Beroerte (insult)

De term beroerte (med.: insult) verwijst naar een symptoom dat wordt veroorzaakt door een abrupte verstoring van de bloedsomloop. Aangezien de hersencellen (neuronen) zeer gevoelig zijn, sterven zij al na enkele minuten zonder voldoende zuurstoftoevoer.

Het risico op een letsel neemt gestaag toe met de leeftijd. Het jaarlijkse incidentiecijfer voor mensen tussen 55 en 65 jaar bedraagt ongeveer 250 per 100.000 inwoners; voor mensen ouder dan 65 jaar verdrievoudigt het incidentiecijfer zelfs bijna. In zeldzame gevallen kunnen ook mensen van jongere leeftijd of zelfs kinderen een insult oplopen. Mannen krijgen over het algemeen iets vaker een beroerte dan vrouwen. Een beroerte kan door verschillende veranderingen worden veroorzaakt en kan daarom in verschillende types worden onderverdeeld:

• Ischaemisch infarct: Dit is de meest voorkomende oorzaak van een beroerte, namelijk 80 procent. Atherosclerose of bloedklonters kunnen ervoor zorgen dat de bloedvaten die het bloed aanvoeren, verstopt raken.
• Hersenbloeding: Vaatletsels kunnen bloedingen in de hersenen veroorzaken, die verantwoordelijk zijn voor bijna 20 procent van de insulten.
• In zeldzame gevallen worden stoornissen van de bloedsomloop veroorzaakt door ontstekingsziekten van de vaten.

Verwondingen zijn wereldwijd de nummer één oorzaak van blijvende invaliditeit en de nummer twee doodsoorzaak. Hieruit blijkt duidelijk dat ook slagen een belangrijke rol spelen in de nationale economie. De verzorging en ondersteuning van de getroffenen neemt veel tijd in beslag en is zeer kostbaar. De levenslange kosten voor een patiënt met een beroerte bedragen in Europa ongeveer 45.000 euro.

Ischaemisch infarct:

Zoals reeds gezegd, is deze oorzaak verantwoordelijk voor ongeveer 80 procent van de beroertes. Ischaemisch infarct kan op zijn beurt worden veroorzaakt door verschillende veranderingen. De bloedvaten kunnen bijvoorbeeld geblokkeerd zijn door atherosclerose, een verkalking van de slagaders, of ze kunnen geblokkeerd zijn door meegevoerde bloedklonters (trombi).

Deze veranderingen in de bloedtoevoer leiden tot een gebrek aan toevoer van zuurstof en voedingsstoffen naar de aangetaste delen van de hersenen. Aangezien de zenuwcellen niet lang zonder zuurstof kunnen, worden zij na enkele minuten onherroepelijk vernietigd.

Tijdens een slaapaanval kunnen de bloedvaten in het gebied van de vaatafsluiting beschadigd raken, wat kan leiden tot bloedingen in het infarctweefsel. Dit kan leiden tot een gestage toename van de symptomen in de daaropvolgende dagen.

Er zijn een aantal factoren geïdentificeerd die het optreden van een insult aanzienlijk kunnen bevorderen:

• Arteriële hoge bloeddruk (hypertensie)
• Verhoogde bloedsuikerspiegel (diabetes mellitus)
• Adipositas (zwaarlijvigheid)
• Roken
• Verhoogd alcoholgebruik
• Verhoogd cholesterol- of triglyceridengehalte in het bloed.
• orale anticonceptiemiddelen die oestrogeen bevatten

Andere aandoeningen die tot een beroerte kunnen leiden zijn:

• atriumfibrillatie
• Hartritmestoornissen
• Hartaanvallen
• Ziekten van de hartkleppen

Hersenbloedingen

Bij hersenbloedingen zijn de bloedvaten in de hersenen beschadigd en bloeden zij om verschillende redenen in het zenuwweefsel. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen een cerebrale massale bloeding en een subarachnoïdale bloeding. De hersenen zijn beschermend omgeven door een vloeistof (cerebrospinaal vocht) en het hersenvlies. Als bloedingen in de ruimte van het hersenvocht optreden, worden ze subarachnoïdale bloedingen genoemd. Bij een hersenbloeding wordt hersenweefsel door het bloed verplaatst en samengedrukt.

Er zijn ook een aantal risicofactoren voor hersenbloedingen vastgesteld:

• Arteriële hoge bloeddruk (hypertensie)
• Ziekten van het beenmerg en stollingsstoornissen (bv. trombocytenaggregatiestoornissen, hemofilie A en B, Von Willebrandt-syndroom)
• Gebruik van bloedverdunnende medicijnen (bv. Marcumar of heparine).
• Leverziekten die de eiwitsynthesefunctie van de lever beperken, zoals levercirrose
• Vasculaire misvormingen, zoals circumscripte verwijdingen van de slagaders (aneurysma) of tumorachtige vasculaire gezwellen (angiomen)
• Beschadiging van de bloedvaten door een verhoogde afzetting van zogenaamde amyloïde eiwitten (amyloïdose) of ontsteking van de vaatwanden (vasculitis)

Het is uiterst belangrijk een beroerte snel te herkennen, zodat in een vroeg stadium de juiste maatregelen kunnen worden genomen. Tegen de tijd dat de betrokkene de juiste therapie krijgt, kan er steeds meer zenuwweefsel verloren gaan. Als u een insult vermoedt, moet u dus onmiddellijk een spoedarts bellen. In ieder geval is het niet raadzaam zelf of met een vriend naar het ziekenhuis te rijden, aangezien de toestand van de getroffen persoon snel kan verslechteren en levensbedreigend kan worden.

Waarschuwingstekens

De symptomen kunnen zich vaak vóór de eigenlijke beroerte voordoen, maar ze zijn omkeerbaar, d.w.z. dat ze geen blijvende schade aan de hersenen veroorzaken. Symptomen zijn spraakmoeilijkheden, zintuigstoornissen, zwakte in de ledematen of zelfs verlamming en geheugenverlies. Dit kan een TIA (transient ischaemic attack) zijn, die symptomen kan veroorzaken die lijken op een beroerte, maar die binnen 24 uur volledig verdwijnt zonder secundaire schade. Hoewel een dergelijke aanval geen enorme schade veroorzaakt, moet u onmiddellijk naar het ziekenhuis om de symptomen te onderscheiden van een beroerte of om de oorzaak van de TIA te achterhalen.

Typische symptomen

De symptomen van een beroerte hangen sterk af van het getroffen deel van de hersenen en de functie daarvan:

• Heel vaak kan bij de getroffenen een halfzijdige verlamming (hemiparese) worden waargenomen. Aan één kant hangt meestal één mondhoek naar beneden en de arm en het been van de aangedane zijde kunnen zeer beperkt of helemaal niet worden bewogen.
• In veel gevallen kan onduidelijke spraak en zintuiglijke stoornissen worden waargenomen.
• Vooral bij een aneurysma bloeding, melden veel mensen zweepslagen en zware hoofdpijn.
• Sommige patiënten melden ook misselijkheid en braken.
• Als grote delen van de hersenen zijn aangetast, kan het bewustzijn ernstig worden aangetast of kan zelfs bewusteloosheid optreden.

Terwijl de symptomen bij mannen vaak typisch zijn, kan een beroerte bij vrouwen vaak zeer ongewoon zijn.

• Misselijkheid met overgeven
• Pijn in de ledematen en het gezicht
• Hartkloppingen met pijn op de borst
• Kortademigheid
• Hik

Medische geschiedenis

In het begin zal de arts een aantal vragen stellen over de symptomen en het verloop ervan en eventueel nagaan of er risicofactoren zijn voor een beroerte. Soms kan de betrokkene geen informatie meer geven omdat hij te zwak is of niet meer duidelijk kan spreken. In deze gevallen worden de familieleden van de patiënt vaak geraadpleegd om meer te weten te komen over de symptomen en het verloop van de beroerte.

Examens

Neurologisch onderzoek:

Dit is een lichamelijk onderzoek waarbij voornamelijk de neurologische functies van het lichaam worden getest. Dit helpt om te bepalen of er neurologische tekorten zijn en om een ruwe toewijzing te maken van een aangetast deel van de hersenen.

Voordat met de behandeling kan worden begonnen, moet echter eerst worden vastgesteld of de beroerte een infarct of een bloeding is, omdat beide zeer verschillend worden behandeld.

Hiervoor worden gewoonlijk beeldvormingstechnieken gebruikt:

CT: Vanwege de snelle uitvoerbaarheid is dit de meest gebruikte procedure bij het ophelderen van een beroerte. Een hersenbloeding kan onmiddellijk na het verschijnen van de eerste symptomen op de CT worden gezien, terwijl een infarct de eerste vier uur kan voorbijgaan zonder enige afwijking op de CT. Bovendien kan de CT het aangetaste deel van de hersenen en de grootte van het beperkte gebied laten zien.

MRI: magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) wordt minder vaak gebruikt omdat het onderzoek minder goed beschikbaar is en langer duurt. Veranderingen in het hersenstamgebied kunnen echter beter worden opgespoord met MRI.

Doppler-echografie: met dit type echografie kan de doorgankelijkheid van de bloedvaten die de hersenen van bloed voorzien, worden onderzocht. Bovendien kan de mate van verkalking, die tot slagaderlijke occlusie kan leiden, worden beoordeeld.

Angiografie: afhankelijk van het type beroerte kan een radiologisch onderzoek van de hersenvaten (angiografie) noodzakelijk zijn. Dit kan vernauwingen (stenoses), occlusies, vaatbreuken en misvormingen bijzonder goed aantonen.

ECG: Aangezien atriumfibrillatie of andere hartritmestoornissen vaak de oorzaak van een beroerte kunnen zijn, wordt routinematig een ECG verricht. Bovendien kan een echografie van het hart worden verricht om na te gaan of bloedklonters in het hart verantwoordelijk zijn voor de beroerte.

Daarnaast kan aanvullend bloed worden afgenomen om de toestand van de patiënt te beoordelen en andere risicofactoren op te sporen, zoals stollingsstoornissen of verhoogde bloedlipiden.

Noodgeval

Als een beroerte wordt vermoed, moet snel actie worden ondernomen, en daarom moet onmiddellijk een spoedarts worden gebeld. De beste zorg kan worden verleend in gespecialiseerde verpleegeenheden (stroke units), die in elk groter ziekenhuis beschikbaar zijn.

Hersenbloeding: Hoewel het bij plaatselijke bloedingen vaak mogelijk is met de behandeling te wachten, omdat deze vanzelf weer verdwijnt, is bij grotere bloedingen meestal een operatie noodzakelijk.

Herseninfarct: De aangewezen behandeling voor een bloedvatafsluiting is de zogenaamde lysis-therapie, waarbij speciale geneesmiddelen worden gebruikt om het afsluitende stolsel op te lossen. Goede resultaten kunnen echter alleen worden bereikt door lysisbehandeling in de eerste uren; bovendien moet een hersenbloeding absoluut worden uitgesloten als oorzaak van de beroerte. Indien lysistherapie geen optie is, wordt gewoonlijk acetylsalicylzuur toegediend om de progressie van het letsel tegen te gaan.

Revalidatie

Nadat een beroerte heeft plaatsgevonden, is vroegtijdige en consequente revalidatie zeer belangrijk. Vroegtijdige oefentherapie, bijvoorbeeld, helpt complicaties van de beroerte te voorkomen. Daartoe behoren longontsteking, die kan ontstaan door het inademen van voedselresten, trombose in de benen of huidbeschadiging als gevolg van bedlegerigheid.

Bij de revalidatie wordt een grote verscheidenheid van therapiemethoden gebruikt om te trachten de vele lichamelijke functies die door de beroerte zeer beperkt kunnen zijn, te verbeteren en aldus de reïntegratie in het dagelijkse leven en mogelijk zelfs in het beroepsleven mogelijk te maken.

Spraakstoornissen moeten grotendeels worden verholpen en bewegingspatronen, het geheugen en het concentratievermogen moeten worden verbeterd.

Het is ook van belang de autonomie van de getroffenen te versterken. Het kan nodig zijn om alledaagse basistaken, zoals wassen of omkleden, opnieuw te leren. Maar helaas kunnen niet alle patiënten met een beroerte succes boeken met oefentherapie. In deze gevallen moeten met de betrokkene nieuwe wegen worden gevonden om zo goed mogelijk met de lichamelijke gebreken om te gaan. Bij het eten bijvoorbeeld kan door bepaalde houdingen het inademen van voedsel worden voorkomen om longontsteking te voorkomen.

De revalidatie van een beroerte is zeer uitgebreid en vereist de medewerking van een aantal beroepsgroepen. Zo zijn fysiotherapeuten, logopedisten, verpleegkundigen, maar ook de familie noodzakelijk voor een zo succesvol mogelijke revalidatie. Bovendien hangt het succes van de revalidatie af van een zo vroeg mogelijke start en van de omvang van de beroerte.

Het verloop van de ziekte na een beroerte varieert sterk en daarom is het moeilijk een individuele prognose te geven. Sommige getroffenen kunnen al na een paar weken weer een betrekkelijk normaal leven leiden, terwijl anderen sommige dagelijkse activiteiten ondanks intensieve fysiotherapie nooit meer zullen kunnen uitvoeren. Het gezin en de familieleden kunnen echter een essentiële steun zijn voor de getroffenen en een positieve invloed hebben op de prognose.

De grootte van het getroffen hersengebied en de lokalisatie van het infarct zijn ook bepalend voor de prognose. De prognose kan aanzienlijk worden verbeterd door een efficiënte revalidatie die in een vroeg stadium wordt gestart. In sommige gevallen zijn de aangetaste hersengebieden zo klein dat de patiënten nauwelijks beperkingen ondervinden. In deze gevallen is het echter van groot belang een nieuwe beroerte te voorkomen door bloedverdunnende medicijnen te nemen (bijvoorbeeld: acetylsalicylzuur, ThromboAss).

De overlevingskans voor een beroerte is ongeveer 80 procent. Volledige rehabilitatie van geestelijke en lichamelijke gebreken wordt bereikt bij ongeveer een derde van alle overlevenden. Een derde daarentegen blijft chronisch gehandicapt na een insult, en een derde is niet langer in staat een zelfstandig leven te leiden en is afhankelijk van zorg. De kans om aan een beroerte te overlijden neemt toe met het aantal slaapaanvallen dat heeft plaatsgevonden.

Bij de preventie van een beroerte moet een onderscheid worden gemaakt tussen primaire preventie en secundaire preventie. Primaire preventie verwijst naar maatregelen die het optreden van een beroerte voorkomen. Secundaire preventie is het voorkomen van een nieuwe beroerte nadat deze reeds heeft plaatsgevonden.

Primaire preventie van een herseninfarct

De meest effectieve manier om een herseninfarct te voorkomen is de risicofactoren zo veel mogelijk te verminderen. Vooral vasculaire calcificatie (atherosclerose) moet worden tegengegaan, aangezien dit de grootste risicofactor is.

• Verhoogde bloeddruk is een belangrijke risicofactor. Door de bloeddruk efficiënt te regelen, kan het risico op een insult met ongeveer 40 procent worden verminderd.
• Roken verhoogt het risico op een beroerte met een factor 2 tot 3. Daarom is het raadzaam te stoppen met roken.
• Een goede voeding, bij voorkeur rijk aan groenten en fruit, kan het risico ook met ongeveer 30 procent verminderen.
• De mate van vasculaire calcificatie (atherosclerose) hangt sterk samen met het cholesterolgehalte in het bloed. Daarom moet u vetarm eten en, indien nodig, uw cholesterolgehalte door een arts laten controleren.
• Diabetici moeten regelmatig hun bloedsuiker controleren en zo nodig hun therapie laten bijstellen.
• Bovendien kunnen mensen met ernstig overgewicht hun risico op een beroerte verminderen door hun gewicht te verminderen. Maar ook mensen die niet aan zwaarlijvigheid lijden, moeten regelmatig aan lichaamsbeweging doen.

In ongeveer een vijfde van alle gevallen kunnen hartritmestoornissen, met name atriumfibrilleren, worden geïdentificeerd als de oorzaak van een beroerte. Onregelmatige samentrekkingen van de hartspieren tijdens boezemfibrilleren kunnen bloedstolsels (trombi) veroorzaken, die via de slagaders in de kleine hersenvaten terecht kunnen komen en daar verstopt kunnen raken. In veel gevallen kan atriumfibrilleren symptoomloos zijn, maar om een beroerte te voorkomen moet het bloed worden verdund.

Primaire preventie van hersenbloedingen

De belangrijkste maatregel om een hersenbloeding te voorkomen is een goede controle van de bloeddruk, want hoge bloeddruk is de meest voorkomende oorzaak van een hersenbloeding. Helaas kunnen geen preventieve maatregelen worden genomen tegen aangeboren vaatafwijkingen, zoals aneurysma's (vaatdilataties), die kunnen scheuren en tot bloedingen kunnen leiden, omdat deze meestal spontaan optreden.

Secundaire preventie van een herseninfarct

De kans op een nieuwe beroerte neemt toe met elke beroerte die plaatsvindt, en daarom moeten patiënten met een beroerte secundaire preventiemedicijnen krijgen. Deze omvatten acetylsalicylzuur (bv. in ThromboAss) of clopidogrel (bv. in Plavix).

Voorts kan een individueel risicoschema worden vastgesteld op basis van leeftijd, bloeddruk, bloedsuiker en de aanwezigheid van bepaalde vaatziekten.

Patiënten met een beroerte en atriumfibrilleren moeten ook orale bloedverdunners innemen als secundaire profylaxe.

Secundaire preventie van hersenbloedingen

Een doeltreffende controle van de bloeddruk is ook van groot belang voor de secundaire preventie van een hersenbloeding. Als de beroerte werd veroorzaakt door een misvorming van een bloedvat, kan een operatie worden overwogen.

Sport

Regelmatige lichaamsbeweging na een beroerte kan de getroffenen op vele manieren helpen. Enerzijds kunnen fysieke en neurologische tekorten worden verbeterd of zelfs volledig worden opgeheven door consequente lichaamsbeweging, maar anderzijds kan sport ook een belangrijke hulp zijn tegen de mentale stress na een beroerte. In tegenstelling tot fysiotherapie-oefeningen hebben veel mensen meer plezier in het uitvoeren van soortgelijke bewegingen in de context van een sport. Veel patiënten vinden het gemakkelijker om aan sport te doen in plaats van aan conventionele fysiotherapie, omdat zij niet altijd bewust worden gemaakt van de ziekte en de bewegingen speelser zijn. Het is belangrijk om voldoende geduld te hebben en niet meteen vanaf het begin volledige prestaties van uw lichaam te eisen.

De belangrijkste voordelen van sportbeoefening na een belediging zijn:

• Sport maakt de betrokkene weer mobieler, wat ook het dagelijks leven veel gemakkelijker maakt. Het bevordert de grove en fijne motoriek, verbetert de conditie en de hersenprestaties.
• Andere secundaire of bijkomende ziekten zouden door sport kunnen worden vermeden.
• Regelmatige lichaamsbeweging bevordert het psychologisch welzijn en kan helpen tegen depressieve of angstige stemmingen.

Geschikte sporten

Welk type sport het meest geschikt is voor een patiënt met een beroerte kan niet in algemene termen worden gezegd, maar moet individueel worden bepaald. De keuze hangt vooral af van de lichamelijke beperkingen van de betrokkene, van interesses, van andere aandoeningen en van de leeftijd. Het is raadzaam hierover met uw arts te overleggen om een geschikt type sport te vinden. Er kunnen ook cursussen of sportgroepen zijn die geschikt zijn voor revalidatie en die worden geleid door speciaal opgeleide coaches.

Kosten

Sinds enige tijd wordt sport gezien als een belangrijke aanvulling op fysiotherapie en revalidatieprogramma's. Vooral voor patiënten met een hartaanval is sportbeoefening een belangrijk onderdeel van secundaire preventie, maar ook voor patiënten met een beroerte worden steeds meer sportmogelijkheden gecreëerd. Ziektekostenverzekeraars dekken ten minste een deel van de kosten, maar het is belangrijk dat de sportactiviteit door een arts wordt voorgeschreven en door de verzekeringsmaatschappij wordt goedgekeurd. Ook moet worden vermeld dat, hoewel sport een belangrijke ondersteunende maatregel is na een beroerte, het geen fysiotherapie kan vervangen, vooral in gevallen van ernstige lichamelijke gebreken.

Mogelijke sporten

Patiënten die een beroerte hebben gehad, moeten ook op een paar dingen letten als ze gaan sporten:

• De betrokkenen moeten van tijd tot tijd hun bloeddruk en polsslag meten. Met de behandelend arts moet worden besproken welke waarden niet mogen worden overschreden en wanneer zo nodig een pauze moet worden ingelast.
• Men moet zich niet volledig uitputten tijdens het sporten.
• Het is ook aan te raden niet in de zon of bij zeer warm weer te sporten.

Sporten die zeer geschikt zijn, zijn:

• Gymnastiek: Deze vorm van sport kan door een groot aantal patiënten worden beoefend, waarbij in het begin vooral bewegingen uit de fysiotherapie worden uitgevoerd.
• Watergymnastiek: De weerstand van het water maakt de bewegingen in deze vorm van gymnastiek moeilijker, wat watergymnastiek vrij veeleisend maakt. Dit type oefening wordt vooral aanbevolen voor oudere mensen met gewrichtsproblemen, omdat het zacht is voor de gewrichten. Mensen met hart- en vaatziekten moeten watergymnastiek echter vermijden vanwege de hoge fysieke belasting.
• Zwemmen: Dit type sport, vooral rugslag, is zeer geschikt voor patiënten met een beroerte. De zwemsnelheid en de afgelegde afstand mogen slechts langzaam worden opgevoerd van sessie tot sessie.
• Wandelen: Dit is een andere sport die goed kan worden beoefend na een beroerte. Nogmaals, het tempo en de afstand moeten geleidelijk worden opgevoerd.

Ongeschikte sporten

Sporten die veel kracht van het lichaam vergen, zoals krachttraining of vechtsporten, zijn niet erg geschikt voor patiënten met een beroerte, omdat ze tot sterkere schommelingen van de bloeddruk kunnen leiden.