Endometriose (groei van het baarmoederslijmvlies)

Endometriose is een goedaardige groei van het baarmoederslijmvlies, baarmoederslijmvlies genoemd. Onder normale omstandigheden bevindt het baarmoederslijmvlies zich uitsluitend in de baarmoeder (uterusholte), maar bij endometriose groeit het baarmoederslijmvlies ook op andere plaatsen in het vrouwelijk lichaam. De meest voorkomende aangetaste gebieden zijn de buitenwand van de baarmoeder, het bindweefsel van de baarmoeder en de eierstokken.

Endometriose kan ook voorkomen op het buikvlies (peritoneum), dat de meeste organen in de buikholte omgeeft, maar minder vaak op organen (zoals de darm of de urineblaas) zelf.

De graad van endometriose kan sterk variëren - meestal verschijnen er alleen groeisels ter grootte van een speldenknop op het buikvlies, maar er kunnen ook grote cysten met bloed ontstaan, vooral op de eierstokken. Als endometriose zeer uitgesproken is, zijn ook verklevingen tussen de baarmoeder, eileiders, eierstokken, darmen en urineblaas mogelijk.

Er zijn geen betrouwbare cijfers over de frequentie van de ziekte, maar geschat wordt dat ongeveer 4 tot 12 procent van alle vrouwen de ziekte krijgt tussen de puberteit en de menopauze.

Ondanks intensief onderzoek is de precieze oorzaak van endometriose nog steeds onduidelijk. Eén veronderstelling over het ontstaan van endometriose is dat de wisselwerking tussen verschillende hormonen en het immuunsysteem zodanig wordt veranderd dat het immuunsysteem niet langer met succes kan voorkomen dat cellen zich op de verkeerde plaats in het lichaam vermenigvuldigen.

De volgende theorieën worden beschouwd als de meest waarschijnlijke om te verklaren hoe endometriose laesies zich ontwikkelen:

• De transplantatietheorie volgens Sampson is gebaseerd op de veronderstelling dat tijdens de menstruatie losse endometriumcellen door de eileiders (maar ook via het bloed, de lymfevaten of door een operatie) worden meegevoerd en zich op een andere plaats vestigen.

• Volgens de metaplasietheorie van Meyer ontstaan endometriose laesies rechtstreeks op de verkeerde plaats uit embryonale buikholtecellen.

• De inductietheorie is een mengeling van de transplantatie- en de metaplasietheorie.

Aangezien de groei van endometriose zeer sterk afhankelijk is van de invloed van oestrogenen, komt de ziekte zeer zelden voor bij prepuberale meisjes of bij vrouwen in de menopauze.

Het belangrijkste symptoom van endometriose is krampende pijn in verband met de menstruatiecyclus, die van tijd tot tijd in hevigheid toeneemt. Ongeveer 50 procent van alle getroffenen heeft echter helemaal geen symptomen.

Hieronder volgen enkele van de symptomen die kunnen optreden bij endometriose:

• Dysmenorroe (hevige pijn tijdens de menstruatie)

• Pijn in de onderbuik die geen verband houdt met de menstruatie

• Misselijkheid

• Pijn bij geslachtsgemeenschap (dyspareunie)

• Kinderloosheid

• Ongemak bij het plassen of de stoelgang (vrij zeldzaam)

Endometriose wordt vaak vrij laat met succes gediagnosticeerd - 3 tot 11 jaar na de eerste symptomen. Hoe jonger de patiënten, hoe later de diagnose endometriose met succes wordt gesteld. In ongeveer de helft van de gevallen hebben patiënten vijf of meer artsen bezocht vanwege de symptomen, totdat uiteindelijk een juiste diagnose is gesteld.

De reden voor de late diagnose is dat de aspecifieke symptomen, zoals menstruatiekrampen, soms door zowel de patiënten als de artsen als normaal worden beschouwd.

Diagnostische methoden zijn onder meer een gynaecologisch onderzoek, laparoscopie (endoscopie van de buik) of echografie (hoewel alleen cysten op de eierstokken betrouwbaar kunnen worden opgespoord). Laparoscopie is de enige methode voor een betrouwbare diagnose. Onder algemene verdoving worden chirurgische instrumenten ingebracht via een kleine incisie in de navel om de buikholte te onderzoeken en eventuele endometriose laesies te verwijderen.

Of een laparoscopie moet worden uitgevoerd hangt in de eerste plaats af van de omvang van de klachten en moet in een uitvoerig gesprek tussen de patiënt en de arts worden verduidelijkt.

Of endometriose moet worden behandeld, hangt altijd af van de ernst van de symptomen. Een toevallig ontdekte, symptoomloze endometriose hoeft dus niet per se behandeld te worden. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de volgende behandelingscomponenten:

Chirurgie: Dit is een verstandige therapie, vooral in geval van ernstige symptomen of een onvervulde kinderwens. De endometriose laesies worden meestal verwijderd tijdens een laparoscopie (zie subrubriek "Diagnose") of via een grotere incisie in de buik. Ondanks een geslaagde operatie is het risico van terugkeer relatief hoog - veel vrouwen die een behandeling hebben ondergaan, krijgen na enkele jaren opnieuw endometrioseletsels en de daarmee gepaard gaande symptomen. Soms wordt aanbevolen om het risico op herhaling te verminderen door een daaropvolgende hormoonbehandeling, maar er is nog geen wetenschappelijk bewijs voor de doeltreffendheid van hormoontherapie.

Medicamenteuzetherapie: Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen pijntherapie en therapie voor endometriose. Conventionele pijnstillers worden gebruikt om de pijn te behandelen, maar hormoonpreparaten worden gebruikt om de progressie van endometriose te voorkomen. Het gaat hoofdzakelijk om gestagenen of zogenaamde GnRH-analogen (gonadotropin-releasing hormone analogues), die tot gevolg hebben dat de oestrogeenproductie in de eierstokken voor de duur van de behandeling wordt verminderd of volledig wordt stopgezet. Dit zorgt ervoor dat de endometriose laesies verdwijnen en de symptomen afnemen. Deze vorm van therapie is echter niet geschikt voor vrouwen met een kinderwens die onvruchtbaar zijn als gevolg van endometriose.

Zelfs na een succesvolle behandeling is endometriose een ziekte met een hoog recidiefpercentage. In de meeste gevallen is het mogelijk de symptomen tijdelijk te verlichten - maar aangezien in veel gevallen, na het staken van de behandeling met geneesmiddelen, de symptomen terugkeren met wisselende ernst, zijn regelmatige controles noodzakelijk.

Met het begin van de menopauze en de daarmee gepaard gaande veranderingen in de vrouwelijke hormoonhuishouding, gaat endometriose meestal vanzelf weer over.

Volgens de huidige kennis is er geen manier om endometriose te voorkomen. Het enige wat gedaan kan worden is om bij symptomen zoals toenemende/afnemende pijn in de menstruatiecyclus (wat niet per se de oorzaak van endometriose hoeft te zijn) aan de mogelijkheid van endometriose te denken en dit door de behandelend arts te laten ophelderen.