COPD (chronisch obstructieve longziekte)

Beschrijving

De afkorting COPD staat voor chronic obstructive pulmonary disease (chronische obstructieve longziekte). Het is een chronische ziekte van de longen die wordt veroorzaakt door ontstoken en, net als bij astma, permanent vernauwde luchtwegen. In tegenstelling tot astma kunnen medicijnen de luchtwegen niet volledig, maar slechts gedeeltelijk verwijden.

COPD ontwikkelt zich uit chronische bronchitis en/of emfyseem (longzwelling) met symptomen als sputum, chronische hoest of kortademigheid.

De meest voorkomende oorzaak is roken. Ongeveer 90% van alle patiënten zijn (voormalige) rokers. Voor langdurige rokers bedraagt het risico om de ziekte te krijgen 20%, wat niet moet worden onderschat.

Onder de meest voorkomende doodsoorzaken staat COPD op de 4e plaats. Wereldwijd lijden ongeveer 210 miljoen mensen aan de ziekte en sterven er elk jaar ongeveer 5 miljoen mensen aan.

De tendens is stijgend, aangezien de komende jaren waarschijnlijk steeds meer mensen roker zullen worden.

Onder alle getroffenen hebben mannen een grotere kans dan vrouwen.

Chronische bronchitis ligt aan de basis van COPD. De trilhaartjes, die normaal slijm en vuil uit de longen transporteren, raken verlamd. Bovendien produceren de longen overmatige hoeveelheden slijm. Dit leidt tot symptomen zoals veelvuldig hoesten en sputum. Indien de oorzaak van de chronische bronchitis in deze periode wordt weggenomen (bv. roken), is er een goede kans dat alle veranderingen weer normaal zullen worden.

Als dit niet het geval is, kan zich na verloop van tijd een chronische obstructieve longziekte ontwikkelen. De trilhaartjes worden volledig vernietigd en het bronchiale slijmvlies wordt dikker, waardoor de luchtwegen vernauwen.

In een later stadium trekt het slijmvlies van de bronchiën zich terug, dit noemt men atrofie (weefselatrofie).

Hierdoor wordt de wand van de longblaasjes dunner, wordt onstabiel (vooral bij uitademen) en stort in. Als dit eenmaal gebeurt, is er geen weg meer terug, met ademnood en slechte prestaties tot gevolg.

COPD kan verergeren als de alveolaire septa (wanden van de luchtzakken) worden vernietigd, waardoor de longen hun elasticiteit verliezen en overmatig worden opgeblazen, zoals een ballon. Experts noemen dit emfyseem.

De onbetwiste hoofdoorzaak van COPD is het roken van tabak. De ernst en de ontwikkeling van de ziekte hangen grotendeels af van hoeveel en hoe lang men heeft gerookt. Men mag niet vergeten dat ook passief roken de longen beschadigt.

Afgezien van roken wordt het ziekterisico verhoogd door algemene luchtverontreiniging en frequente infecties van de luchtwegen in de kinderjaren. Recente studies hebben ook aangetoond dat wonen naast een drukke weg, met zijn hoge niveaus van zwevende deeltjes, ook verband houdt met de ontwikkeling van ziekten.

Een andere factor is de werkomgeving. Mensen die worden blootgesteld aan hoge niveaus van luchtverontreiniging, zoals mijnwerkers, lopen meer kans om ziek te worden.

De zeldzaamste oorzaken van COPD zijn aangeboren afwijkingen. Het kan gaan om een gebrek aan antilichamen (antilichaamdeficiëntiesyndroom) of een enzymdeficiëntie, bv. alfa-1-antitrypsinedeficiëntie.

Tekenen van chronische obstructieve longziekte:

• Kortademigheid (aanvankelijk alleen bij inspanning, later ook in rust).
• Hoest (wordt steeds erger, vooral 's morgens)
• Sputum (wordt steeds dikker en moeilijker op te hoesten)
• Gewichtsverlies (mogelijk)

Artsen hebben het ook over de zogenaamde AHA-symptomen (kortademigheid, hoesten, sputum).

In een laat stadium van de ziekte kan cor pulmonale ontstaan. In dit geval wordt de rechterhelft van het hart groter en zwakker en zwakker. Deze zwakte van de rechterharthelft leidt tot oedeem (vasthouden van water) in de benen en ascites in de buikholte.

De klachten kunnen op elk moment acuut verergeren (exacerbatie). Oorzaken:

• virale of bacteriële infecties
• Luchtverontreiniging, b.v. smog, fijn stof
• vochtig, koud weer
• Ongelukken met letsel aan de borstkas
• Medicatie

Een verergering van de symptomen is duidelijk door

• toenemende kortademigheid
• Toenemende hoest
• Toenemend sputum
• Verandering in de kleur van het sputum, bv. geelgroenig bij bacteriële infecties
• Benauwdheid op de borst
• Onwel voelen, vermoeidheid
• Koorts

Als u aan COPD lijdt en de bovenstaande symptomen hebt, moet u dringend naar uw arts gaan!

Chronische obstructieve longziekte kan worden ingedeeld in verschillende graden van ernst. Het belangrijkste criterium is de longfunctie (één-seconden-capaciteit; het volume dat kan worden uitgeademd binnen 1 seconde na maximale inademing):

Ernst	Symptomen	Eén-seconde capaciteit (FEV1)
0 - risicogroep	Chronische hoest en sputum	onopvallend
1 - mild	mogelijk chronische symptomen: hoest, sputum, kortademigheid tijdens zware inspanning	onopvallend (> 80 % van de streefwaarde)
2 - matig	Mogelijk chronische symptomen: Hoest, sputum, kortademigheid	beperkt (50 - 80 % van de streefwaarde)
3 - ernstig	mogelijk chronische symptomen: Hoest, sputum, kortademigheid	beperkt (30 - 80 % van de streefwaarde)
4 - zeer ernstig	Chronisch zuurstofgebrek	ernstig beperkt (< 30 % van de streefwaarde)

Er kan ook een onderscheid worden gemaakt naar de uiterlijke verschijning van de lijder, de overgangen zijn vloeiend:

"roze puffer"

De zogenaamde "pink wheezer" heeft emfyseem als belangrijkste symptoom. Hij is mager, heeft weinig spieren en lijdt aan ernstige kortademigheid. Irritatieve hoest is ook een occasioneel symptoom. Zijn meest voorkomende doodsoorzaak is ademhalingsmoeilijkheden.

"Blue Bloater"

De zogenaamde "blauwe hoest" heeft hoesten en sputum als voornaamste symptomen. Hij heeft meestal overgewicht en cyanose (blauwachtige verkleuring van lippen en nagels door zuurstofgebrek). Hoewel hij lijdt aan zuurstoftekort, heeft hij zelden last van ademhalingsmoeilijkheden. Zijn meest voorkomende doodsoorzaak is rechter hartfalen.

In het begin neemt de behandelende arts een anamnese (anamnese) af. De volgende vragen moeten worden beantwoord:

• Hoe lang hoest je al? Hoe vaak?
• Hoest u vaker slijm op (in de ochtend)? Zo ja, welke kleur heeft het slijm?
• Heeft u last van kortademigheid? Zo ja, alleen tijdens inspanning of ook in rust?
• Rookt u? Heb je ooit gerookt? Zo ja, hoe lang en hoeveel sigaretten/dag?
• Wat is uw beroep? Bent u blootgesteld aan schadelijke stoffen?
• Zijn je prestaties verminderd?
• Ben je afgevallen?
• Lijdt u aan andere ziektes?
• Heeft u andere symptomen, bijvoorbeeld oedeem (vasthouden van water) op uw benen?

Als u COPD hebt, zal de arts geluiden horen (piepen, zoemen) wanneer hij naar uw longen luistert. Er wordt ook gekeken naar tekenen van zuurstoftekort (cyanose, blauwe lippen of nagels), of hartfalen (oedeem, vasthouden van water in de benen).

Een longfunctietest meet de weerstand van de luchtwegen en de capaciteit van de longen om COPD van astma te onderscheiden, wat zeer belangrijk is.

Bloedgaswaarden kunnen worden gebruikt om zuurstoftekort op te sporen. We kijken ook naar alfa-1 antitrypsine (een eiwit) deficiëntie bij patiënten boven de 45.

Omdat sommige long- en hartziekten vergelijkbare symptomen kunnen veroorzaken, zijn röntgenfoto's, een ECG (elektrocardiogram) en verder bloedonderzoek vaak nodig om de diagnose te bevestigen. Andere mogelijke onderzoeksmethoden zijn een stresstest en een vragenlijst, bv. de SGRQ, die ziektespecifiek is.

Exacerbatie - acute verslechtering

Bij een acute verergering van de aandoening is een bloedgasanalyse essentieel om de ernst beter te kunnen beoordelen.

Indicaties van een ernstige exacerbatie zijn piekstroomwaarden < 100 l/min of een capaciteit van één seconde < 1 l.

Verder zoeken we naar aanwijzingen voor een infectie. Tekenen in het bloedbeeld zijn bijvoorbeeld verhoogde ontstekingscellen (leukocytose) of verhoogde CRP-waarden (C-reactief proteïne, een ontstekingsparameter). Als er acute ademnood is, zijn een röntgenfoto van de borstkas en een ECG aan te bevelen.

Doelen van COPD therapie:

• Vergroting van het vermogen tot lichaamsbeweging
• Vermindering van symptomen
• Voorkomen van exacerbaties
• Verbetering van de levenskwaliteit
• Complicaties vermijden

Stoppen met roken

De eerste prioriteit bij de behandeling van COPD is stoppen met roken. Dit kan worden gedaan met behulp van medicatie en psychosociale ondersteuning. Na het stoppen met roken nemen de symptomen aanzienlijk af, verbetert de longfunctie en daalt het sterftecijfer. Beperking van het tabaksgebruik alleen is niet voldoende om deze veranderingen te bewerkstelligen.

Vaccinaties tegen griep of pneumokokken zijn aan te bevelen, aangezien COPD-patiënten vaak infecties oplopen, hoe ernstig de ziekte ook is. Ook moet elke blootstelling aan (fijn) stof worden vermeden.

Er zijn speciale cursussen waar u niet alleen meer over de ziekte te weten kunt komen, maar ook speciale ademhalingstechnieken (b.v. lip-blokkering, ademhalen met samengetrokken lippen) en de juiste inademingstechniek kunt leren.

Medicatie

Over het algemeen wordt een stapsgewijze therapie aanbevolen, die varieert naar gelang van de ernst en de symptomen.

Stadium	Medicatie
I	Snelwerkende bronchusverwijders indien nodig (bèta-2-sympathomimetica bv. salbutamol en/of anticholinergica bv. ipratropium).
II	Snelwerkende bronchusverwijders naar behoefte (bèta-2-sympathomimetica bv. salbutamol en/of anticholinergica bv. ipratropium EN een of meer langwerkende bronchusverwijders als continue therapie (bèta-2-sympathomimetica bv. formoterol en/of anticholinergica bv. tiotropium)
III	Snelwerkende bronchusverwijders naar behoefte (bèta-2-sympathomimetica bv. salbutamol en/of anticholinergica bv. ipratropium EN een of meer langwerkende bronchusverwijders als continue therapie (bèta-2-sympathomimetica bv. formoterol en/of anticholinergica bv. tiotropium) EN inhalatiecortisone (vooral bij exacerbatie)
IV	Behandeling als in stadium III EN eventueel zuurstoftherapie (op lange termijn) of chirurgische ingreep

Beta-2 sympathomimetica

De spieren van de luchtwegen worden ontspannen en de bronchiën verwijden. Dit verbetert sputum, hoest en kortademigheid. Kortwerkende preparaten worden gebruikt in acute gevallen; langwerkende preparaten zijn beschikbaar voor langdurige therapie. Hun effect is trager, maar duurt vele malen langer.

Anticholinergica

Ze ontspannen ook de spieren van de luchtwegen en verwijden de bronchiën. In tegenstelling tot bèta-2-sympathomimetica hebben zij een zwakker effect en duurt het langer voor het effect optreedt.

Cortisone

Onderdrukt luchtwegontsteking en voorkomt zo exacerbaties. Cortisone inhalers zijn vooral aan te bevelen omdat de cortisone daarmee direct in de longen terechtkomt en werkt. Er worden al goede resultaten bereikt met lage doses en dus weinig bijwerkingen. Tabletten die cortisone bevatten zijn niet geschikt voor langdurige therapie.

Theofylline

Een werkzame stof voor de langdurige verwijding van de bronchiën. Het is echter meer een reservegeneesmiddel voor het geval de conventionele therapie niet aanslaat. De reden hiervoor is het hoge percentage bijwerkingen dat wordt veroorzaakt door een schommelend niveau van het werkzame bestanddeel. Daarom is bij toediening van theofylline regelmatige controle van de bloedspiegel van de werkzame stof door een arts noodzakelijk.

Mucolytica (slijmoplossers, mycolytica) zijn niet per se aan te bevelen, maar worden alleen gebruikt in gevallen van overmatig slijm of acute infecties. Inhalaties met zoutoplossingen kunnen ook helpen om het slijm los te maken. Als er sprake is van een bacteriële infectie, zijn antibiotica meestal noodzakelijk.

Andere therapieën

Fysiotherapie

Dit ondersteunt de behandeling met medicijnen. Hoesten wordt verholpen door tikmassages, en ademhalingsoefeningen verbeteren de prestaties.

Ademhalingsoefeningen helpen de ademhalingstechniek en de longventilatie (beluchting) te verbeteren om het lichaam van zuurstof te voorzien. Een ideale ademhaling helpt ook om de vatbaarheid voor infecties te verminderen. Met ademhalingstherapie worden speciale ademhalingstechnieken aangeleerd die zelfvertrouwen geven, de buikspieren trainen en de prestaties verhogen. Het leert lijders hoe ze zichzelf kunnen helpen.

Koetsierszit: Laat uw armen op uw dijen of een tafel rusten om gemakkelijker uit te ademen. Sluit je ogen en adem rustig en gelijkmatig.

Lippen remmen: Sluit de lippen losjes. Adem nu zo langzaam mogelijk uit door de mond. De wangen zullen een beetje uitzetten als je dit doet. Deze techniek vertraagt de ademstroom en helpt de bronchiën open te houden.

Lichaamsbeweging

Lichaamsbeweging is een integraal onderdeel van de COPD-therapie op lange termijn. Regelmatige lichaamsbeweging verbetert de levenskwaliteit, verhoogt de inspanningstolerantie en minimaliseert de frequentie van exacerbaties.

Langdurige therapie met zuurstof

Bij ernstige COPD, vooral bij rechterhartfalen (hartfalen), is zuurstoftherapie zinvol. Zuurstof wordt 16-18 uur per dag via een neussonde uit flessen ingeademd. Dit voorkomt kortademigheid door de zuurstofverzadiging van het bloed te stabiliseren.

Operatie

Patiënten die al emfyseem (longzwelling) hebben ontwikkeld, hebben soms de mogelijkheid om een operatie te ondergaan. Hierbij wordt weefsel uit de uitgezette bronchiën verwijderd dat niet langer betrokken is bij de gasuitwisseling. Dit wordt longvolume reductiechirurgie genoemd, die bij sommige mensen de longfunctie kan verbeteren.

Dieet en gewicht

Ongewenst gewichtsverlies kan wijzen op een verergering van de aandoening. Daarom moet het gewicht regelmatig worden gecontroleerd. In sommige gevallen kan voedingstherapie nodig zijn om het verloren gewicht terug te krijgen.

Er kan echter ook sprake zijn van een plotselinge gewichtstoename. Het is meestal een indicatie van rechter hartfalen. Dit betekent dat de capaciteit van het hart niet langer voldoende is om een normale bloedcirculatie in stand te houden. Dit leidt tot bloedstagnatie, wat oedeem (vasthouden van water) tot gevolg heeft, vooral in de benen.

Aids

Wanneer COPD ernstig is, kunnen veel mensen hun dagelijks leven niet meer alleen aan. Kleine hulpmiddelen kunnen hen helpen onafhankelijk te zijn. Dit kunnen schoenlepelverlengstukken of rollators (mobiele loophulpmiddelen) zijn.

Exacerbatie

Wanneer infecties of koud, vochtig weer COPD aantasten, kan de aandoening acuut verergeren. Artsen noemen dit een exacerbatie. In speciale cursussen kunnen mensen leren om ze in een vroeg stadium te herkennen en te behandelen.

Exacerbaties worden onderverdeeld in 3 graden van ernst: mild, matig en ernstig.

Afhankelijk van de ernst en de symptomen kan de zorg poliklinisch of intramuraal worden verleend.

Soms kan het voldoende zijn om de dosis medicatie te verhogen. Als de symptomen, zoals sputum, hoest en kortademigheid, nog toenemen, moet een arts worden geraadpleegd. Ook alarmerend zijn koorts of geel-groenig sputum, die wijzen op een bacteriële infectie. Als er inderdaad een infectie is, wordt deze behandeld met antibiotica. Als er geen verbetering optreedt, is een klinische behandeling noodzakelijk.

In het geval van een ernstige verergering is ook een klinische behandeling nodig:

• ernstige kortademigheid
• Eén-seconden capaciteit < 30
• Snelle verslechtering van de conditie
• gevorderde leeftijd
• andere ziekten

De prognose voor COPD hangt grotendeels af van de vraag of de progressie van de ziekte kan worden gestopt. De eerste stap is het stoppen met tabaksgebruik. Als dit het geval is, verbeteren alle symptomen, verbetert de longfunctie en neemt de levensverwachting toe.

Medicatie kan de aandoening ook verbeteren. Beschadigd, niet-functionerend longweefsel kan echter niet worden gered. De levensverwachting van mensen met de ziekte wordt verkort door complicaties zoals exacerbaties.

Aangezien COPD een chronische en progressieve ziekte is, is regelmatige controle door een arts noodzakelijk. Als u meestal symptoomvrij bent, volstaat een jaarlijkse controle. Als uw toestand echter verslechtert (toename van sputum, hoesten of kortademigheid), is de enige manier om een negatieve ontwikkeling van COPD op te sporen en te behandelen, zo snel mogelijk naar uw arts te gaan.

Mogelijke complicaties:

• frequente bronchiale infecties, longontsteking
• Verminderde longfunctie, resulterend in kortademigheid
• Cyanose (blauwe verkleuring van lippen en nagels door zuurstofgebrek)
• longemfyseem (uitzetting van de longen) ten gevolge van weefselvernietiging in de longen
• Cor pulmonale (rechterhartfalen), met oedeem (vasthouden van water) in de benen tot gevolg
• Herhaalde exacerbaties (acute verslechtering)
• Hartfalen en falen van de ademhalingsspieren - levensgevaarlijk!

De belangrijkste maatregel om COPD te voorkomen is te stoppen met roken of (er niet aan te beginnen). Ongeveer 90 % van alle patiënten heeft lange tijd gerookt of is nog steeds niet gestopt.

Zorg ervoor dat u niet langer dan absoluut noodzakelijk wordt blootgesteld aan schadelijke omgevingsfactoren, zoals stoffige, koude of sterk verontreinigde lucht (rokerige kamers!). Dit geldt zowel voor werk als voor vrije tijd.

Vaccinaties tegen griep en pneumokokken worden aanbevolen.

Als u al lijdt aan chronisch obstructieve longziekte, kunt u het volgende doen om een exacerbatie (acute verergering) te voorkomen:

• Als je nog rookt, geef het op. Uw toestand zal verbeteren en het risico op een exacerbatie zal aanzienlijk afnemen.
• Neem deel aan voorlichtingslessen voor patiënten, die de ziekenhuisopname tot een minimum kunnen helpen beperken. U krijgt de kans om te leren hoe u uw aandoening goed kunt beheersen. U zult ook leren over de juiste dosering van medicatie in geval van een exacerbatie.
• Zorg voor regelmatige en voldoende lichaamsbeweging.
• Laat je inenten tegen griep en pneumokokken.
• Gebruik ademhalingsoefeningen. Dit verbetert uw ademhalingstechniek, de longventilatie en daarmee de zuurstoftoevoer naar het lichaam. Het vermindert ook het risico op acute infecties van de luchtwegen. Oefeningen zijn o.a. koetszit, liprem.
• Onderga tikmassages. Ze helpen je om slijm op te hoesten.
• Vermijd sterk rokerige kamers en plaatsen met veel luchtverontreiniging (stof, rook).
• Let vooral op uw voeding en gewicht. Elke onnodige kilo gewicht belast uw lichaam, net zoals ondergewicht uw prognose verslechtert.
• Drink veel vocht (water!) en inhaleer zoutoplossingen. Dit maakt het makkelijker om slijm op te hoesten.
• Als u op het werk wordt blootgesteld aan hoge niveaus van verontreinigende stoffen, moet u contact opnemen met uw bedrijfsarts en onmiddellijk een behandeling zoeken.
• Ondersteun uw immuunsysteem. Daartoe moet u gezond eten (veel verse groenten en fruit, voldoende vocht) en stress en soortgelijke schadelijke factoren vermijden.

COPD en sport

Met behulp van fysiotherapie en ademhalingsoefeningen kunt u uw kortademigheid bestrijden en zowel uw uithoudingsvermogen als uw prestaties verbeteren.

Afgezien van de fysieke voordelen, vermindert lichaamsbeweging angst en depressie.

Een ander positief neveneffect is de verbetering van het bloedlipidengehalte, de hoge bloeddruk of andere risicofactoren voor hart- en vaatziekten.

Opleidingsprogramma's zijn een integrerend deel van de therapie. Daar worden de juiste inademingstechnieken en eerstehulpmaatregelen bij acute ademnood aangeleerd.

Veel lijders beperken hun fysieke prestaties tot een minimum uit angst. Het sparen van het lichaam leidt echter tot een vermindering van de prestaties en dus tot een achteruitgang van de levenskwaliteit, isolement en depressie. Een vicieuze cirkel begint. Om te voorkomen dat u dit overkomt, moet u in uw dagelijks leven regelmatig en voldoende bewegen.

Vooral patiënten met milde symptomen moeten hun prestatievermogen op peil houden of opvoeren, zodat zij bij inspanning niet zo snel buiten adem raken.

Een goede planning van sportactiviteiten is noodzakelijk omdat fysieke prestaties door COPD worden beperkt. In het algemeen kan elke sport worden beoefend, maar van tevoren moet met de arts worden besproken welke sporten het meest geschikt of geschikt zijn.

Het is vooral belangrijk dat de duur en de intensiteit van de training niet te snel worden opgevoerd. Anders bestaat het gevaar dat men zich overbelast en het plezier in de oefening verliest.

Verhoog de intensiteit van de oefeningen langzaam maar voortdurend:

Begin met een paar minuten beweging, een paar keer per dag. Zelfs als je lichte klachten hebt of weinig gemotiveerd bent. Voor en na de training (eventueel ook tijdens) moet u de piekstroom (ademhalingsstroomsterkte) meten.

Oefeningen zijn altijd leuker als je ze in gezelschap doet. Veel plaatsen hebben hun eigen longsportgroepen die gericht samen trainen.

De training moet altijd beginnen met een korte opwarmingsfase (rekken, langzaam lopen). Dit stimuleert de stofwisseling en de overbelaste ademhalingsspieren ontspannen merkbaar.

Gebruik de "liprem" tijdens de training om ademnood te voorkomen of om het binnen een aanvaardbaar bereik te houden. Adem zo langzaam mogelijk uit met je lippen losjes gesloten. Je wangen zullen een beetje uitpuilen. Deze ademhalingstechniek vertraagt de ademhaling en houdt de bronchiale buizen open.

Na het sporten helpen rek- en strekoefeningen om krampen te voorkomen.

Bijzonder geschikte sporten:

• Hometrainer
• Fietsen
• Licht joggen, nordic walking
• "Therapeutisch" traplopen
• Inspiratoire spiertraining (speciale training voor de ademhalingsspieren)
• speciale krachttraining met een gymnastiekband voor de ademhalingsspieren

Sommige studies geven reden om aan te nemen dat krachttraining een bijzonder positief effect heeft op COPD. Deze veronderstelling moet echter nog verder worden getoetst.

Mensen met COPD hebben baat bij lichaamsbeweging en hun levenskwaliteit verbetert omdat ze gemakkelijker kunnen ademhalen en minder last hebben van ademnood.

Om zeker te weten hoeveel lichaamsbeweging gezond voor u is, moet u eerst een arts raadplegen.