Gordelroos (herpes zoster)

Gordelroos (herpes zoster) is een pijnlijke huiduitslag die wordt veroorzaakt door het varicella zoster-virus, dat tot de familie van de herpesvirussen behoort. Als de getroffene voor de eerste keer in contact komt met het varicella-zoster-virus, ontstaan waterpokken (varicella). Kenmerkend voor herpesvirussen is dat zij in bepaalde delen van het zenuwstelsel aanwezig blijven, ook al hebben zij de infectie overleefd. Als ze opnieuw geactiveerd worden, resulteert dit in gordelroos. Vaccinatie tegen waterpokken biedt ook geen betrouwbare bescherming.

Zowel waterpokken als gordelroos zijn zeer besmettelijk voor mensen die nog niet in contact zijn geweest met het virus. Elke leeftijdsgroep kan door gordelroos worden getroffen, hoewel oudere of immuungecompromitteerde patiënten (zoals tumorpatiënten of mensen die besmet zijn met HIV) vatbaarder zijn. Gordelroos komt het meest voor tussen de leeftijd van 50 en 70 jaar.

De oorzaak van gordelroos (zoster) is een infectie met het varicella-zoster-virus. Als het eerste contact plaatsvindt, wordt de patiënt ziek met waterpokken (varicella). Wanneer de ziekte eenmaal is opgelopen, verplaatst het virus zich langs de zenuwbanen naar de zenuwwortels en blijft daar in een stadium dat artsen "slapend" noemen. Meer dan 95 procent van alle volwassenen heeft dit virus, dat later opnieuw kan worden geactiveerd. In dat geval verplaatst het virus zich langs deze zenuwbanen terug naar de huid en veroorzaakt daar het klinische beeld.

Zoster kan ook worden veroorzaakt door een verzwakt immuunsysteem. Tot de belangrijkste risicogroep behoren HIV-geïnfecteerden, patiënten die chemotherapie of immunosuppressiva gebruiken of lijden aan kwaadaardige tumoren.

Bovendien kunnen factoren zoals stress, een zware griep en blootstelling aan de zon uitlokkende factoren zijn.

• In het beginstadium geeft gordelroos, naast de klassieke symptomen zoals vermoeidheid en moeheid, een branderig gevoel langs de zenuwbanen. Deze vlekken (dermatomes) komen vooral voor in de rompstreek, waar ze in een gordelvorm van de wervelkolom naar het borstbeen lopen. De door gordelroos veroorzaakte pijn en de daaropvolgende huiduitslag komen meestal slechts aan één kant voor, afhankelijk van het verloop van de aangetaste zenuwbanen.
• Na twee tot drie dagen verschijnt ook de karakteristieke huiduitslag. Dit uit zich als kleine blaasjes op een gezwollen en rood oppervlak. De uitslag lijkt op waterpokken, maar blijft beperkt tot een specifieke plek.
• Het hoogtepunt van de uitslag wordt na ongeveer twee tot zeven dagen bereikt. De blaasjes barsten open en er ontstaan kleine zweertjes, die na verloop van tijd bedekt worden met korstjes die er na twee tot drie weken afvallen.
• Samen met de uitslag kan ook koorts optreden.
• In sommige gevallen kan er ook een zwelling van de omliggende lymfeklieren optreden.
• Sommige patiënten kunnen weken of maanden later nog last hebben van pijn, zenuwpijn genoemd (postzosterische neuralgie), in het ooit aangetaste lichaamsdeel. Deze pijn treedt meestal op wanneer de therapie te laat of onvoldoende was. Leeftijd is ook een beslissende factor. Vooral oudere mensen hebben last van deze pijn, die maanden tot jaren aanhoudt.

De medische voorgeschiedenis is vaak voldoende om de diagnose gordelroos te stellen. Samen met de karakteristieke halfzijdige, duidelijk afgebakende huiduitslag kan de arts snel concluderen dat er sprake is van gordelroos. In de meeste gevallen zijn geen verdere tests nodig.

Indien de arts echter niet zeker is van de diagnose, kunnen de gordelroosvirussen worden opgespoord met een uitstrijkje van de wond of met antilichamen tegen het virus in het bloed. Maar zelfs deze methode is niet 100 procent betrouwbaar, omdat mensen die in hun kindertijd waterpokken hebben gehad, altijd antilichamen in hun bloed aantonen. De arts moet ook een onderliggende ziekte uitsluiten die het immuunsysteem verzwakt en zo de oorzaak kan zijn van gordelroos.

Als gordelroos wordt vermoed, moet onmiddellijk een arts worden geraadpleegd. Daarna moeten zo snel mogelijk medicijnen worden genomen om te voorkomen dat de virussen zich vermenigvuldigen (virusmedicijnen zoals aciclovir of brivudine). Deze maatregelen verkorten het verloop van de ziekte en voorkomen mogelijke secundaire schade en zenuwpijn.

Het is ook belangrijk dat de medicatie binnen een paar uur wordt ingenomen. Pijnstillers kunnen worden gebruikt om eventuele pijn te verlichten.

Als de behandeling te laat komt, krijgt de getroffene weken later nog te maken met ernstige en aanhoudende zenuwpijn (postzoster neuralgie). Dergelijke pijn wordt meestal behandeld met sterke pijnstillers in combinatie met antidepressiva die het pijnstillende effect bevorderen.

Geneesmiddelen die daadwerkelijk tegen epilepsie worden gebruikt (anti-epileptica) kunnen ook nuttig zijn. Deze omvatten de werkzame stoffen carpamazepine of gabapentine. Zalfjes met een plaatselijk verdovingsmiddel of capsaïcine kunnen de pijn ook verlichten.

Normaal geneest gordelroos binnen een paar weken bij patiënten met een onbeschadigd immuunsysteem. Bij oudere mensen komt secundaire pijn vaker voor. In deze groep lijdt tot 70 procent aan postzosterische neuralgie.

In zeldzame gevallen kunnen de volgende complicaties optreden:

• Littekens
• Als de ogen zijn aangetast, kan littekenvorming van het hoornvlies optreden.
• Aantasting van de gezichtszenuwen kan leiden tot gehoorverlies, verlamming van de gezichtsspieren (aangezichtsparese) en verlies van de smaakzin.
• Gegeneraliseerde herpes zoster is wanneer het hele lichaam is aangetast. Deze vorm van gordelroos treft vooral mensen met een zwak immuunsysteem en kan leiden tot levensbedreigende orgaanschade.

Bij een eerste contact met het varicella-zoster-virus treedt altijd waterpokken op. Dit is ook het geval op volwassen leeftijd. Als u geen waterpokken heeft, moet u elk contact vermijden met mensen die gordelroos hebben.

Mensen die een verhoogd risico lopen op de ernstige vorm van gordelroos kunnen een preventieve behandeling overwegen. Dit moet gebeuren binnen vier dagen na contact met een besmet persoon. Zwangere vrouwen en personen met verminderde afweer (kanker, chemotherapie, immunosuppressie en AIDS) lopen een verhoogd risico. Er bestaat de mogelijkheid van een eenmalig infuus met antilichamen tegen het varicella-zoster-virus (zoster immunoglobuline) of een zevendaagse behandeling met een geneesmiddel dat de vermenigvuldiging van virussen tegenhoudt (virustaticum).

Mensen die een normaal intact immuunsysteem hebben, maar niet tegen waterpokken zijn ingeënt, kunnen binnen drie dagen na een vermoedelijke besmetting worden ingeënt (actieve immunisatie). Deze vaccinatie belooft geen 100 procent bescherming tegen gordelroos, maar als het zich voordoet, verloopt het veel vlotter.