Hartfalen (hartinsufficiëntie)

Zwakte van de hartspier (hartinsufficiëntie, myocardiale insufficiëntie) is het onvermogen van het hart om de lichaamsweefsels van voldoende bloed en zuurstof te voorzien. De prestaties van het hart zijn dan zo laag dat niet meer aan de behoeften van het lichaam kan worden voldaan.

Incidentie

wordt geschat op ongeveer 375 op de 100.000 mannen en 290 op de 100.000 vrouwen per jaar.

Het aantal nieuwe gevallen neemt sterk toe en is te wijten aan een stijging van de gemiddelde leeftijd van de bevolking.

In het algemeen treedt hartspierzwakte bij mannen eerder op. Toch worden beide geslachten even vaak getroffen. Het aantal nieuwe gevallen is het hoogst tussen 70 en 80 jaar.

Soorten

Er kunnen verschillende soorten hartfalen worden onderscheiden:

• Systolisch hartfalen: bij deze vorm van insufficiëntie zijn de pompfunctie en de uitwerpingscapaciteit van de linker hartkamer verminderd (verminderde ejectiefractie).
• Diastolisch hartfalen: Terwijl de pompfunctie en de ejectiecapaciteit onopvallend zijn, is de vulling van het hart gestoord. Diastolisch hartfalen komt vooral voor bij oudere vrouwen. De oorzaak hiervan is een vergroting (hyperthrofie) van de linkerhoofdkamer, die het gevolg kan zijn van een jarenlang te hoge bloeddruk.

Het is belangrijk een onderscheid te maken tussen deze twee vormen van hartfalen, omdat dit bepalend is voor de vorm van therapie en de prognose.
Von der Herzinsuffizienz können die rechte, die linke oder beide Herzhälften betroffen sein. Nach diesen Kriterien unterscheidet man zwischen

• Linkszijdig hartfalen: Bij linkszijdig hartfalen is het werk van de linkerkant van het hart verstoord, waardoor het bloed terugstroomt in de longen (verstopte longen). Dan hoopt het water zich daar op. De gevolgen zijn verminderde inspanningstolerantie, hoesten en kortademigheid. In het ergste geval kan ook longoedeem ontstaan. Triggers zijn: hoge bloeddruk (hypertensie) of coronaire hartziekte (CHD), die leidt tot een verzwakking van de linker hartkamer.
• Rechterhartinsufficiëntie: Rechterhartinsufficiëntie treedt op wanneer de druk in de pulmonale circulatie stijgt en de rechterhartkamer tegen de verhoogde druk in bloed naar de longen moet pompen. Dit leidt tot een verhoogde bloeddruk in de longvaten (pulmonale hypertensie), wat leidt tot overbelasting en beschadiging van het hart (cor pulmonale, Latijn voor "hart van de longen"). De oorzaak hiervan ligt niet in het hart, maar in de longen. Door deze druk wordt de rechterhartkamer dikker. Als het hart dit werk niet meer aankan, raakt het bloed verstopt in de bloedsomloop van het lichaam. De gevolgen zijn rechterhartfalen met waterretentie (oedeem) in het lichaam, vooral in de benen, de buikholte of de lever.
• Globaal hartfalen: Hierbij is de pompfunctie van beide hartkamers verstoord en zijn er symptomen van linker- en rechterhartfalen.

De belangrijkste oorzaak van hartfalen is verkalking (aderverkalking)van de hartkransslagaders. Dit is ook de oorzaak van coronaire hartziekten (CHD). Dit resulteert vaak in een hartaanval en het afsterven van het hartspierweefsel.

Een andere oorzaak is hoge bloeddruk (hypertensie). Hoge bloeddruk is een extreme belasting voor het hart, waardoor de pompcapaciteit na verloop van tijd afneemt.

De volgende factoren worden ook als risicofactoren beschouwd:

• Hartspierziekten (zogenaamde cardiomyopathieën): deze kunnen genetische oorzaken hebben, maar kunnen ook worden uitgelokt door infecties of door andere stoffen zoals alcohol, cocaïne of sommige geneesmiddelen.
• Hartspierontstekingen
• Hartritmestoornissen
• Hartklepafwijkingen
• Pericardiale effusie of vernauwing van het pericardium
• stofwisselingsziekten (diabetes mellitus, hypothyreoïdie/hyperthyreoïdie)
• Bij het minder vaak voorkomende rechterhartfalen kan ook een gevorderde longaandoening zoals COPD of emfyseem een mogelijkheid zijn.

Mensen die te maken hebben gehad met ernstige traumatische ervaringen kunnen lijden aan levensbedreigend hartfalen (stress cardiomyopathie). Meestal echter wordt de hartfunctie na verloop van tijd weer normaal.

NYHA-classificatie

Op basis van de richtlijnen van de New York Heart Association wordt hartfalen ingedeeld in vier stadia (NYHA-classificatie). De prestaties van de getroffene spelen hierbij een belangrijke rol.

Stadia van chronisch hartfalen (NYHA):

Benaming	Beperking	Tijdens lichamelijke inspanning	In rust
NYHA I (geen symptomen)	Geen fysieke beperkingen	Alledaagse fysieke inspanning kan worden uitgevoerd	Geen beperkingen in rust
NYHA II (licht)	Lichte beperking van fysieke prestaties	Grotere lichamelijke inspanning leidt tot uitputting, hartritmestoornissen, kortademigheid of angina pectoris (bv. bergop lopen, traplopen)	Er zijn geen symptomen in rust of bij geringe inspanning.
NYHA III (matig)	Belangrijke beperkingen in de fysieke prestaties bij normale activiteit	Kortademigheid of angina pectoris (bv. bij rechtuit lopen op een vlakke ondergrond)	Uitputting, hartritmestoornissen treden op bij geringe lichamelijke inspanning
NYHA IV (ernstig)	Klachten treden op tijdens alle lichamelijke activiteiten en in rust	Klachten treden op tijdens alle lichamelijke activiteiten en in rust	Bedriddenness

De symptomen variëren naargelang de patiënt rechts of links hartfalen heeft.

Linkszijdig hartfalen: Bij linkszijdig hartfalen is de kortademigheid aanvankelijk alleen aanwezig bij lichamelijke inspanning. Als het hartfalen verergert, wordt de kortademigheid echter blijvend (chronische, droge hoest). Patiënten ervaren extreme uitputtingsverschijnselen. In acute gevallen kan ophoping van weefselwater in de longen (longoedeem) optreden. De kenmerken zijn ernstige kortademigheid, rusteloosheid, hoesten, en "borrelende" ademhalingsgeluiden.

Rechtszijdig hartfalen: Rechtszijdig hartfalen uit zich vaak in gezwollen benen (oedeem), vooral rond de enkels. Deze toestand verdwijnt weer van de ene dag op de andere. Door de zwelling kan de huid uitdrogen. Door de overmatige druk in de weefsels kan eczeem ontstaan (stase-eczeem), dat kan uitgroeien tot zweren (scheenbeenzweren). Dit soort wonden geneest slecht.

Bovendien is er een onvoldoende bloedtoevoer en daarmee gepaard gaande ontsteking. Door de rechter hartinsufficiëntie hoopt het water zich op in de organen, en hier vooral in de lever. Als gevolg daarvan zwellen de buikorganen op en neemt de buikomvang toe. De congestie leidt tot een aanzienlijke verzwakking van de orgaanfunctie. Bovendien kan water zich ophopen in de buikholte (ascites).

Globaal hartfalen: bij bilateraal hartfalen treden symptomen van linker- en rechterhartfalen op.

Bij gevorderde ziekteverschijnselen treden hartritmestoornissen (ventriculaire aritmie) op. Deze kunnen een levensbedreigende aandoening veroorzaken en moeten daarom onmiddellijk worden behandeld.

Om hartfalen vast te stellen, moet de arts de medische voorgeschiedenis van de patiënt opnemen. Deze voorgeschiedenis kan worden gebruikt om mogelijke oorzaken en de mate van hartspierzwakte vast te stellen. De arts luistert dan naar het hart om een hartklepafwijking als mogelijke oorzaak uit te sluiten. Andere ziekten die zich ook uiten in pijn op de borst of kortademigheid moeten ook worden uitgesloten.

Bij het lichamelijk onderzoek zal de arts vaststellen of er sprake is van waterretentie (oedeem) in de longen of de benen: Als u naar de longen luistert, kunt u typische ruis horen die wijst op water in de longen. Oedeem in de benen manifesteert zich door inzakkingen rond de enkels.

De hartfunctie wordt gecontroleerd door middel van een echografie van het hart (echocardiografie). De structuren van de hartwanden en -kleppen, alsmede de beweging en wanddikte van de boezems en de kamers, de grootte van de binnenkamers van het hart en van het gehele hart, alsmede de ejectiefractie worden getoond.

Een ECG op lange termijn geeft informatie over mogelijke hartritmestoornissen.

Een hartkatheteronderzoek toont aan of er vernauwingen van de kransslagaders (CHD) zijn. Tijdens dit onderzoek wordt ook de ejectiefractie bepaald.

Verder onderzoek kan de oorzaken of bijkomende ziekten aan het licht brengen. Deze onderzoeken omvatten meestal een bloed- en urinetest, alsmede een bloeddrukmeting.

De volgende waarden worden bepaald in de basisdiagnose:

• Bloedbeeld
• Serum elektrolyten (Na, K)
• Serum creatinine
• BNP (niet noodzakelijkerwijs aanbevolen voor poliklinische patiënten)
• Nuchtere bloedsuiker
• Lever enzymen
• Urine status

Deze onderzoeken worden gebruikt om functiestoornissen van de lever, de nieren en de schildklier op te sporen, evenals verhoogde bloedlipiden of diabetes.

Medicatie

Hartfalen kan nu goed met medicijnen worden behandeld. Veranderingen in de levensstijl zijn echter ook belangrijk om succes te boeken. De behandeling met medicijnen is bedoeld om de kwaliteit van leven te verbeteren en complicaties van hartfalen te voorkomen. Het is daarom van essentieel belang de oorzaak van het hartfalen te achterhalen en de onderliggende ziekte te behandelen.

Er zijn veel verschillende medicijnen voor chronisch hartfalen. Sommige zijn bedoeld om de prognose te verbeteren, andere om de symptomen te verlichten. Dankzij moderne medicijnen sterven er tegenwoordig steeds minder mensen aan hartfalen.

Sommige wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat bijvoorbeeld ACE-remmers of bètablokkers een levensverlengend effect hebben. Daarom is het belangrijk ervoor te zorgen dat de geneesmiddelen op regelmatige tijdstippen worden ingenomen.

Verbetering van de prognose

• ACE-remmers: Deze groep geneesmiddelen heeft een blokkerende werking op het lichaamseigen eiwit ACE, dat betrokken is bij de productie van angiotensine-II (AT-II). AT-II heeft tot taak de bloedvaten te vernauwen en zo de bloeddruk hoog te houden. Wanneer AT-II wordt gesmoord, blijven de bloedvaten in het lichaam permanent wijder en daalt de bloeddruk. Dit betekent dat het hart tegen een lagere weerstand moet werken, wat tot verlichting leidt. ACE-remmers kunnen ook de pathologische remodellering van de hartspier vertragen. ACE-remmers worden meestal goed verdragen en verbeteren de prognose.
• AT1-antagonisten: AT1-receptorantagonisten (AT1-blokkers, angiotensine II-blokkers, sartanen) blokkeren het hormoon angiotensine I, dat de bloeddruk verhoogt. AT1-antagonisten hebben hetzelfde werkingsmechanisme als ACE-remmers, maar worden gebruikt als de patiënt geen ACE-remmers kan verdragen.
• Bètablokkers: Bètablokkers leiden tot een vermindering van het stresshormoon (catecholamines) in het hart. Ze gaan levensbedreigende hartritmestoornissen tegen.
• Diuretica: Deze geneesmiddelen hebben een diuretisch effect (aldosteronantagonisten) en verbeteren de prognose vooral in gevorderde stadia. Het exacte werkingsmechanisme is echter nog onbekend.

Symptomen verminderen

• Diuretica: Diuretica zijn vochtafdrijvende medicijnen die overtollig vocht uit het lichaam verwijderen en zo het hart en de bloedvaten ontlasten. Als gevolg daarvan worden kortademigheid en het vasthouden van water bij de enkels verminderd. De populairste geneesmiddelen zijn thiazidediuretica en lisdiuretica. Het verschil tussen deze twee geneesmiddelen is dat zij op verschillende plaatsen in de nier werken.
• Digitalis (hartglycosiden): Digitalis is een van de oudste geneesmiddelen. Een levensverlengend effect kon tot dusver niet worden aangetoond, maar zij verhogen de levenskwaliteit en de veerkracht bij hartfalen. Bovendien leiden medicijnen met digitalis tot een verbetering van de pompkracht van het hart.

Bij patiënten met hartfalen in een gevorderd stadium kan een biventriculaire pacemaker (CRT) in combinatie met een goed gecontroleerde medicatietherapie de hartfunctie verbeteren. Als iemand al een hartdood heeft overleefd of lijdt aan levensbedreigende hartritmestoornissen, kan een implanteerbare cardioverter-defibrillator (ICD) helpen. Het wordt op dezelfde manier gebruikt als een pacemaker en geeft een elektrische schok zodra zich een dreigende aritmie voordoet. In sommige gevallen kunnen artsen ook een gecombineerd apparaat van beide systemen gebruiken (CRT-ICD-systeem).

Als het hartfalen ondanks de therapie verergert, moet eventueel een harttransplantatie worden overwogen. Getroffenen kunnen een donorhart of een kunsthart krijgen, of een ondersteuningssysteem.

Hartfalen kan zelden volledig worden genezen. Niettemin kan het verloop van de ziekte positief worden beïnvloed en kan elke getroffen persoon ook zorgen voor een gunstiger prognose, bijvoorbeeld door zijn levensstijl te veranderen.

Ook de therapietrouw van de patiënt is doorslaggevend voor een gunstig verloop van de ziekte. Dit houdt in dat je de medicatie zorgvuldig inneemt. De geneesmiddelen die tegenwoordig algemeen worden gebruikt, kunnen complicaties van hartfalen voorkomen en zo de levenskwaliteit van de patiënt verbeteren.

De volgende punten zijn ook van cruciaal belang voor een gunstige prognose bij hartfalen:

• Regelmatige controles (natrium-, kalium- en nierwaarden moeten ten minste tweemaal per jaar worden gecontroleerd). Als de waarden buiten de norm vallen, moeten de controles met kortere tussenpozen worden uitgevoerd).
• Dagelijks wegen (gewichtscontrole)
• Regelmatige lichaamsbeweging
• Een evenwichtige voeding met bijzondere aandacht voor het zoutverbruik
• De met de arts overeengekomen dagelijkse drinkhoeveelheid moet worden aangehouden.

Let op de tekens

Ook al is hartfalen een chronische ziekte, complicaties kunnen door de betrokkene zelf worden voorkomen.
Ab und zu kann es vorkommen, dass sich die Pumpleistung des Herzens über einen kurzen Zeitraum verschlechtert, was an Wassereinlagerungen (Ödemen) im Körper zu erkennen ist. Diese wiederum merkt der Patient an einer plötzlichen Gewichtszunahme, sowie optisch an den Füßen und Unterschenkeln. Wasseransammlungen in der Lunge haben Atemnot zur Folge.

Controleer uw gewicht

Het gewicht moet regelmatig worden gecontroleerd en, idealiter, dagelijks in een dagboek worden genoteerd. Deze gegevens moeten worden meegenomen naar de dokter en besproken. Gewichtsschommelingen moeten worden opgehelderd en er moet een beslissing worden genomen over de verdraagbaarheid en de noodzaak van maatregelen. Het aantal keren dat u 's nachts moet opstaan om te plassen, moet ook worden genoteerd.

Vaccinaties: Bovendien moeten het cholesterolgehalte, de bloedsuikerspiegel en de bloeddruk regelmatig worden gecontroleerd. Voorts moet duidelijkheid worden verschaft over de noodzakelijke vaccinaties. Zo wordt bijvoorbeeld een jaarlijkse vaccinatie tegen griep over het algemeen aanbevolen voor hartpatiënten, maar dit moet met de arts worden besproken.