Borstkanker

Elk jaar wordt bij ongeveer 5000 vrouwen in Oostenrijk de diagnose borstkanker (borstcarcinoom) gesteld. Rekening houdend met de leeftijdsverdeling komt dit overeen met ongeveer 76 gevallen van borstkanker per 100.000 inwoners. In Duitsland zijn er volgens schattingen van de Duitse kankerhulporganisatie ongeveer 69.000 nieuwe gevallen per jaar. Daarmee is borstkanker een van de meest voorkomende vormen van kanker bij vrouwen, gevolgd door darm- en longkanker. Bijna één op de drie vormen van kanker in de hele bevolking treft de borst en ongeveer één op de 13 vrouwen krijgt borstkanker in haar leven. De medische term borstkanker is afgeleid van het Latijnse woord "mamma" (borst, vrouwelijke borstklier).

Sinds 1980 is het jaarlijkse aantal nieuwe gevallen van borstkanker ongeveer verdubbeld. Het sterftecijfer daalt echter al tientallen jaren dankzij verbeterde diagnostiek en vroegtijdige opsporing, nieuwe medicijnen en zachtere chirurgische methoden. In Duitsland sterven elk jaar ongeveer 18.000 vrouwen aan borstkanker, maar ongeveer 87% van de vrouwen is na 5 jaar nog in leven ondanks de diagnose borstkanker. Over het geheel genomen toont dit een aanzienlijke verbetering in de behandeling van kwaadaardige borsttumoren.

Net als bij veel andere soorten kanker zijn de werkelijke oorzaken van borstkanker niet bekend. Er zijn echter een aantal bewezen risicofactoren die het risico op borstkanker aanzienlijk kunnen verhogen:

• Overgewicht (obesitas)

• Gebrek aan lichaamsbeweging

• Diabetes (type 2 diabetes mellitus)

• Ongezonde voeding (vooral veel vet)

• Gebruik van alcohol en nicotine

• Hormoonvervangingstherapie tijdens de menopauze

• Dicht borstweefsel (veel klier- en bindweefsel in de borst)

• BRCA1- en BRCA2-mutaties (sommige gevallen van borst- en eierstokkanker in de familie)

• Bestraling van de borst in de kindertijd (bijv. voor lymfoom)

Factoren die het risico op borstkanker verlagen zijn

• Hoger aantal zwangerschappen

• Duur van borstvoeding

• Jonge leeftijd op het moment van zwangerschap

• Late menstruatie

• Vroege menopauze

Vrouwelijke hormonen: oestrogeen en progesteron

De cellen van de borst hebben hormoonreceptoren (bijvoorbeeld voor oestrogeen). Hierdoor kan het lichaam het borstweefsel beïnvloeden via stoffen die in de bloedbaan circuleren (bv. voor borstgroei). Deze oestrogenen kunnen echter ook de ontwikkeling en proliferatie van kankercellen bevorderen. Het is bewezen dat de zogenaamde "hormoonvervangingstherapie" - de voortzetting van het hormonale effect na het natuurlijke begin van de menopauze met medicijnen - het risico op borstkanker na een periode van 5 jaar verhoogt. Vooral preparaten met een combinatie van oestrogeen en progestagenen. Als de hormoontherapie wordt stopgezet, keert het risico binnen een paar jaar terug naar het gemiddelde niveau.

Het gebruik van de anticonceptiepil verhoogt het risico op borstkanker, maar verhoogt het risico om aan borstkanker te overlijden niet. Orale anticonceptiemiddelen verlagen het risico op het ontwikkelen van eierstok- of baarmoederkanker aanzienlijk.

Ongezonde levensstijl

Huidige onderzoeken suggereren dat ongeveer een kwart van alle borstkankers vandaag de dag voorkomen zou kunnen worden door een gezonde levensstijl. Leefstijlfactoren die het risico op borstkanker beïnvloeden zijn

• Gezonde voeding

• Normaal gewicht (geen ondergewicht of overgewicht)

• Laag alcoholgebruik

• Meer lichamelijke activiteit

• Niet roken

Roken is niet alleen een risicofactor voor longkanker, maar ook voor borstkanker. Vooral wanneer meisjes als tieners beginnen met roken, neemt hun risico op borstkanker aanzienlijk toe. Dierlijke vetten moeten indien mogelijk worden vermeden in het dieet. Ze verhogen de oestrogeenspiegel en leiden zo tot een hogere incidentie van borstkanker. Dit verklaart ook de lagere incidentie van borstkanker in Azië, waar traditioneel minder dierlijke vetten worden gegeten. De incidentie van borstkanker neemt nu echter ook aanzienlijk toe in Aziatische landen door de aanpassing aan de westerse keuken. In het algemeen wordt een mediterraan dieet met veel vezels, verse groenten en fruit en meer verse zeevis aanbevolen om borstkanker te voorkomen.

Erfelijke borstkanker

Ongeveer een derde van alle vrouwen met borstkanker heeft een erfelijke aanleg. Mutaties in de BRCA1- of BRCA2-genen kunnen in ongeveer 5 tot 10% van alle gevallen van borstkanker worden opgespoord. Dragers van een BRCA-mutatie hebben daarentegen ongeveer 70% kans om tijdens hun leven borstkanker te krijgen. Zij moeten daarom deelnemen aan een intensief programma voor vroegtijdige opsporing van borstkanker. Deze programma's omvatten meestal halfjaarlijkse borstonderzoeken en regelmatige MRI's (Magnetic Resonance Imaging) vanaf de leeftijd van 25 jaar. Sommige patiënten besluiten ook om uit voorzorg hun borsten te laten verwijderen, hoewel een dergelijke ingreep alleen mag worden uitgevoerd na een uitgebreid consult. Een bekend voorbeeld hiervan is de Amerikaanse actrice Angelina Jolie.

Andere bekende genen die het risico op borstkanker licht kunnen verhogen zijn

• ATM

• BRIP1

• CHEK2

• CDH1

• PALB2

• RAD51C en RAD51D

Ongeveer de helft van alle borsttumoren ontstaat bij vrouwen in het bovenste buitenste kwadrant, waarbij de linkerborst vaker wordt aangetast dan de rechterborst. Ongeveer 15% van de borsttumoren ontstaat in het binnenste buitenste kwadrant.

In het begin van de ziekte veroorzaakt borstkanker meestal geen symptomen. In gevorderde gevallen (met uitzaaiingen) ervaren patiënten vaak symptomen zoals gewichtsverlies, botpijn of ademhalingsmoeilijkheden (dyspneu).

Veranderingen in de borst

Knobbels in de borst zijn meestal alleen voelbaar vanaf een grootte van 1-2 cm. Ze kunnen niet worden verplaatst, voelen stevig aan en doen meestal geen pijn. De voelbaarheid van knobbels hangt ook af van hun locatie (direct onder de huid of dieper), de aard van de borst (knobbelig of niet-knobbelig) en de grootte van de borst. Niet elk knobbeltje betekent automatisch kanker, maar elke voelbare verandering moet verder worden onderzocht. Soms kan een cyste of verdicht bindweefsel ook de oorzaak zijn van een voelbare knobbel.

Nieuwe intrekkingen of depressies van de hele tepel, zoals vloeibare afscheiding (al dan niet bloederig) - vooral aan één kant - zijn een alarmsignaal dat door een arts moet worden opgehelderd. Bij de meeste vrouwen zijn de twee borsten verschillend van grootte. Als de verandering in grootte echter nieuw is, moeten de betrokkenen een arts raadplegen. Er moet ook worden nagegaan of de borsten zich anders gedragen als de armen worden opgeheven. Huidafwijkingen zoals grote poriën ("sinaasappelhuid"), roodheid en ontsteking van de borst die niet afneemt en zwelling in de okselstreek kunnen ook een waarschuwing zijn voor borstkanker en moeten daarom altijd door een arts worden gecontroleerd.

Mammografie is momenteel de gouden standaard voor het onderzoeken en diagnosticeren van veranderingen in de borst. Het wordt momenteel gebruikt voor vroegtijdige opsporing, maar ook voor diagnose en opheldering van symptomen.

Voor vrouwen tussen 50 en 69 jaar heeft Duitsland een wettelijk screeningsprogramma waarbij deelnemende vrouwen elke twee jaar een mammografie ondergaan. Buiten deze doelgroep - vrouwen zonder borstklachten - wordt screening momenteel niet als zinvol beschouwd. Vrouwen met een hoge erfelijke aanleg voor borstkanker (bijv. BRCA-mutatie) zijn uitgesloten van het programma.

De mammografie

Tijdens de mammografie wordt elke borst kort tussen twee plexiglasplaten geklemd en worden er twee opnamen gemaakt (van boven naar beneden, van binnen naar buiten). Het onderzoek zelf duurt slechts enkele minuten. Daarna beoordelen twee radiologen de bevindingen meestal onafhankelijk van elkaar. Dit is om ervoor te zorgen dat zelfs kleine veranderingen worden gedetecteerd. Als de bevindingen van het mammogram onduidelijk zijn of als er een kwaadaardig gezwel wordt vermoed, wordt de patiënt meestal uitgenodigd voor een tweede onderzoek. Hierbij wordt de aangetaste borst opnieuw onderzocht met behulp van echografie (sonografie) of wordt er een klein weefselmonster (biopsie) van de verdachte verandering genomen. Van de 30 afwijkende bevindingen op de mammografie blijken er gemiddeld maar zo'n 6 borstkanker te zijn. De overige bevindingen zijn vals-positief.

De behandeling van borstkanker is meestal multimodaal. Deze bestaat meestal uit medicamenteuze behandeling, radiotherapie en chirurgie.

Als borstkanker vroeg wordt ontdekt en volgens de laatste medische normen wordt behandeld, zijn de meeste gevallen van borstkanker te genezen. Vijf jaar na de diagnose borstkanker is ongeveer 87% van de getroffenen nog in leven. Bij veel borstkankers zijn echter ook na langere tijd lokale recidieven of uitzaaiingen te verwachten, waardoor een behandeling op lange termijn vaak noodzakelijk is.

In elk geval is volledige vernietiging van de tumor noodzakelijk (bijv. door chemotherapie of chirurgie) om borstkanker blijvend te genezen. Dit lukt het best bij een kleine tumor en als de tumor nog geen uitzaaiingen in het lichaam heeft gevormd. Zelfs ondanks behandeling vormt borstkanker bij ongeveer 20% van de patiënten uitzaaiingen. Bij ongeveer 7% van de patiënten zijn deze tumoren al aanwezig op het moment van de eerste diagnose. Als er uitzaaiingen zijn, is een volledige genezing - d.w.z. de volledige verwijdering van alle tumorcellen uit het lichaam - helaas niet mogelijk met de huidige behandelingsopties.

Chirurgie

Het doel van een chirurgische ingreep is altijd de volledige verwijdering van de tumor met een tumorvrije resectiemarge (R0) van het omliggende weefsel. Borstsparende therapie (BET) met aansluitende radiotherapie is qua algehele overleving vergelijkbaar met volledige verwijdering van de borst. Deze vorm van therapie kan daarom momenteel worden aangeboden aan ongeveer 70% van de patiënten.

Adjuvante radiotherapie

Postoperatieve radiotherapie wordt gebruikt om lokaal recidief te voorkomen. Na borstsparende therapie (BET) moet altijd adjuvante radiotherapie worden uitgevoerd om recidieven te voorkomen.

Adjuvante geneesmiddelentherapie

Micrometastasen kunnen worden vernietigd door adjuvante medicamenteuze behandeling met cytostatica of specifieke geneesmiddelen tegen oestrogeen en groeifactoren. Dit vergroot de genezingskansen van patiënten aanzienlijk. Helaas krijgt bijna een derde van de patiënten toch te maken met een terugkeer van de ziekte.

Behandeling van vergevorderde stadia van de ziekte

Palliatieve therapie voor patiënten met verre uitzaaiingen moet bijdragen aan de stabilisatie op lange termijn van het fysieke en mentale welzijn. Hiervoor worden cytostatica of oestrogeenreceptorblokkers gebruikt. Bij ongeveer 20-30% van alle borstkankerpatiënten komen als onderdeel van de ziekte verre uitzaaiingen voor. Deze verre uitzaaiingen verhinderen een volledige genezing van borstkanker volgens de huidige stand van de geneeskunde.

De prognose voor borstkanker hangt voornamelijk af van het stadium van de ziekte en of de tumor zich al door het lichaam heeft verspreid via de bloedbaan of het lymfestelsel.

De vijfjaarsoverleving voor borstkanker is ongeveer 83 tot 87 %. Dit betekent dat 83 tot 87% van de patiënten vijf jaar na de diagnose nog in leven is. Voor vrouwen bij wie de kanker heel vroeg werd ontdekt, is de vijfjaarsoverleving zelfs 90%.

Andere factoren die de prognose beïnvloeden zijn het type tumor, de hormoonreceptorstatus, de grootte en agressiviteit van de kankercellen en de leeftijd en conditie van de patiënt. Daarom moet de behandeling van borstkanker altijd individueel zijn.

Als een tumor op dezelfde plaats terugkomt, spreekt men van een recidief. Dit komt voor bij ongeveer vijf tot tien procent van de patiënten binnen de eerste tien jaar na een succesvolle behandeling. In ongeveer 50 tot 70% van alle gevallen is dit lokale recidief operabel.

Het Oostenrijkse programma voor borstkankerscreening geeft alle vrouwen boven de 40 jaar laagdrempelige toegang tot mammografie. Dit betekent dat alle vrouwen in Oostenrijk tussen 40 en 70 jaar kunnen deelnemen aan een screeningsprogramma voor borstkanker met mammografie. In Duitsland is er een jaarlijks screeningsprogramma voor vrouwen van 30 tot 49 jaar en ouder dan 70 jaar. Hier scannen gynaecologen de borst en de lymfeklieren in de oksel. Ze kijken naar de vorm, grootte en eventuele verhardingen in het borstgebied. Artsen kunnen ook veranderingen in de huid of een afscheiding van vocht uit de tepel opmerken. Tussen de 50 en 69 jaar kunnen vrouwen in Duitsland ook elke twee jaar deelnemen aan een aparte mammografie screening.

Intensieve vroegtijdige opsporing voor vrouwen met een genetische aanleg

Voor vrouwen met een verhoogd risico op borstkanker (bijvoorbeeld door een BRCA-mutatie) kunnen regelmatige onderzoeken en een geïntensiveerd screeningsprogramma nuttig zijn, zelfs op jonge leeftijd. In Duitsland bijvoorbeeld omvat een intensiever screeningsprogramma vanaf de leeftijd van 25 jaar elke zes maanden een echografisch onderzoek (sonografie) naast een palpatieonderzoek. Ook wordt er jaarlijks een MRI-scan (Magnetic Resonance Imaging) uitgevoerd, omdat deze nauwkeuriger is en minder straling veroorzaakt dan conventionele mammografie. Vanaf 40 jaar wordt mammografie ook gebruikt voor intensievere screening.