Coronaire hartziekten (CHD)

Coronaire hartziekte is een ernstige ziekte van het hart waarbij stoornissen in de doorbloeding van de kransslagaders optreden. Deze slagaders worden ook wel kransslagaders of coronairen genoemd. Ze liggen in een ring rond de hartspier en zorgen voor de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen.

Coronaire hartziekten omvatten een gevoel van benauwdheid op de borst (angina pectoris), maar ook een hartaanval of plotselinge hartdood. De oorzaak van coronaire hartziekten is arteriosclerose van de kransslagaders (coronaire sclerose), die wordt gekenmerkt door een opeenhoping van bloedvetten, bloedstolsels (trombi) en bindweefsel op de binnenwanden van de vaten. CHD wordt beschouwd als een ziekte van welvaart. Factoren die het risico op ziekte verhogen zijn:

• Overgewicht (en hier vooral buikvet).
• Diabetes
• Hoge bloeddruk
• Hoog vetgehalte in het bloed
• Weinig beweging
• Roken

Coronaire hartziekten zijn al jaren doodsoorzaak nummer één in Duitsland en behoren daarmee tot de belangrijkste wijdverbreide ziekten. Mannen worden eerder en vaker door CHD getroffen dan vrouwen.

Mensen met een coronaire hartziekte lijden aan een verminderde bloedtoevoer naar de hartspier. De oorzaak hiervan is een vernauwing van de kransslagaders als gevolg van vet- of kalkafzettingen op de vaatwanden (arteriosclerose).

Bij coronaire hartziekten krijgt de hartspier te weinig bloed en dus te weinig zuurstof en voedingsstoffen. Als gevolg daarvan is er een onevenwicht tussen de zuurstofbehoefte en het zuurstofaanbod, wat vooral merkbaar is bij zware inspanning. Als de diameter van de kransslagaders met de helft afneemt, treden meestal ook problemen met de bloedsomloop op.

De volgende risicofactoren verhogen het risico op het ontwikkelen van coronaire hartziekten:

• Ongezonde voeding: voeding rijk aan vet en met een hoge energiedichtheid leidt tot zwaarlijvigheid en een hoog cholesterolgehalte.
• Zwaarlijvigheid: als gevolg van jarenlang ongezond eten.
• Gebrek aan lichaamsbeweging: regelmatige lichaamsbeweging leidt tot een lagere bloeddruk, een beter cholesterolgehalte en een grotere insulinegevoeligheid in de spiercellen.
• Mannelijk geslacht: vóór de menopauze hebben vrouwen een lager risico op het ontwikkelen van CHD vanwege de bescherming die vrouwelijke geslachtshormonen bieden.
• Genetische aanleg: Aangezien in sommige families een verhoogde incidentie van hart- en vaatziekten wordt waargenomen, kan worden aangenomen dat genen een rol spelen.
• Roken: stoffen in tabaksrook (sigaretten, sigaren, pijpen) bevorderen de vorming van onstabiele afzettingen (plaques) in de bloedvaten, wat een risico kan inhouden.
• Verhoogde bloeddruk (hypertensie): Hypertensie leidt rechtstreeks tot beschadiging van de binnenwanden van de bloedvaten.
• Verhoogd cholesterolgehalte: Verhoogd LDL-gehalte en laag HDL-gehalte bevorderen de vorming van plaque.
• Diabetes mellitus: Als diabetes mellitus slecht onder controle is, ontstaan hoge bloedsuikerwaarden, die op hun beurt de bloedvaten beschadigen.
• Leeftijd: een toename van de ziekte kan worden waargenomen bij mannen vanaf de leeftijd van 45 jaar en bij vrouwen vanaf de leeftijd van 50 jaar.

De symptomen van hart- en vaatziekten hangen af van de mate van vernauwing van de kransslagaders en de plaats van de vernauwing. Minimale vernauwing is vaak asymptomatisch, maar ernstige vernauwing veroorzaakt vaak symptomen.

• Pijn op de borst: Coronaire hartziekten uiten zich vaak door pijn op de borst of een gevoel van benauwdheid op de borst (angina pectoris). Dit is vooral het geval wanneer er een verhoogde behoefte aan zuurstof is, d.w.z. bij lichamelijke of geestelijke stress. De pijn van angina pectoris straalt vaak uit naar de linkerarm, maar in sommige gevallen strekt de pijn zich ook uit naar de hals, keel, rug, kaak of bovenbuik.
• Acute hartaanval: Symptomen van een acute hartaanval zijn kortademigheid, zweten, misselijkheid en angst voor de dood.
• Hartritmestoornissen: Bij veel mensen zijn hartritmestoornissen het eerste teken van CHD.
• Diabetici hebben vaak geen symptomen: Sommige mensen, vooral diabetici, hebben vaak geen symptomen. Als dit het geval is, spreekt men van stille ischemie (gebrek aan doorbloeding). Het kan zijn dat de hartzenuwen als gevolg van diabetes zo beschadigd zijn dat ze geen pijnsignalen meer kunnen doorgeven (diabetische neuropathie). De schade aan de hartspier blijft daardoor onopgemerkt.

Om de diagnose coronaire hartziekte te stellen, vraagt de arts eerst naar de aard van de symptomen. Van bijzonder belang zijn het type, de duur en de ernst van de symptomen en het tijdstip waarop zij zich voordoen. De medische voorgeschiedenis (anamnese) en een lichamelijk onderzoek geven verder uitsluitsel over de ziekte, want er zijn veel ziekten die pijn op de borst of kortademigheid als symptomen hebben.

Bovendien kan de arts een bloedmonster gebruiken om andere mogelijke risicofactoren voor coronaire hartziekten te bepalen, zoals een hoog cholesterolgehalte in het bloed of een hoog bloedsuikergehalte. Daarnaast zal de arts de bloeddruk meten, vragen hoe vaak u rookt, hoe uw eetgewoonten zijn en hoe vaak u beweegt.

Deze technische onderzoeken zijn ook nuttig bij het stellen van een diagnose:

• Het basisonderzoek is het ECG in rust. Indien er na het onderzoek een vermoeden bestaat van een hartklepafwijking of hartzwakte, wordt een echografie van het hart (hartecho) verricht.
• Als er na het onderzoek een vermoeden van vernauwing van de kransslagaders bestaat, zal de arts een inspannings-ECG laten maken. Bij dit type onderzoek wordt het hart kunstmatig belast met medicijnen of probeert de betrokkene liggend te fietsen. Naast stress-echocardiografie zijn myocardiale scintigrafie en speciale magnetische resonantiebeeldvorming (MRI) van het hart alternatieven die ook de bloedstroom naar de hartspier in beeld brengen.
• Als een stresstest te gevaarlijk wordt geacht voor de patiënt, bijvoorbeeld omdat het ECG in rust al typische veranderingen heeft vertoond, wordt vaak direct een hartkatheteronderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek wordt ook uitgevoerd als de stresstest aanwijzingen voor CHD heeft opgeleverd.
• Als er een vermoeden is van acuut coronair syndroom, bijvoorbeeld een hartaanval, worden onmiddellijk een ECG en speciale bloedtesten (harttroponine) uitgevoerd. Het acuut coronair syndroom verwijst naar verschillende fasen van acute stoornissen van de bloedsomloop in de kransslagaders, die levensbedreigend kunnen zijn.
• Om andere ziekten uit te sluiten, wordt in sommige gevallen ook een röntgenonderzoek van de borstkas verricht.
• Een andere onderzoeksmethode is coronaire angiografie, waarbij de coronaire vaten zichtbaar worden gemaakt.

Coronaire hartziekten kunnen niet genezen worden. Daarom is de therapie erop gericht de levenskwaliteit van de getroffenen te verbeteren en een progressie van de ziekte te voorkomen. Normaal zijn de symptomen, zoals angina pectoris, gemakkelijk te behandelen en zijn secundaire symptomen, zoals een hartaanval, dus te vermijden. Dankzij een optimale behandeling hebben de getroffenen meestal dezelfde levenskwaliteit en levensverwachting als gezonde mensen.

Vaak kunnen er ook psychologische bijwerkingen zijn, zoals depressie, die een negatieve invloed hebben op de ziekte. Daarom probeert de therapie ook de begeleidende psychologische symptomen te behandelen.

Medicatie:

Er zijn medicijnen die zowel de symptomen van CHD verlichten (zoals angina-aanvallen) als complicaties voorkomen en de levensverwachting verhogen.

• Geneesmiddelen die de prognose verbeteren en hartaanvallen voorkomen

Anticoagulantia:

Bloedplaatjesaggregatieremmers (bloedverdunners) stoppen de afzetting van bloedplaatjes en voorkomen zo bloedstolsels (trombose). Acetylsalicylzuur (ASA) wordt gewoonlijk gebruikt als het werkzame bestanddeel.

De meest voorkomende bijwerkingen zijn overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel, een verhoogd risico op maagzweren en bloedingen, en astma-aanvallen kunnen vaker voorkomen bij astmapatiënten. In geval van intolerantie kan de werkzame stof clopidogrel worden gebruikt.

Beta-blockers:

Bètablokkers hebben een bloeddrukverlagend effect. Zij vertragen de hartslag, verminderen de zuurstofbehoefte van het hart en leiden zo tot een ontlasting van het hart. Na een hartaanval of bij hartinsufficiëntie met hartfalen is aangetoond dat bètablokkers het risico op overlijden verminderen. Bètablokkers kunnen ook nuttig zijn voor patiënten met hoge bloeddruk.

De belangrijkste bijwerkingen zijn: Hoofdpijn, droge mond, duizeligheid, trage hartslag, lage bloeddruk, slaapstoornissen met nachtmerries, hartritmestoornissen. Astma-aanvallen kunnen vaker voorkomen bij astmapatiënten.

Cholesterolverlagende medicijnen:

Statines zorgen voor een verlaging van het cholesterolgehalte en leiden zo tot een langzamere progressie van aderverkalking. Patiënten die normale bloedlipidenwaarden hebben, hebben ook baat bij de inname ervan.

De belangrijkste bijwerkingen zijn constipatie, winderigheid, misselijkheid, spierpijn, huiduitslag in combinatie met jeuk. Bijzondere voorzichtigheid is geboden wanneer statines samen met andere bloedlipidenverlagende geneesmiddelen (bijvoorbeeld fibraten of nicotinezuurderivaten) worden ingenomen. In dat geval kunnen ernstige bijwerkingen optreden.

• Geneesmiddelen die de symptomen van CHD bestrijden

Nitraten:

Nitraten zorgen ervoor dat de bloedvaten van het hart verwijden, waardoor de zuurstoftoevoer verbetert. Bovendien verwijden de bloedvaten in het hele lichaam. Daarom stroomt het bloed langzamer terug naar het hart. Daardoor hoeft het hart minder te pompen en heeft het minder zuurstof nodig.

De werking van nitraten is bijzonder snel, daarom genieten zij de voorkeur als noodmedicatie bij acute angina pectoris-aanvallen.

Er moet in het bijzonder op worden gelet dat nitraten nooit worden gebruikt in combinatie met geneesmiddelen tegen impotentie (fosfodiësterase-5-remmers). Als dit gebeurt, kan dit leiden tot een levensbedreigende daling van de bloeddruk.

De bekendste bijwerkingen zijn hoofdpijn, blozen, rood worden van de huid, misselijkheid en braken, sterke daling van de bloeddruk, huiduitslag met jeuk.

• Andere behandelingsmogelijkheden

ACE remmers:

ACE-remmers ontlasten het hart door de bloedvaten te verwijden en de bloeddruk te verlagen. Patiënten met hartfalen of hoge bloeddruk hebben een betere prognose door ACE-remmers te nemen.

De meest voorkomende bijwerking is een prikkelbare hoest.

Angiotensine I-blokkers:

Deze worden vooral gebruikt wanneer er sprake is van een intolerantie voor ACE-remmers.

Bijwerkingen die kunnen optreden zijn hoofdpijn, vermoeidheid, buikpijn, misselijkheid en diarree, duizeligheid, hoest.

Calcium kanaal blokkers:

Net als ACE-remmers zorgen ook zij voor verwijding van de bloedvaten, waardoor de bloeddruk daalt en het hart ontlast wordt.

Als de patiënt bètablokkers niet verdraagt, moeten calciumkanaalblokkers als tweede keus worden gegeven. Bijwerkingen zijn onder meer hoofdpijn, ernstige daling van de bloeddruk, vasthouden van water in de enkelstreek (oedeem), hartritmestoornissen, huiduitslag met jeuk.

Katheters en operaties:

Indien de medicatie niet het gewenste effect heeft en de klachten aanhouden, kan ook een verwijding van de kransslagaders (PTCA) of een bypassoperatie worden overwogen. Om te voorkomen dat het uitgezette gebied weer vernauwt, wordt een stent ingebracht.

Deze methoden moeten ook worden gebruikt als er meerdere kransslagaders zijn aangetast of als de vernauwing is gelokaliseerd aan het begin van een groot bloedvat. Welke methode wordt gebruikt, hangt af van het individu. De belangrijkste factoren zijn echter de bevindingen, bijkomende ziekten en de leeftijd.

Ook de levensstijl speelt een belangrijke rol in het succes van de therapie. Factoren die een verergering van CHD tegengaan zijn:

• Stop met roken
• Als u veel overgewicht heeft, moet u proberen af te vallen. Zelfs een paar kilo heeft een positief effect.
• Een gezonde voeding is essentieel. Dit dieet moet bestaan uit veel vers fruit en verse groenten, veel vis, weinig vlees en olijfolie als belangrijkste vetbron (mediterraan dieet).
• Regelmatige lichaamsbeweging is aan te bevelen. Het ideaal is ten minste 15 minuten matige lichaamsbeweging, drie tot zeven keer per week. Het maakt niet uit of voor joggen, zwemmen of fietsen wordt gekozen. Als er te weinig tijd is, kan een stevige wandeling ook een vervanging zijn.
• De voorgeschreven medicatie moet regelmatig worden ingenomen, zelfs als men zich in goede gezondheid voelt.
• Jaarlijks moet een griepvaccinatie worden toegediend. Pneumokokkenvaccinatie moet om de vijf jaar worden toegediend.

Patiënten met hartinsufficiëntie moeten regelmatig (elk kwartaal tot halfjaarlijks) bij de arts op controle komen.

Als het cholesterolgehalte in het bloed te hoog wordt bevonden, moeten ook deze waarden regelmatig worden gecontroleerd.

De prognose van CHD hangt af van het aantal vernauwingen in de kransslagaders en waar die zich bevinden. Het hangt ook af van het stadium van de ziekte en hoe ver zij gevorderd is.

De volgende factoren zijn van belang:

• Gelijktijdig optredende ziekten zoals hoge bloeddruk, suikerziekte, chronische leveraandoeningen, stoornissen van de bloedsomloop in andere organen (hersenen, nieren, benen), chronische obstructieve longziekten, chronische ontstekingsziekten, zwakte van de hartspier en kwaadaardige tumoren.
• Omvang van de symptomen bij aanwezigheid van angina pectoris
• Hartaanval of eerdere ernstige angina pectoris aanvallen
• Leeftijd en geslacht
• Stemming en gemoedstoestand: Een eenzame levenssituatie, depressieve stemming en terugtrekking uit het normale leven hebben een negatief effect.

Meestal kunnen de symptomen worden verbeterd met medicijnen en, indien nodig, door de vernauwing weg te nemen. Als hartinsufficiëntie goed wordt behandeld, kunnen de meeste mensen met de ziekte een leven zonder symptomen leiden dat vergelijkbaar is met dat van gezonde mensen.

Verbetering op lange termijn hangt ook af van veranderingen in levensstijl. Dit omvat het stoppen met nicotine, voldoende lichaamsbeweging, het vermijden van overgewicht en een evenwichtige voeding. Bovendien moet rekening worden gehouden met de voorgeschreven inname van geneesmiddelen en de controleonderzoeken op de voorgeschreven tijdstippen.

Als de ziekte pas in een laat stadium wordt gediagnosticeerd of niet afdoende wordt behandeld, kan zich soms hartfalen ontwikkelen, wat leidt tot een verslechtering van de prognose.

De beste methoden om hart- en vaatziekten te voorkomen zijn reeds verschillende malen in de tekst genoemd. Een levensstijl die gezond is voor het hart is essentieel, en omvat stoppen met roken, een gezond gewicht, lichaamsbeweging en screening.