Diabetes mellitus (suikerziekte), algemeen

Beschrijving

Diabetes mellitus is afgeleid van het Grieks en betekent "honingzoete stroom". Diabetes is een overkoepelende term voor stofwisselingsziekten die gepaard gaan met hyperglykemie (verhoogde bloedsuikerspiegel).

Bij een gezond, nuchter persoon is de bloedsuikerspiegel lager dan 100 mg/dl. Postprandiaal (na het eten) moet deze waarde stijgen tot maximaal 140 mg/dl. Als deze waarde wordt overschreden, kan dit wijzen op verminderde glucosetolerantie (abnormaal gebruik van bloedsuiker) of diabetes mellitus. Een orale glucosetolerantietest (oGTT) is nodig om te bepalen om welke aandoening het gaat.

Indien onbehandeld, leiden de al jaren verhoogde bloedglucosewaarden bij diabetes mellitus tot secundaire ziekten. Vooral getroffen zijn:

• Brein
• Ogen
• Vaartuigen
• Zenuwstelsel
• Hart
• Nieren

Belangrijkste vormen van diabetes

Diabetes type 1

Een tekort aan insuline veroorzaakt deze vorm van diabetes. Antilichamen (het afweersysteem van het lichaam) vernietigen de cellen in de alvleesklier die verantwoordelijk zijn voor de productie van insuline. Andere namen voor dit type zijn "vroege", "jeugd-" of "juveniele" diabetes, omdat het de klassieke insulinetekort-diabetes is die vaak in de kindertijd begint.

Diabetes type 2

Twee factoren spelen hier een rol. Enerzijds ontwikkelt het lichaam insulineresistentie, anderzijds raken de producerende cellen "uitgeput" door jarenlange overproductie. In het verleden werd ook wel de term "ouderdomsdiabetes" gebruikt, omdat deze ziekte meestal bij volwassenen voorkomt. Tegenwoordig wordt dit type echter ook aangetroffen bij zwaarlijvige kinderen en adolescenten.

Meer dan 90 % van de diabetici lijdt aan deze vorm, die ook in de families voorkomt.

	Diabetes type 1	Diabetes type 2
Frequentie	∼ 5% van de diabetici	> 90% van de diabetici
Ontwikkeling	Auto-immuun insuline deficiëntie	Insulineresistentie, verminderde insulinesecretie
Voorval	Meestal kinderen, adolescenten	Meestal volwassenen
Familiaire ophoping	Zelden	vaak
Lichaamsgewicht	meestal normaal	meestal overgewicht
Metabolisme	onstabiel	stabiel
Therapie	Levenslange insulinetherapie	Gewichtsvermindering, verhoging van de activiteit, dieetwijzigingen, orale bloedglucoseverlagende middelen, insulinetherapie als laatste optie

Zeldzame vormen van diabetes

Diabetes type 3: secundaire diabetes, LADA- en MODY-diabetes

• Secundaire diabetes - secundaire ziekte

Trekker	Beschrijving
Pancreas	Pancreatitis (chronische ontsteking) kan leiden tot functieverlies, hoofdoorzaak is alcoholmisbruik. Als ongeveer 90% van de insulineproducerende cellen vernietigd zijn, ontwikkelt zich diabetes.
Endocriene klieren	Als er te veel schildklierhormoon, groeihormoon of cortisone wordt geproduceerd, kan diabetes ontstaan. Triggerende ziekten zijn bijvoorbeeld hyperthyreoïdie (overactieve schildklier), het syndroom van Cushing of acromegalie (overproductie van groeihormoon).
Medicatie	Geneesmiddelen kunnen ook een diabetogene werking hebben, d.w.z. diabetes uitlokken. Langdurige behandeling met cortisone kan bijvoorbeeld leiden tot het exogene syndroom van Cushing en dus tot diabetes. Andere triggers kunnen schildklierhormonen en diuretica (thiazidediuretica) zijn.

• LADA diabetes - Latente Auto-immuun Diabetes van Volwassenen is een bijzondere vorm van diabetes mellitus type-1. Getroffen mensen zijn tussen de 25 en 40 jaar oud, en hun insulineproducerende cellen in de alvleesklier worden aangevallen door antilichamen. Behandelingsopties zijn dieet of medicatie.
• MODY diabetes - Maturity Onset Diabetes of the Young is gebaseerd op zeldzame, erfelijke genafwijkingen. Jonge mensen (< 25 jaar) worden getroffen, ongeveer elke 100 diabetici. Het verloop van de ziekte is mild, de insulineproductie blijft vele jaren gehandhaafd.

Diabetes type 4: zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetes is een van de meest voorkomende bijkomende ziekten tijdens de zwangerschap en verdwijnt meestal vanzelf. Ongeveer 5 % van de zwangere vrouwen heeft ermee te maken, en zij hebben een grotere kans om later diabetes type 2 te krijgen.

De zogenaamde eilandjes van Langerhans in de alvleesklier produceren insuline. Het is nodig voor alle cellen in het lichaam om glucose uit het bloed op te nemen en om te zetten in energie. Als er geen suiker kan worden opgenomen, stijgt de concentratie in het bloed. Een permanent verhoogd niveau beschadigt op zijn beurt gevoelige cellen. Afhankelijk van het type diabetes wordt een onderscheid gemaakt tussen de oorzaken van een hoge bloedsuikerspiegel

Diabetes type 1

Insulineproducerende cellen worden vernietigd door hun eigen antilichamen (auto-immuun). De productiecapaciteit neemt af tot ze volledig uitvalt. De precieze oorzaak is nog onduidelijk, maar genetische factoren worden vermoed vanwege familiaire accumulatie (HLA-kenmerken D3/D4).

Diabetes type 2

Bij dit type hebben de cellen insulineresistentie (ongevoeligheid) ontwikkeld. Er is aanzienlijk meer insuline nodig voor hetzelfde mechanisme om glucose te kunnen opnemen. De eilandjes van Langerhans produceren meer insuline naar gelang van de toegenomen vraag, waardoor zij op den duur overbelast raken en steeds minder kunnen produceren.

Deze vorm van diabetes wordt ook wel een welvaartsziekte genoemd, omdat de risicofactoren onder meer slechte eetgewoonten, zwaarlijvigheid en een gebrek aan lichaamsbeweging zijn. Er wordt ook vaak een verband met het metabool syndroom vastgesteld. Een andere factor kunnen diabetogene geneesmiddelen zijn die interfereren met het glucosemetabolisme.

Zwangerschapsdiabetes

Het delicate evenwicht van insuline, het hormoon dat de bloedsuikerspiegel verhoogt en verlaagt, in het lichaam wordt door de zwangerschap verstoord. Dit resulteert in een grotere behoefte aan insuline. Als hieraan niet kan worden voldaan, ontwikkelt zich zwangerschapsdiabetes.

Secundaire diabetes

Insuline is het enige hormoon dat de bloedsuikerspiegel kan verlagen, in tegenstelling tot de stijging die door vele hormonen kan worden teweeggebracht. Dit zijn bijvoorbeeld de schildklierhormonen T3 en T4, groeihormonen, cortisone (cortisol) en adrenaline. Als er een onevenwicht is tussen deze hormonen, kan diabetes mellitus ontstaan. De oorzaak van een verstoord evenwicht kunnen ingeslikte hormonen of hormoonvormende tumoren zijn.

Pancreatitis (ontsteking van de alvleesklier) of pancreascarcinoom (kanker van de alvleesklier) kunnen ook een oorzakelijk effect hebben, aangezien de alvleesklier verantwoordelijk is voor de insulineproductie.

De volgende symptomen kunnen zich voordoen bij type 1 en 2:

• Polyurie (frequente behoefte om te plassen), nocturie (behoefte om 's nachts te plassen).
• Polydipsie (toegenomen dorst)
• Gebrek aan eetlust, gewichtsverlies
• lusteloosheid, vermoeidheid, gebrek aan energie
• Cravings (vaak bij het begin van de ziekte)
• Gevoeligheid voor infecties (urineweg- en huidinfecties)
• Jeuk
• Hoofdpijn, duizeligheid
• Misselijkheid en zelfs braken
• Visuele stoornissen
• Spierkrampen
• Verstoord bewustzijn

Diabetes type 1

De symptomen ontwikkelen zich snel, in dagen tot weken. Bijzonder opvallend zijn symptomen als gewichtsverlies, ongemak, constante dorst, veelvuldig urineren en zelfs ketoacidose (diabetische coma met bewusteloosheid).

Diabetes type 2

De ontwikkeling van symptomen kan jaren duren, waardoor diabetes vaak onopgemerkt blijft. In zeldzamere gevallen zijn het de secundaire aandoeningen die tot de diagnose diabetes leiden.

Typische symptomen:

• Slechte wondgenezing (vooral op benen en voeten).
• Retinopathie (verlies van gezichtsvermogen)
• Polyneuropathie met tintelingen of gevoelloosheid in de benen (zenuwbeschadiging)
• Hartaanval

Zwangerschapsdiabetes

De symptomen zijn meestal onopvallend; diabetes wordt ontdekt tijdens routine-onderzoeken bij zwangere vrouwen.

Voor de diagnose zijn de meting van nuchtere bloedglucose (suikerconcentratie in het bloed) en glucosetolerantie (met orale glucosetolerantietest - oGTT) noodzakelijk.

Om een definitieve diagnose te kunnen stellen, moeten op ten minste 2 verschillende dagen verhoogde waarden worden vastgesteld, ongeacht leeftijd en geslacht.

	Normaal	verminderde glucosetolerantie	Diabetes
Nuchtere glucose	< 100 mg/dl < 5,6 mmol/l	≥ 100 - < 126 mg/dl ≥5,6 - < 7,0 mmol/l	≥ 126 mg/dl ≥ 7,0 mmol/l
Waarde na toediening van glucose	< 140 mg/dl < 7,8 mmol/l	≥ 140 - 200 mg/dl ≥ 7,8 - < 11,1 mmol/l	≥ 200 mg/dl ≥ 11,1 mmol/l

In het verleden werd ook de suiker in de urine gemeten, maar dat is vandaag de dag niet meer van belang, aangezien de bloedsuikermeting veel nauwkeuriger is. Wanneer diabetes mellitus is vastgesteld, worden vervolgens de volgende onderzoeken verricht om secundaire ziekten in een vroeg stadium te kunnen opsporen:

• Oculaire fundus
• Nierwaarden
• Bloedlipidenwaarden
• Zenuwen
• Urine
• Bloeddruk
• Voeten

De resultaten moeten zonder leemten in het gezondheidspaspoort worden genoteerd.

Voorlopers van diabetes

Als de nuchtere bloedglucose tussen 100 en 126 mg/dl ligt, wordt dit "verminderde nuchtere glucose" (IFG) genoemd. Dit kan een voorbode zijn van diabetes.

De 2-uurwaarde bij een orale glucosetolerantietest moet lager zijn dan 140 mg/dl. Als de waarde echter tussen 140 en 200 mg/dl ligt, spreekt men van verminderde glucosetolerantie (IGT), wat een voorbode kan zijn van diabetes mellitus. Met de juiste leefstijlmaatregelen kan diabetes type 2 worden voorkomen.

De behandelingsstrategie hangt volledig af van het type diabetes.

Diabetes type 1

Deze vorm van diabetes kan alleen met insuline worden behandeld, omdat een tekort aan insuline de oorzaak ervan is.

Diabetes type 2

De basispijlers van de therapie zijn in dit geval een verandering van eetgewoonten en regelmatige lichaamsbeweging met het doel het gewicht te normaliseren. Pas als deze maatregelen niet doeltreffend zijn, komen bloedsuikerverlagende geneesmiddelen en, als laatste optie, insuline in aanmerking.

Zwangerschapsdiabetes

Stabiele bloedglucosewaarden zijn bijzonder belangrijk voor het ongeboren kind. Een te hoge of te lage bloedsuikerspiegel kan schade veroorzaken. Als een verandering van dieet niet voldoende is, wordt insuline gegeven. Medicatie is in dit geval geen optie, omdat het het ongeboren kind zou schaden.

Secundaire diabetes

Ten eerste, is het belangrijk om de veroorzakende ziekte te behandelen. Als dit lukt, zal de diabetes ook vanzelf verdwijnen.

Monitor therapie

De bloedglucosespiegel op lange termijn (HbA1c) wordt gebruikt om na te gaan hoe succesvol de controle van de bloedglucose gedurende de laatste 3 maanden is geweest.

Controleonderzoeken (routine- en jaarlijkse onderzoeken) worden uitgevoerd door de huisarts en/of de diabetes polikliniek. Ze zijn vooral belangrijk om eventuele secundaire ziekten en het succes van de behandeling vast te stellen. De volgende aspecten worden onderzocht of besproken:

• HbA1c-waarden (in het bloed)
• Bloedsuiker
• Optimalisering van eetgewoonten en lichaamsbeweging
• Bloeddruk
• Gewicht
• Bloedlipidenwaarden (cholesterol, triglyceriden, enz.)
• Nierwaarden (creatinine, ureum)
• Zoutgehalte in het bloed (natrium, kalium)
• Suiker- en eiwituitscheiding (microalbuminurie)
• Oculaire fundus
• Voeten (trillingszin, voetpulsen)

De resultaten moeten in het diabetespaspoort worden genoteerd.

Zelftherapie

• Zelfhulp is zeer belangrijk bij de behandeling van diabetes. Onderwijs en ervaring zijn daarvoor echter een eerste vereiste.
• In de "Diabetes School" wordt in één week informatie over diabetes gegeven door deskundigen.
• Zelfhulpgroepen helpen met ervaring.
• Leer uw bloedsuiker zelf te bepalen en te beoordelen. Dit stelt u in staat de therapie in het dagelijks leven zelf te regelen.
• Als u zichzelf insuline moet toedienen, zijn gedetailleerde instructies belangrijk.
• Alleen door regelmatige controles kunnen secundaire ziekten worden opgespoord en zo snel mogelijk worden behandeld.
• Voetverzorging is erg belangrijk. Vermijd zelfs de kleinste verwondingen en ontsmet elke wonde onmiddellijk.

De vormen 1 en 2 veroorzaken secundaire ziekten als de bloedsuiker slecht onder controle is. Een aanhoudend hoge bloedsuikerspiegel beschadigt de bloedvaten en leidt tot aderverkalking (verharding van de slagaders).

De volgende ziekten zijn bedreigend bij slecht gecontroleerde diabetes:

• Hartaanval (4-voudig verhoogd risico)
• Hartfalen (5-voudig verhoogd risico)
• Beroerte (3-voudig verhoogd risico)
• Nieraandoeningen (diabetische nefropathie bij 25% van de diabetici na 10 jaar)
• Oogaandoeningen (diabetische retinopathie bij 90% van type 1 en 25% van type 2 diabetici na 15 jaar)
• Zenuwbeschadiging (diabetische polyneuropathieën bij 50% van alle diabetici na 10 jaar)
• Diabetisch voetsyndroom (2-10% van alle diabetici)

Het risico neemt af naarmate de bloedglucose beter onder controle is. De HbA1c-waarde kan worden gebruikt om de bloedglucosespiegel van de afgelopen weken in grote mate te reconstrueren. De bloeddruk speelt ook een rol bij de preventie van andere ziekten.

De ontwikkeling van secundaire ziekten neemt gewoonlijk verscheidene jaren in beslag. Als de diabetes zelf echter laat wordt ontdekt, kunnen er op het moment van de diagnose al verdere complicaties bestaan.

Een normale levensverwachting is mogelijk met een optimale behandeling.

Diabetes type 1

Aangezien het om een auto-immuunziekte gaat waarbij geen externe factoren betrokken zijn, kan dit type niet worden voorkomen.

Diabetes type 2

De duidelijke oorzaken van deze welvaartsziekte zijn zwaarlijvigheid en gebrek aan lichaamsbeweging. Voorkom deze vorm van diabetes door gevarieerd en evenwichtig te eten en voldoende te bewegen. Dit is vooral belangrijk als u diabetici in uw familie heeft.

Zwangerschapsdiabetes

Overgewicht verhoogt het risico op zwangerschapsdiabetes. Daarom zijn een gezonde voeding en lichaamsbeweging belangrijk. Probeer genoeg te eten, maar niet "voor 2". Andere beïnvloedende factoren, zoals de familiegeschiedenis, kunnen niet worden tegengegaan.

Voorlopers van diabetes

Een verminderde nuchtere glucose of glucosetolerantie leidt niet zonder meer tot diabetes. Als u weet dat u een precursor hebt, kunt u helpen uw bloedglucosegehalte stabiel te houden door te bewegen, gezond te eten en af te vallen als u overgewicht hebt. Normaal volstaan deze maatregelen om diabetes, vaatziekten, enz. te voorkomen.