Glutenintolerantie (sprue)

Bij glutenintolerantie (coeliakie bij zuigelingen en kinderen, spruw bij volwassenen) leidt de consumptie van glutenbevattende voedingsmiddelen tot een chronische ontsteking van het slijmvlies van de dunne darm als gevolg van overgevoeligheid voor bestanddelen van gluten, een gluteneiwit dat in veel graansoorten (tarwe, rogge, haver, gerst) voorkomt. De intolerantie blijft levenslang bestaan en kan, volgens de huidige stand van de geneeskunde, niet causaal worden behandeld. De technische term voor glutenintolerantie is glutengevoelige enteropathie.

De consumptie van levensmiddelen die gluten bevatten, leidt tot ontstekingen en vervolgens tot de vernietiging van epitheelcellen in de dunne darm, waardoor de opname van voedingsstoffen zoals vitaminen, mineralen, koolhydraten en vetten wordt bemoeilijkt. Als een glutenvrij dieet consequent wordt gevolgd, herstelt het darmslijmvlies zich en verdwijnen de symptomen.

Glutenintolerantie is een chronische ziekte waaraan ongeveer één persoon per 500 inwoners in Midden-Europa lijdt. Alle leeftijdsgroepen worden getroffen, en de ziekte komt vaker voor bij vrouwen. De intolerantie ontwikkelt zich vaak in het verloop van het prikkelbare darm syndroom.

Aangezien verwanten van coeliakie- of spruw-patiënten ook een hogere incidentie van de ziekte hebben, wordt aangenomen dat de neiging om in de loop van het leven glutenintolerantie te ontwikkelen, tot op zekere hoogte genetisch bepaald is. Het risico dat eerstegraads verwanten ook een intolerantie ontwikkelen, is ongeveer 10%.

Er wordt ook aangenomen dat milieu-invloeden, het immuunsysteem van de getroffenen en chronische darmziekten een rol spelen bij het ontstaan van intolerantie.

Bij bestaande glutenintolerantie leidt de consumptie van glutenhoudende levensmiddelen tot ontsteking en vernietiging van het slijmvlies van de dunne darm, waardoor de darmfunctie aanzienlijk wordt beperkt. Dit uit zich in de volgende symptomen:

• ernstig ongewenst gewichtsverlies en chronisch ondergewicht
• Exsiccose (uitdroging van het lichaam) als gevolg van ernstig vochtverlies door chronische diarree.
• Winderigheid (opgeblazen gevoel)
• Misselijkheid
• Deficiëntieverschijnselen (bv. ijzer, calcium) als gevolg van een verminderde absorptie van vitaminen en mineralen - ijzertekort kan bloedarmoede (anemie) veroorzaken
• Bij kinderen kunnen de deficiëntieverschijnselen leiden tot ontwikkelingsachterstanden en, in een gevorderd stadium, tot een uitpuilende buik en magere ledematen.

De diagnose van glutenintolerantie wordt meestal gesteld door het afnemen en onderzoeken van ontlasting en bloedmonsters, omdat bij intolerantie antilichamen tegen delen van gluten kunnen worden opgespoord. De speciale antilichamen zijn alleen aanwezig als het immuunsysteem van het lichaam overreageert wanneer het in contact komt met gluten, wat ook de beschreven symptomen veroorzaakt. Bovendien moet het bloedonderzoek ook nagaan of de glutenintolerantie mogelijk tekorten aan vitaminen of mineralen heeft veroorzaakt.

Bovendien kan glutenintolerantie worden vastgesteld door middel van een biopsie (microscopisch onderzoek van een weefselmonster), die wordt uitgevoerd als onderdeel van een colonoscopie. Het weefselmonster moet niet worden genomen na een langere periode van glutenvrije voeding, aangezien de typische weefselveranderingen anders moeilijker te detecteren zouden zijn.

In geval van intolerantie moeten de betrokkenen de rest van hun leven consequent een glutenvrij dieet volgen. Bij het begin van het glutenvrije dieet moeten ook melk en zuivelproducten worden vermeden, omdat deze relatief moeilijk te verdragen zijn en een extra belasting vormen voor de toch al geïrriteerde darm.

Voorbeelden van:

• Levensmiddelen die gluten bevatten: tarwe, rogge, haver, gerst, spelt, groene spelt, oude granen, kamut, triticale, einkorn, emmer
• Glutenvrije voedingsmiddelen: rijst, aardappelen, maïs, gierst, quinoa, amarant, sojabonen, vlees, melk, eieren, fruit, groenten.

Gluten zitten vaak ook in kant-en-klaarmaaltijden, brood, pasta, muesli, sauzen, desserts en vele andere voedingsmiddelen - die moet je dus helemaal vermijden of je moet speciale glutenvrije producten kopen. Een voedingscoach kan aanbevelingen doen en ondersteuning bieden voor een evenwichtige voeding ondanks consequente glutenvermijding.

Als zich als gevolg van glutenintolerantie vitamine- en mineralentekorten hebben ontwikkeld, moeten deze worden gecompenseerd door passende supplementen te nemen. In zeer ernstige gevallen van darmontsteking kunnen op voorschrift van de arts ook glucocorticoïden (b.v. cortison) worden genomen - deze verlichten de symptomen doeltreffend, maar zijn relatief gevoelig voor ongewenste bijwerkingen omdat zij het gehele immuunsysteem dempen.

Zelfs als een symptoomvrij leven na enige tijd mogelijk is, mag het glutenvrije dieet nooit worden gestaakt. Anders is de kans groot dat precies dezelfde symptomen opnieuw de kop opsteken. Als gevolg van de chronische ontsteking van de darmen zijn late gevolgen en ernstige secundaire ziekten zoals darmkanker te verwachten.

Als een glutenvrij dieet wordt gevolgd, kunnen de symptomen en secundaire ziekten meestal goed worden aangepakt. De levensverwachting van Sprue-patiënten komt overeen met die van normale patiënten. Indien het dieet echter niet of slechts inconsequent wordt gevolgd, bestaat er een verhoogd risico op kanker in de maag- en darmstreek als gevolg van de aanhoudende irritatie van de darmen. Het verhoogt ook de kans op het ontwikkelen van osteoporose.

Aangezien het exacte mechanisme van het ontstaan van glutenintolerantie niet bekend is en het hoogstwaarschijnlijk om een genetische ziekte gaat, zijn er geen aanbevelingen voor de preventie van deze ziekte.