Dementie

Beschrijving

Dementie is een verzamelnaam voor verschillende ziekten die een achteruitgang van de geestelijke vermogens en een verandering van de persoonlijkheid gemeen hebben.

De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie.

Op de voorgrond staan de afnemende prestaties van het geheugen en het denken. Het wordt steeds moeilijker om nieuwe informatie op te nemen en te reproduceren. Vergeten alleen is nog geen dementie!

Moeilijkheden met oriëntatie en beoordelingsvermogen nemen toe (Waar ben ik nu? Wat is er aan de hand?). Taal en rekenen gaan geleidelijk achteruit. Dit alles gebeurt tegelijkertijd met persoonlijkheidsveranderingen. Het dagelijkse leven kan slechts in beperkte mate worden beheerst. Activiteiten zoals boodschappen doen of het huishouden doen worden moeilijker, tot ze helemaal niet meer mogelijk zijn. Lijders ontwikkelen agressiviteit en ontremming, lijken depressief of humeurig, wat een uitdaging is voor familieleden en verzorgers.

Het risico om dementie te ontwikkelen neemt drastisch toe met de leeftijd.

In de leeftijdscategorie 65-69 jaar is 2% getroffen. Ter vergelijking: 10-17% van de 80-84-jarigen is al getroffen. De koplopers zijn de 90-plussers met meer dan 30%.

Het aantal mensen met de ziekte zal tegen 2050 verdubbelen, aangezien het aandeel van ouderen in de totale bevolking blijft stijgen. Momenteel is dementie al de meest voorkomende reden om naar een verpleeghuis te verhuizen.

Dementie is een verzamelnaam voor verschillende ziekten die een negatieve invloed hebben op de geestelijke prestaties en de persoonlijkheid als gevolg van veranderingen in de hersenen.

Ziekte van Alzheimer

Vandaag de dag wordt de ziekte van Alzheimer beschouwd als de meest voorkomende oorzaak van dementie. In 1906 werd deze ziekte door de neuropsychiater en patholoog Alois Alzheimer beschreven en vervolgens naar hem genoemd. De zenuwcellen in de hersenen verliezen hun normaal zeer nauwe verbinding met elkaar, wat leidt tot een vermindering van de hersen- en geheugenprestaties.

Verstoorde bloedsomloop

De hersenstof kan ook veranderen door onvoldoende bloedcirculatie. Bij een zogenaamde vasculaire dementie is er sprake van een spontane verslechtering van de hersen- en geheugenprestaties. Dit gaat gepaard met symptomen van een beroerte, zoals spraakstoornissen. In zeldzamere gevallen kunnen deze veranderingen ook langzaam verlopen.

Andere oorzaken

Er zijn ook andere ziekten die gepaard gaan met soortgelijke afbraakprocessen als Alzheimer. Dit kan "dementie met Lewy lichaampjes" zijn, bijvoorbeeld. Het is de derde meest voorkomende vorm van dementie.

Andere redenen voor de ontwikkeling van dementie kunnen zijn:

• stofwisselingsstoornissen (bv. vitamine B-12-deficiëntie, schildklieraandoeningen)
• Chronische vergiftiging (b.v. alcoholverslaving)
• Ruimtelijke beschadiging van de hersenen (bijv. tumoren)
• Infecties van de hersenen (bv. AIDS, ziekte van Creutzfeld-Jakob)

Als een van deze oorzaken kan worden gevonden, kan dementie meestal worden behandeld. Vaak is er echter niet slechts één oorzaak. Wijdverspreide ziekten zoals hypertensie (hoge bloeddruk) of diabetes mellitus (suikerziekte) kunnen een reeds bestaande dementie verergeren of zelfs veroorzaken door beschadiging van de hersenvaten.

Het eerste teken van beginnende dementie is vaak een aantasting van het kortetermijngeheugen. Geleidelijk vermindert ook het concentratievermogen, de taalvaardigheid en het denkvermogen. Getroffen mensen voelen zich steeds vermoeider.

In een vroeg stadium worden de symptomen van depressie vaak duidelijk, vooral wanneer de getroffene de achteruitgang zelf opmerkt. Veel patiënten merken deze veranderingen echter niet op, wat voor de meeste vormen van dementie geldt en ook wel anosognosie wordt genoemd.

Het verdere verloop wordt gekenmerkt door een intensivering van de symptomen. Vergeetachtigheid neemt toe, oriëntatie wordt moeilijk en het dagelijks leven wordt een grotere hindernis. Zelfstandig aankleden, huishoudelijke taken of koken is niet meer mogelijk. In het laatste stadium van de ziekte vallen de getroffenen vaak stil (dementie-gerelateerde spraakafname). Ze worden bedlegerig en volledig afhankelijk van hulp.

Hieronder volgen enkele symptomen die gelijktijdig kunnen optreden, maar dat niet noodzakelijkerwijs hoeven te doen:

• Vergeetachtigheid
• Verminderde concentratie en denken
• Problemen met complexe taken (bv. een feestje plannen, koffers pakken)
• Desoriëntatie
• Verminderde spraak
• verminderd beoordelingsvermogen
• Verandering in persoonlijkheid
• lusteloosheid

Alle bovenstaande symptomen zijn niet specifiek voor dementie, maar kunnen ook te wijten zijn aan andere mentale of hersenaandoeningen.

Neurologen, psychiaters en geriaters zijn nodig om het verloop en de oorzaak van dementie vast te stellen. Er bestaan reeds afzonderlijke geheugenpoliklinieken of geheugenpoliklinieken die gespecialiseerd zijn in de diagnose en begeleiding van dementie. Alle basisonderzoeksmethoden zijn er beschikbaar, wat een duidelijk tijdvoordeel oplevert bij het stellen van de diagnose.

Familieleden

Patiënten en hun familieleden worden naar hun medische voorgeschiedenis gevraagd. Aangezien de getroffenen de veranderingen meestal zelf niet opmerken of ze uit schaamte verbergen, zijn de familieleden enorm belangrijk. Dit wordt gevolgd door inwendig neurologisch onderzoek en een bloedonderzoek, waarna de behandelend arts de verdere gang van zaken bepaalt.

Neuropsychologische tests

De eerste belangrijke stap is het onderscheiden van lichte vergeetachtigheid van dementie. Neuropsychologische tests (b.v. SKT - Syndrom-Kurz-Test, MMST - Mini-Mental-Status-Test) kunnen voor dit doel worden gebruikt. Met hun hulp kan de mate van vergeetachtigheid en andere mogelijk gestoorde hersenfuncties worden beoordeeld. Bij onzekerheid, meestal in het beginstadium, moet een speciaal opgeleide neuropsycholoog een gedetailleerde neuropsychologische diagnose stellen.

Verder is het belangrijk om depressie uit te sluiten. Hoewel het een symptoom van dementie kan zijn, kan het ook onafhankelijk daarvan voorkomen en heeft het er over het algemeen niets mee te maken.

In het verdere verloop moeten ook andere inwendige of psychische ziekten en andere oorzaken worden uitgesloten.

Beeldvormingsprocedures

Als dementie wordt vermoed, geven beeldvormende procedures, zoals computer- of magnetische resonantietomografie, informatie over de hersenstructuur. In onduidelijke gevallen kunnen veranderingen in het prestatievermogen worden aangetoond met behulp van SPECT (single photon emission tomography) en PET (positron emission tomography).

Vaten en hersengolven

Metabolische stoornissen en vergiftiging worden aan het licht gebracht met behulp van bloedonderzoek. Met een lumbaalpunctie wordt cerebrospinaal vocht (zenuwvocht) onderzocht, waarmee chronische ontsteking van de hersenen kan worden opgespoord. In het hersenvocht kunnen ook speciale eiwitten worden aangetroffen, die alleen voorkomen bij de ziekte van Alzheimer of de ziekte van Creutzfeld-Jakob.

Een Doppler- of Duplex-sonografie maakt afzettingen van vet en calcium (aderverkalking) in de bloedvaten die de hersenen van bloed voorzien zichtbaar. De waarschijnlijkheid van vasculaire dementie kan ook worden afgeleid uit de onderzoeksresultaten.

Een EEG (elektro-encefalogram) geeft zelden uitsluitsel over de oorzaak, maar illustreert wel de mate van geestelijke aftakeling.

In zeer zeldzame uitzonderingsgevallen zal een biopsie van de hersenen (wegnemen van weefsel) nodig zijn. Mocht dit toch nodig zijn, dan is het van belang dat dit onderzoek alleen wordt uitgevoerd door ervaren specialisten in een geschikte omgeving.

De ziekte vertragen

Dementie kan tegenwoordig voor het grootste deel niet worden genezen, maar de afbraak in de hersenen kan wel worden gestopt, zoals bij de ziekte van Alzheimer en vasculaire dementie. Als de vermindering van de mentale prestaties te wijten is aan een andere ziekte (bv. hersentumor, ernstige depressie, stofwisselingsstoornissen in de hersenen), kan dementie vaak met succes worden behandeld door de onderliggende ziekte te behandelen.

Oefening van de hersenen

Dementietherapie is vooral belangrijk voor de persoon met dementie om zo lang mogelijk met de dagelijkse uitdagingen te kunnen omgaan. Hiervoor zijn er speciale tehuizen (b.v. dagklinieken) die zich richten op hersentraining. Het doel hier is een basiskader voor de dagelijkse routine aan te leren, zodat dementiepatiënten zich beter kunnen redden. De getroffenen worden de hele dag begeleid door psychologen, maatschappelijk werkers en andere specialisten en krijgen hulp.

Een bijzonder voordeel van dergelijke tehuizen is de mogelijkheid om familieleden bij de behandeling te betrekken.

Het geestelijk prestatievermogen kan in stand worden gehouden of althans de achteruitgang ervan kan worden vertraagd door gebruik te maken van fysiotherapie, manuele en artistieke training met de hulp van een ergotherapeut.

Medicatie

Medicijnen kunnen nu veel doen, maar ze moeten nog steeds slechts één element van een behandelingsplan zijn, d.w.z. gecombineerd met hersentraining. Er zijn verschillende geneesmiddelen beschikbaar voor de verschillende oorzaken van dementie.

De hoogste prioriteit is de ziekte te vertragen of zelfs tijdelijk tot stilstand te brengen. De medicijnen hebben verschillende werkingsmechanismen. Het is zeker het proberen waard, zelfs als er geen grote veranderingen volgen. Omdat dementie voortdurend voortschrijdt, is zelfs het stoppen van de ziekte een succes.

Acetylcholinesteraseremmers

In de vroege tot middenstadia van de ziekte van Alzheimer, vasculaire dementie en dementie met Lewy-lichaampjes zijn de zogenaamde acetylcholinesteraseremmers de eerste keuze. Deze verbeteren de uitwisseling van signalen tussen zenuwcellen in de hersenen. Dit wordt bereikt door acetylcholinesterase (een enzym) te blokkeren, waardoor het minder acetylcholine kan afbreken, waardoor meer van de neurotransmitter beschikbaar komt. Dit kan de progressie van de ziekte met gemiddeld een jaar vertragen.

NMDA-antagonisten

Als de ziekte al matig tot ernstig is, worden NMDA-antagonisten aanbevolen. Zij kunnen worden gecombineerd met acetylcholinesteraseremmers en voorkomen overstimulatie van zenuwen door glutamaat (ook een neurotransmitter). Overtollig glutamaat beschadigt zenuwcellen en doet ze afsterven. Het gebruik van deze geneesmiddelen is niet doeltreffend bij vasculaire en Lewy body dementie.

Andere drugs

Er zijn ook preparaten waarvan wordt gezegd dat ze een positief effect hebben op de prestaties van de hersenen. Deze omvatten extracten van de ginkgo boom. Van deze extracten wordt gezegd dat zij de bloedsomloop bevorderen en bijdragen tot een betere toevoer van zuurstof en glucose (suiker) naar de hersenen.

Calciumantagonisten worden verondersteld het verstoorde calciummetabolisme van de aangetaste zenuwcellen te helpen normaliseren en zo de overdracht van informatie te verbeteren.

De beroepsverenigingen bevelen deze middelen echter niet aan omdat hun doeltreffendheid tot dusver niet wetenschappelijk is bewezen.

Zo nodig is het ook zinvol om geneesmiddelen te gebruiken tegen rusteloosheid en slaapstoornissen, bewegingsstoornissen (vergelijkbaar met Parkinson) en depressie om de begeleidende symptomen te verlichten. Het gebruik ervan moet echter nauwlettend in de gaten worden gehouden om bijwerkingen of interacties te voorkomen.

Controles

Elke behandeling met medicijnen tegen dementie vereist regelmatige controle door de behandelend specialist of therapeut. De specialist of therapeut kan het verloop van de ziekte beter volgen, familieleden bijstaan en de behandelingsstrategie aanpassen aan veranderende omstandigheden.

Tips voor familieleden

Zorg ervoor dat de persoon met de ziekte een evenwichtige voeding eet met voldoende vitaminen en visolie, en veel drinkt (water, ongezoete thee).

Ondersteun de persoon met dementie met een duidelijk gestructureerd dagritme en goed zichtbare kalenders en klokken.

Hoewel dementiepatiënten hoofdzakelijk door de familie worden verzorgd, moet ook een beroep worden gedaan op andere diensten om buitensporige eisen te voorkomen. Dit zijn bijvoorbeeld dagopvang in sociale bijstandscentra en dagverblijven.

Er zijn zelfhulpgroepen en ook groepen voor familieleden. Daar kunt u leren van de ervaringen van anderen en uw eigen ervaringen delen. Uw arts kan u helpen met brochures en ander voorlichtingsmateriaal.

In veel gevallen van dementie is genezing onmogelijk. Een combinatietherapie van medicatie en hersentraining maakt het mogelijk de ziekte te stoppen of te vertragen en verbetert de levenskwaliteit van de getroffenen aanzienlijk.

Dementie die door een andere ziekte wordt veroorzaakt, kan worden genezen. Een voorbeeld is ernstige hypothyreoïdie. Vanaf het moment dat de schildklier weer voldoende normaal functioneert, verbeteren de geestelijke prestaties steeds meer. Dit kan bijvoorbeeld worden bereikt door toediening van schildklierhormonen in tabletvorm.

Als de oorzaak een afbraakproces in het hersengebied is (zoals bij de ziekte van Alzheimer), overlijdt de getroffene gemiddeld na 10 jaar na de diagnose. Aangezien dementie pas op hoge leeftijd optreedt, wordt de levensverwachting niet of nauwelijks verkort.

Vasculaire of alcoholgerelateerde dementie kan goed worden voorkomen door een gezonde levensstijl (regelmatige lichaamsbeweging, evenwichtige voeding).

Andere vormen, zoals de ziekte van Alzheimer, kunnen echter nog niet worden voorkomen. Momenteel doen specialisten echter intensief onderzoek naar een geneesmiddel dat het immuunsysteem laat reageren op de eiwitten die de ziekte van Alzheimer veroorzaken. Dit zou immunisatie mogelijk moeten maken. Helaas is dit zo'n complex proces dat functionele geneesmiddelen waarschijnlijk nog jaren op zich zullen laten wachten.

Toevallig werd ontdekt dat sommige cholesterolverlagende geneesmiddelen ook een ontstekingsremmend effect hebben. Of cholesterolsyntheseremmers (kortweg CSE-remmers) ook dementie kunnen voorkomen, wordt momenteel onderzocht. Ze zouden kunnen worden gebruikt voor dementie veroorzaakt door een chronische infectie.