtert de prognose aanmerkelijk. Daarom moet elke bloeding buiten de normale menstruatiecyclus of na de menopauze beslist door een arts worden onderzocht om de kanker in een vroeg stadium te kunnen opsporen.

Baarmoederkanker kan niet voorkomen worden. Regelmatig onderzoek door een gynaecoloog kan echter een eventuele kankergezwel in een vroeg stadium diagnosticeren en behandelen, waardoor de overlevingskans vrij groot is. Vooral bloedingen buiten de normale menstruatiecyclus of na de menopauze moeten beslist door een arts worden onderzocht, omdat dit de meest voorkomende symptomen van baarmoederkanker zijn.