Borstkanker

Volgens schattingen van de Duitse Kankerhulp komen er in Duitsland jaarlijks ongeveer 60.000 nieuwe gevallen bij. Borstkanker is dan ook een van de meest voorkomende vormen van kanker bij vrouwen, gevolgd door darmkanker en longkanker. Bijna 30 procent van de kankers bij vrouwen treft de borst.

Sinds 1980 is er een toename van het aantal nieuwe gevallen. Sinds 1990 bedraagt het aantal sterfgevallen als gevolg van borstkanker echter ongeveer 18.000 vrouwen per jaar. De redenen voor de daling van de sterftecijfers: betere diagnostiek en vroegtijdige opsporing, nieuwe geneesmiddelen en zachtere operatiemethoden. In het algemeen is de behandeling van kwaadaardige borsttumoren duidelijk verbeterd.

Als we kijken naar het aantal gevallen van borstkanker in de rest van de wereld, zien we een opeenhoping in de westerse, geïndustrialiseerde landen. Binnen Europa hebben België, Frankrijk en Denemarken het hoogste aantal gevallen van borstkanker. De laagste aantallen nieuwe gevallen worden aangetroffen in de Baltische en Zuid-Europese landen.

Duitsland neemt in een Europese vergelijking een middenpositie in. Het aantal gevallen ligt in de Verenigde Staten ongeveer 20 procent hoger. In Japan is de incidentie meer dan de helft zo hoog. Het ziekterisico bij migranten die verhuizen van een land met een laag risico naar een land met een hoog borstkankercijfer is vergelijkbaar met dat van het land waar zij wonen. De reden hiervoor kan te wijten zijn aan de aanpassing aan de nieuwe levensstijl.

Sterftecijfer:

Het sterftecijfer door borstkanker varieert minder in Europa. In West-Europa is het ongeveer hetzelfde als in Duitsland. In de VS worden nog minder sterfgevallen geregistreerd.

Als de diagnose in een zeer vroeg stadium wordt gesteld, zijn de kansen op genezing zeer groot. Herstel is dan mogelijk in meer dan 90 procent van de gevallen. Vijf jaar na de diagnose is 83 tot 87 procent van de getroffen vrouwen nog in leven.

Genen als risicofactoren:

Men vermoedt dat verscheidene factoren kwaadaardige borsttumoren veroorzaken. Ongeveer vijf tot tien procent van de vrouwen met de ziekte heeft een erfelijk risico. De risicogenen voor borst- en eierstokkanker omvatten gemuteerde BCRA1 en BCRA2. BCRA1 zijn tumoronderdrukkende genen, d.w.z. genen die tumoren onderdrukken. Deze genen coderen voor eiwitten die beschadigde DNA-delen in cellen repareren. Als deze muteren, verhoogt dit het risico op kwaadaardige tumoren. Bijgevolg werkt het DNA-herstel niet meer efficiënt en kan DNA-schade verder worden gerepliceerd. Het polypeptide dat bekend staat als BRCA2 is ook verantwoordelijk voor DNA-reparatie. Onlangs werd ook het gen RAD51C als een hoog-risico-gen geclassificeerd.

Andere risicoverhogende factoren:

• Hormonen
• De tijd van de eerste menstruatie
• Leeftijd bij het begin van de menopauze
• Leeftijd bij eerste zwangerschap
• Of een vrouw borstvoeding heeft gegeven
• Obesitas

Daarnaast kunnen ook milieu-invloeden en levensstijl het risico beïnvloeden.

Net als bij veel andere soorten kanker neemt het risico op het ontwikkelen van de ziekte toe met de leeftijd. Hoewel borstkanker ook jonge vrouwen kan treffen, zijn ongeveer tweederde van degenen die het krijgen vrouwen boven de 50.

Ook mannen kunnen door borstkanker worden getroffen. In Duitsland zijn er elk jaar ongeveer 400 nieuwe gevallen. Bij vrouwen ligt de gemiddelde leeftijd waarop de diagnose wordt gesteld rond 63 jaar; bij mannen treedt de ziekte ongeveer 10 jaar later op. In de meeste gevallen wordt de diagnose laat gesteld, wat de kans op genezing verkleint.

De beslissende trigger voor borstkanker is nog steeds grotendeels onbekend. Men vermoedt echter dat sommige factoren het risico op borstkanker verhogen.

Risicofactoren:

• Leeftijd: het risico om borstkanker te ontwikkelen neemt toe met de leeftijd.
• Erfelijke aanleg: Vrouwen met een erfelijke aanleg hebben meer kans om borstkanker te krijgen. Als de eerstegraads verwanten zijn aangedaan (d.w.z. moeder, zus), neemt het risico twee- tot drievoudig toe.
• Borstkankergenen: De laatste jaren konden sommige genen als borstkankergenen worden geïdentificeerd. Volgens deskundigen heeft ongeveer vijf procent van de patiënten een verandering (d.w.z. mutatie) in de borstkankergenen BRCA1 en BRCA2. Onlangs is er een derde risico-gen voor borst- en eierstokkanker ontdekt. Dit heet RAD51C. Bovendien spelen BARD1 en het ATM-gen een belangrijke rol, aangezien beide in het AKAP9-gen worden aangetroffen en het risico van borstkanker lijken te kunnen verhogen.
• Menstruatie/menopauze: Vroegtijdige menstruatie en late menopauze zijn risicofactoren voor borstkanker.
• Bevalling: Volgens de statistieken hebben vrouwen die na hun dertigste zijn bevallen, meer kans om borstkanker te krijgen. Ook kinderloze vrouwen hebben een hoger risico. Omgekeerd is het risico lager bij vrouwen die jong zijn bevallen.
• Borstvoeding: Hoe langer een vrouw borstvoeding heeft gegeven, hoe kleiner het risico om de ziekte te krijgen. Vrouwen die meer dan 24 maanden borstvoeding hebben gegeven, hebben een lager relatief risico op borstkanker dan vrouwen die slechts één tot zes maanden borstvoeding hebben gegeven.
• Hormoonvervangingstherapie: Het is aangetoond dat hormoonvervangingstherapie (HRT), die tijdens de menopauze wordt gegeven om ernstige symptomen te voorkomen, het risico op borstkanker verhoogt. Daarom moet het volgens onderzoekers in zo kort mogelijke en lage doses worden gegeven.
• Vroege borstkanker: Als er al kanker in één borst zit, is de kans groter dat die zich in de andere borst ontwikkelt.
• Mastopathie: Mastopathie is de vorming van knobbeltjes en cysten in de borsten met de ontwikkeling van atypische cellen. Deze symptomen verhogen ook het risico op borstkanker.
• Levensstijl: De levensstijl speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van borstkanker. Overgewicht verhoogt het risico, evenals overmatig alcoholgebruik en gebrek aan beweging.

In een vroeg stadium veroorzaakt borstkanker geen symptomen. Zelfs in de latere stadia zijn er niet noodzakelijk symptomen. Toch zijn er enkele tekenen die op een tumor wijzen. Daarom is het dringend aan te bevelen de volgende symptomen door een arts te laten ophelderen:

• Knobbels en indeukingen in de borst die pas zijn ontstaan.
• Veranderingen in de grootte en vorm van een borst
• Een gedifferentieerde beweging van de borsten wanneer de armen worden geheven
• De huid trekt zich terug over de tepel of een ander gebied
• Veranderingen in kleur of gevoeligheid van de borsthuid, tepelhof of tepel
• Waterige of bloederige afscheiding uit een tepel
• Knopen of vergrote lymfeklieren in de oksel
• Recente roodverkleuring van de huid die niet verdwijnt, en schilfering van de huid
• Brandende pijn of trekken die slechts aan één kant van de borst zit

Niet elk knobbeltje in de borst is een kwaadaardige tumor. Vaak liggen er andere verklaringen ten grondslag aan de veranderingen, zoals gezwollen lymfeklieren in de oksel als gevolg van een infectie. Soms kan een cyste of verdicht bindweefsel de oorzaak zijn van een drukgevoelige knobbel.

Toch moet ook voor deze oorzaken een arts worden geraadpleegd. Als het echt borstkanker is, kan een vroege diagnose de kans op genezing vergroten.

De reden voor een verharding of een knobbel is niet altijd borstkanker. Vaak bestaan knobbels in de borst alleen uit vet- of bindweefsel. In veel gevallen treedt verharding van de borst ook op onder invloed van hormonen, bijvoorbeeld tijdens de menstruatie, die na de menstruatie weer verdwijnt.

Om een verandering in een vroeg stadium op te merken, moet elke vrouw regelmatig zelf aan haar borsten voelen.

Als symptomen worden opgemerkt, moeten deze altijd onmiddellijk worden opgehelderd. Duidelijke tekenen die wijzen op een tumor zijn bijvoorbeeld afscheiding uit de tepel of terugtrekking van de huid. Deze symptomen moeten door een arts worden opgehelderd met behulp van de volgende onderzoeken:

• Palpatie: De arts voert eerst een gedetailleerde palpatie uit van beide borsten, evenals van de lymfeklierstations in de oksel.
• Mammografie: Als de arts de veranderingen in de borst ook als onduidelijk classificeert, wordt een mammografie (röntgenfoto van de borst) uitgevoerd. Met behulp van dit onderzoek kunnen fijne verkalkingen in het weefsel (microverkalkingen) worden opgespoord, die kunnen wijzen op hermodelleringsprocessen in het weefsel. Mammografie kan ook knobbels (verdichting), verdikkingen van de huid, asymmetrie en architecturale afwijkingen van de borst opsporen.
• Echografie: Naast de andere methoden kan ook een echografie worden uitgevoerd. Sonografie wordt vooral gebruikt om het verschil te zien tussen knobbels en cysten. Deze procedure is bijzonder geschikt voor vrouwen met weinig dicht borstweefsel.
• Magnetic resonance imaging(MRI): In sommige gevallen is ook MRI van de borsten (magnetische resonantiebeeldvorming, borst-MRI) geschikt, omdat deze methode zeer nauwkeurig is en veranderingen kan aantonen die met andere methoden niet kunnen worden opgespoord. MRI van de borst behoort niet tot de standaardprocedures voor borstkankerdiagnose omdat het duur is. Niettemin kunnen lobulaire carcinomen (d.w.z. klierlobben van de borstklier) met deze methode beter worden opgespoord.
• Weefselmonster: alleen aan de hand van een weefselmonster kan worden bepaald of een verandering goedaardig of kwaadaardig is. De standaardmethode voor het nemen van weefselmonsters is een punchbiopsie. Deze ingreep gebeurt onder plaatselijke verdoving en veroorzaakt nauwelijks pijn. De weefselmonsters moeten vervolgens door een patholoog worden onderzocht. Indien borstkankercellen worden gevonden, kan de definitieve diagnose borstkanker worden gesteld (pathologische bevindingen).

Er zijn verschillende mogelijkheden voor de behandeling van borstkanker. In de meeste gevallen wordt in het begin een operatie uitgevoerd, gevolgd door chemotherapie, radiotherapie en, indien nodig, anti-hormoontherapie.

Er is ook een combinatie van verschillende therapieën mogelijk. De keuze van de behandeling hangt echter van verschillende factoren af.

De belangrijkste factoren zijn het soort tumor, de grootte ervan, alsmede de verspreiding en de fijne weefsel- en biologische kenmerken. Deze kenmerken komen naar voren uit de pathologische bevindingen. Bij de keuze van de therapie wordt ook rekening gehouden met de bijzondere situatie van de patiënt, zoals zijn leeftijd.

Chirurgie:

Wanneer de borst operatief wordt verwijderd, wordt altijd zo weinig mogelijk maar zo veel als nodig weggenomen. Bij ongeveer twee derde van alle borstkankerpatiënten kan nu een borstsparende operatie worden uitgevoerd. Bij deze procedure wordt alleen de kanker en wat gezond weefsel weggesneden. In het verleden werden preventief zoveel mogelijk lymfeklieren in de okselstreek verwijderd, omdat niet kan worden uitgesloten dat kankercellen zich reeds in het lymfestelsel hebben verspreid. Nu is er een nieuwe procedure (schildwachtklierbiopsie) die het mogelijk maakt te zien of de lymfeklieren al zijn aangetast en dus moeten worden verwijderd. Als dit niet het geval is, wordt alleen de schildwachtklier verwijderd.

Als de tumor te groot is en ondanks bestraling en chemotherapie vooraf niet in omvang kan worden teruggebracht (neoadjuvante therapie), moet de hele borst, met inbegrip van de oksel lymfeklieren, worden verwijderd. Deze ingreep heet een mastectomie. Dit is ook nodig als er tumorhaarden zijn op verschillende plaatsen in de borst, of als er sprake is van ontstekingskanker. In sommige gevallen wordt een borstamputatie ook door de patiënten zelf aangevraagd, omdat zij zich zo veiliger voelen.

De ontbrekende borst kan worden verborgen door een prothese. Als alternatief is er ook de mogelijkheid van borstreconstructie (borstreconstructie).

Straling:

Bijna elke vrouw die een borstsparende operatie heeft ondergaan, wordt daarna radiotherapie aangeraden. Deze methode vermindert de kans dat kankercellen terugkomen aanzienlijk. Bestralingstherapie kan ook nuttig zijn na een mastectomie. Deze vorm van therapie wordt ook gegeven vóór of in plaats van een operatie, en ook om botmetastasen te behandelen.

Chemotherapie:

Er zijn veel medicijnen, allemaal bedoeld om de kankercellen te doden. De combinatie van verschillende cytostatica (chemotherapeutica) wordt gebruikt om te proberen dit te bereiken.

Chemotherapie wordt in verschillende cycli gegeven. Ze worden dus niet over meerdere weken of maanden gegeven, maar met pauzes ertussen. Deze onderbrekingen zijn bedoeld om de gezonde cellen, die ook door de cytostatica worden aangetast, de kans te geven zich te regenereren.

Anti-hormoon therapie:

Bij sommige vormen van borstkanker wordt de groei bevorderd door hormonen. In dat geval kan anti-hormoontherapie nuttig zijn. Of de tumor al dan niet hormoonafhankelijk is, zal worden bepaald door pathologisch onderzoek van het biopsiemateriaal of het weggenomen borstweefsel. Een anti-hormoonpreparaat is bijvoorbeeld tamoxifen, eventueel gecombineerd met GnRH-analogen, aromataseremmers of, indien nodig, met gestagenen.

Gerichte therapie:

Bij deze nieuwe vorm van therapie (doelgerichte therapie) worden alleen werkzame stoffen gebruikt die de kankercellen specifiek beschadigen en die, in tegenstelling tot chemotherapie, weinig of geen bijwerkingen hebben op de gezonde cellen van het lichaam.

- •Trastuzumab: leidt tot een blokkade van de boodschapperstoffen die verantwoordelijk zijn voor de groei van borstkankercellen.

- •Lapatinibblokkeert de overdracht van groeisignalen in de cel

- •Bevacizumab: leidt tot een obstructie van de bloedtoevoer naar de tumor.

Therapie met bisfosfonaten:

Volgens de laatste studies leiden de zogeheten bisfosfonaten tot een vermindering van het risico dat borstkanker terugkeert. Normaal gesproken worden deze medicijnen gebruikt om de botten te ondersteunen bij osteoporose. Vrouwen met een hoog risico op het terugkeren van borstkanker kunnen deze therapie gelijktijdig gebruiken.

De kans op genezing van borstkanker is sterk afhankelijk van het stadium waarin de kanker wordt ontdekt. De belangrijkste factor is of de kankercellen al zijn uitgezaaid naar de lymfeklieren in de oksel en via de bloedbaan. Hetzelfde geldt voor borstkanker: hoe vroeger de ziekte wordt gediagnosticeerd, hoe groter de kans op genezing.

Het vijf-jaars overlevingspercentage is 83 tot 87 procent. Dit betekent dat 83 tot 87 procent van de patiënten na vijf jaar nog in leven is. Bij vrouwen bij wie de kanker in een zeer vroeg stadium wordt ontdekt, bedraagt het vijfjarig overlevingspercentage maar liefst 90%.

In ongeveer 50 procent van alle gevallen van borstkanker zijn op het moment van de diagnose kankercellen aantoonbaar in de lymfeklieren. De kansen op genezing zijn slechter naarmate meer lymfeklieren zijn aangetast. Chemotherapie en/of anti-hormoontherapie, die na de operatie worden gegeven, hebben meestal een positief effect op de prognose.

Andere factoren die de prognose beïnvloeden zijn het type tumor, de hormoonreceptorstatus, de grootte en agressiviteit van de kankercellen en de leeftijd, alsmede de toestand van de patiënt. Daarom kan borstkanker nooit met een standaardtherapie worden behandeld, maar moet deze altijd individueel worden afgestemd.

Wanneer een tumor op dezelfde plaats terugkomt, wordt dat een recidief genoemd. Dit komt voor bij ongeveer vijf tot tien procent van de patiënten binnen de eerste tien jaar na een succesvolle behandeling. In ongeveer 50 tot 70 % van alle gevallen is dit ruimtelijk beperkte recidief operabel; bij de overige patiënten is dit slechts in beperkte mate mogelijk.

De agressiviteit van een kanker kan worden herkend aan de snelheid waarmee hij terugkeert na een afgeronde therapie. Als er binnen de eerste twee jaar een recidief optreedt, is de kanker moeilijk te behandelen en vertoont hij een hoog percentage metastasen (dochtergezwellen van de hoofdtumor in andere delen van het lichaam). Ze zijn meestal niet te opereren. Ze kunnen alleen beperkt worden in hun groei.

Als de kanker al één borst heeft aangetast, vrezen veel patiënten dat de tweede borst ook zal worden aangetast. Uit vrees voor een zogenaamde contralaterale tumor, laten zij daarom uit voorzorg de tweede borst verwijderen. Volgens de laatste studies had echter slechts 5 procent van deze vrouwen daadwerkelijk kankerweefsel in de tweede borst. Nog eens 15 procent had veranderde cellen met een mogelijk kankerrisico.

Verscheidene factoren kunnen de kans op contralaterale kanker verhogen. Het gaat om meerdere tumoren in de eerste borst, een invasieve lobulaire, en een bijzonder agressief carcinoom. Hormoonreceptorstatus speelt daarentegen geen rol in het risico van ziekte in de tweede borst.

Bij mannen is de prognose van borstkanker vergelijkbaar met die van vrouwen. De vijf- en tienjaars overlevingskansen laten echter een lagere overlevingskans zien. Dit is te wijten aan het feit dat mannen de ziekte gewoonlijk op oudere leeftijd krijgen en de kanker al ver gevorderd is voordat hij wordt ontdekt.

Bovendien speelt erfelijke aanleg bij mannen een ondergeschikte rol. Het maakt niet uit of borstkanker in de familie voorkomt.

Wat echter voor beide geslachten gelijk is, is dat de genezingskansen afhangen van de betrokkenheid van de lymfeklieren in de oksels. Als deze nog niet zijn aangetast, zijn de kansen op genezing groter.

Men denkt dat vele factoren borstkanker kunnen beïnvloeden. Sommige kunnen worden veranderd, zoals dieet, gewicht en lichaamsbeweging. Andere zijn onveranderlijk, zoals genetische aanleg of leeftijd. Volgens een recente studie van wetenschappers van het Duitse centrum voor kankeronderzoek (Deutsches Krebsforschungszentrum, DKFZ) kan ongeveer 30 procent van alle gevallen van borstkanker worden voorkomen door lichaamsbeweging en het niet nemen van hormoonvervangingstherapie. Meer dan 19 procent van de gevallen van borstkanker is te wijten aan hormoonvervangingstherapie alleen en voor ongeveer 13 procent is de reden een gebrek aan lichaamsbeweging.

Zwaarlijvigheid:

Onder andere het lichaamsgewicht speelt een belangrijke rol bij de ontwikkeling van borstkanker, met name de hoeveelheid vet in het lichaam. Hoe hoger de body mass index (BMI), hoe groter het risico om de ziekte te ontwikkelen. Dit is in verschillende studies aangetoond.

De reden hiervoor is dat vet geen passieve energieopslagplaats is, maar een aantal hormonen produceert, niet het minst oestrogenen. Deze spelen op hun beurt een rol bij de celdeling in de borstklier. Aangezien elke celdeling echter het risico van een fout in de code inhoudt, kan de cel in het ergste geval degenereren.

Bovendien hebben mensen met overgewicht in veel gevallen ook een verhoogde insulinespiegel, wat ook het risico op kanker verhoogt, aangezien insuline niet alleen verantwoordelijk is voor het regelen van de bloedsuikerspiegel, maar ook een van de groeihormonen is. De precancereuze cellen zijn voorzien van receptoren die de tumorproliferatie (d.w.z. de groei van de cellen) bevorderen wanneer zij in contact komen met insuline. Amerikaanse onderzoekers hebben dit in een studie kunnen aantonen. Deelneemsters met een hoog insulineniveau hadden tweemaal zoveel kans op borstkanker als vrouwen met een laag insulineniveau.

Als de tumor al aanwezig is, speelt ook het gewicht een belangrijke rol. Volgens onderzoeksresultaten zijn de overlevingskansen voor een slanke patiënt veel groter dan voor een patiënt met overgewicht.

Oefening:

Lichamelijk actieve vrouwen hebben een lager risico op borstkanker. Volgens een studie met 10.000 deelnemers kon worden aangetoond dat het risico op borstkanker na de menopauze met ongeveer een derde kon worden verminderd bij deelnemers die lichamelijk actief waren. Dit hoeft niet eens een intensief sportprogramma te zijn. Het is voldoende als vrouwen ongeveer twee uur per dag lopen of een uur fietsen. De reden hiervoor is het lagere oestrogeenniveau dat door lichamelijke activiteit wordt bereikt.

Alcohol:

Alcohol oefent ook een grote invloed uit op het risico van borstkanker, omdat alcohol het oestrogeenniveau verhoogt. Vrouwen die meer dan 35 gram alcohol (ongeveer 0,3 liter wijn) per dag drinken, hebben een 1,32-voudig risico om borstkanker te krijgen dan vrouwen die weinig of matig drinken (6 gram per dag). Bij een nog grotere consumptie (45 g of meer of 0,5 liter wijn) neemt het risico toe tot 1,46 maal.

Voeding:

Volgens voedingsdeskundigen heeft een voeding die rijk is aan fruit en groenten een positief effect op de ontwikkeling van kanker. Het hoge gehalte aan antioxidanten wordt verondersteld de reden te zijn. Uit studies van het Duitse instituut voor menselijke voeding is nu gebleken dat vrouwen die veel boter, margarine, vlees en vis, maar weinig brood en vruchtensappen consumeren, een hoger risico lopen. Als je deze groep mensen vergelijkt met vrouwen die er omstreden eetgewoonten op na houden, verdubbelt het risico op borstkanker.

Zwangerschap en borstvoeding:

Er is een positief effect op het borstkankerrisico bij vrouwen die kinderen krijgen. Ook de leeftijd waarop het eerste kind werd geboren, de borstvoedingsperiode en het aantal kinderen spelen een rol. Hoe jonger de vrouw was toen haar eerste kind werd geboren, hoe meer kinderen zij kreeg en hoe langer zij borstvoeding gaf, hoe lager het risico op borstkanker.