Incontinentie

Urine-incontinentie (in de volksmond ook wel blaaszwakte genoemd) is het onvermogen om te leren of het verlies van het vermogen om urine veilig in de blaas op te slaan en te bepalen wanneer moet worden geloosd. Het is een vrij veel voorkomende aandoening die, volgens onderzoek, naar schatting tussen 5 en 25% van de mensen treft - exacte aantallen zijn moeilijk vast te stellen omdat veel lijders uit schaamte niet naar de dokter gaan. In principe kan worden gesteld dat vrouwen vaker aan incontinentie lijden dan mannen en dat het aantal gevallen toeneemt met de leeftijd.

Veel getroffenen lijden niet alleen lichamelijk, maar ook emotioneel onder het ongewenste verlies van urine. Uit schaamte en angst dat hun toestand ontdekt zou kunnen worden, trekken zij zich meer en meer terug uit het sociale leven. Vooral voor jonge mensen die zijn opgegroeid met het idee dat incontinentie alleen oudere mensen treft, is de druk van het lijden immens. Getroffenen proberen vaak jarenlang hun aandoening te verbergen voordat zij professionele hulp zoeken. De grote psychologische stress uit zich in frustratie, nervositeit en slaapstoornissen.

Onvrijwillig urineverlies kan in sommige gevallen worden voorkomen door eenvoudigweg de bekkenbodemspieren te versterken (door intensieve bekkenbodemtraining). Er worden ook medicijnen gebruikt om bepaalde vormen van blaaszwakte te behandelen - en een operatie is een laatste redmiddel. Er zijn ook tal van professionele hulpmiddelen verkrijgbaar in drogisterijen en apotheken, zoals inlegzolen, die patiënten in staat stellen hun normale leven zonder beperkingen voort te zetten.

De volgende vier varianten zijn de meest voorkomende verschijningsvormen van incontinentie. Ze zijn elk gebaseerd op verschillende oorzaken:

• Stressincontinentie
• Aandrang incontinentie
• Overloop incontinentie
• Reflex incontinentie

Stressincontinentie

Deze vorm van incontinentie heeft niets te maken met stressvolle, psychologische factoren - de reden voor het verlies van urine is dat de spieren die de blaas afsluiten van de urinewegen te zwak zijn. Als in bijzondere stresssituaties de druk in de buikholte en bijgevolg ook de druk op de blaas wordt verhoogd, leidt dit tot onvrijwillig urineverlies. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen drie gradaties van stressincontinentie, afhankelijk van de mate van spierzwakte:

• Graad I: Incontinentie alleen bij hoesten, niezen of lachen.
• Graad II : Incontinentie bij abrupte bewegingen of bij gaan zitten of opstaan.
• Graad III: Incontinentie bij het liggen of bij moeiteloze bewegingen.

Er zijn verschillende redenen waarom de sluitspieren van de urineblaas hun functie niet meer kunnen vervullen. Meestal treedt bekkenbodemzwakte op, bijvoorbeeld na operaties in de onderbuik of na meerdere bevallingen.

Een andere reden bij vrouwen zou de verlaging van de blaas, de baarmoeder en de vagina in het bekken zijn. Normaal worden deze organen op hun oorspronkelijke plaats gehouden door ligamenten en spieren - maar als deze te zwak zijn, glijden de organen en de urinebuis iets dieper in het bekken, waardoor de functie van de afsluitspieren van de urineblaas wordt belemmerd.

In zeldzame gevallen zijn de spieren van de plasbuis zelf niet sterk genoeg, wat tot incontinentie leidt. Normaal worden de urethrale spieren echter versterkt door de andere spieren van de bekkenbodem.

Bij mannen kan stressincontinentie optreden na een prostaatoperatie als de spieren van de plasbuis door de operatie beschadigd zijn.

Aandrang incontinentie

Dit wordt ook wel het overactieve blaassyndroom, aandrangincontinentie of een prikkelbare blaas genoemd. Aandrangincontinentie wordt gekenmerkt door een plotselinge, oncontroleerbare aandrang om te urineren, waardoor de persoon gedwongen wordt onmiddellijk naar het toilet te gaan. De plotselinge drang om te plassen wordt veroorzaakt door de volgende twee mechanismen:

• motorische aandrangincontinentie: wanneer de zenuwimpulsen die de detrusorspier (de spier die de blaas leegt) activeren, overactief zijn, wat resulteert in plotseling en voortijdig urineren. Normaal wordt de detrusorspier gereguleerd door het centrale zenuwstelsel, maar hij kan overactief worden bij hersenziekten zoals tumoren, beroertes, dementie en ontstekingen.

• Zintuiglijke aandrangincontinentie: In dit geval is de perceptie van blaasvulling verstoord en is er een vroeg signaal dat de blaas vol is. Deze aandoening kan worden veroorzaakt door ontstekingen, blaasstenen, blaastumoren of remodelleringsprocessen van het blaasslijmvlies (als gevolg van een tekort aan oestrogeen tijdens de menopauze).

Overloop incontinentie

Overloopincontinentie wordt veroorzaakt door een voortdurend overvolle blaas die moeilijk op natuurlijke wijze te legen is door een gebrek aan drainage. Als de druk in de blaas hoger wordt dan de weerstand in de urinebuis, "overloopt" de blaas en druppelt er voortdurend urine.

Er zijn verschillende oorzaken van overloopincontinentie:

• De meest voorkomende oorzaak is een vergrote prostaat (prostaatklier), die vaak voorkomt bij mannen boven de 60 jaar. Aangezien de prostaatklier de urinebuis volledig omgeeft, direct onder de blaas, kan de urinebuis vernauwd raken als hij vergroot.

• Diabetes mellitus kan schade veroorzaken aan de zenuwen die de detrusorspier (de spier die de blaas leegt) moeten activeren. De urine kan niet meer uit de blaas worden geperst en er treedt overloopincontinentie op.

• De zenuw naar de detrusorspier kan ook beschadigd raken bij de operatieve verwijdering van bijvoorbeeld baarmoeder- of eierstoktumoren en bij letsel aan het onderste deel van het ruggenmerg.

• Tijdens de zwangerschap kan ook tijdelijk overloopincontinentie ontstaan door de toegenomen druk op de blaas.

Reflex incontinentie

Reflexincontinentie wordt veroorzaakt door beschadiging van de zenuwbanen tussen de hersenen en het blaascentrum in het ruggenmerg, zoals optreedt bij dwarslaesiepatiënten. De beschadiging leidt tot reflexmatige samentrekkingen van de blaasspieren als gevolg van het overheersen van activiteitsimpulsen, waardoor de blaas leegloopt.

Fistels

Fistels zijn nieuw gevormde, pathologische verbindingskanalen tussen een inwendig hol orgaan en een ander orgaan of de oppervlakte van de huid. Fistels kunnen ontstaan als gevolg van een chronisch ontstekingsproces (bijvoorbeeld de ziekte van Crohn), na een buikoperatie of na een gecompliceerde bevalling.

Als de urineblaas via een fistel verbonden is met de darm, de vagina of het huidoppervlak, kan de urine zonder weerstand door dit kanaal stromen.

Elke uiting van incontinentie uit zich in verschillende symptomen en aandoeningen.

Stressincontinentie

Inspanningsincontinentie wordt veroorzaakt door lichte of zware inspanning (bijvoorbeeld zwaar tillen, niezen, lachen, hoesten), waardoor onvrijwillig urineverlies optreedt. Als de stressincontinentie ernstig is, kan de urine zelfs lekken wanneer u ligt of tijdens onbelaste bewegingen. Vrouwen worden vaak getroffen (zelfs op jonge leeftijd), maar mannen worden zelden getroffen.

Aandrang incontinentie

Aandrangincontinentie uit zich in zo'n plotselinge en oncontroleerbaar sterke aandrang om te urineren dat het voor de betrokkene bijna onmogelijk is om op tijd naar het volgende toilet te gaan. Vooral oudere mensen (bij voorkeur vrouwen) hebben last van deze vorm van incontinentie.

Overloop incontinentie

Overloopincontinentie treft vooral oudere mannen met prostaatproblemen. De blaas kan zich niet meer normaal legen door een verhoogde weerstand (bijvoorbeeld door een vergrote prostaat) - de druk stijgt, de blaas "loopt over" en de urine valt druppelsgewijs weg.

Reflex incontinentie

Deze vorm van incontinentie komt voor bij mensen met beschadigingen of aandoeningen van de zenuwbanen of het ruggenmerg. De sluitspieren van de blaas kunnen niet meer onder controle worden gehouden en de blaas wordt onwillekeurig, actief geleegd.

Fistels

Incontinentie als gevolg van fistelvorming is zeer zeldzaam. In deze vorm is er constant urineverlies via de fistel.

Om de juiste therapie te kunnen kiezen, moet eerst de oorzaak van de incontinentie worden vastgesteld. Dit kan in de eerste plaats worden vastgesteld door het afnemen van een gedetailleerde anamnese (vraaggesprek met de patiënt) en het beoordelen van de symptomen.

Om de diagnose te bevestigen moeten andere ziekten zoals blaasontstekingen, tumoren of blaasstenen als oorzaak worden uitgesloten. Met sonografie (echografisch onderzoek) kunnen eventuele blaasstenen of -tumoren worden opgespoord en kan de hoeveelheid resturine worden gemeten.

Urodynamische diagnostiek kan worden gebruikt om de druk in de buik en in de blaas tijdens het vullen en legen van de blaas te bepalen (bijvoorbeeld om onderscheid te maken tussen aandrangincontinentie en overloopincontinentie).

In sommige gevallen zijn ook een cystoscopie (voor inwendig onderzoek van de blaas als weefselveranderingen worden vermoed) of röntgenfoto's en laboratoriumonderzoek nodig om de diagnose te bevestigen.

Het soort therapie verschilt naargelang de vorm van incontinentie:

Stressincontinentie

Aangezien een zwakke bekkenbodem de meest voorkomende oorzaak van stressincontinentie is, leidt gerichte training van de bekkenbodemspieren vaak tot genezing. De dagelijkse versterkende oefeningen worden aanvankelijk onder deskundige leiding, en later alleen thuis uitgevoerd.

Bij mensen met overgewicht leidt gewichtsvermindering vaak tot een verbetering van de incontinentie. Vrouwen na de menopauze kunnen soms worden geholpen door behandeling met oestrogenen.

Als de symptomen ondanks de therapie niet verbeteren, kan incontinentie meestal worden behandeld met een operatie (bijvoorbeeld door het inbrengen van een kunstmatige sluitspier).

Aandrang incontinentie

Deze vorm van incontinentie wordt veroorzaakt door een overgevoeligheid van de blaasreceptoren voor prikkels. Daarom kunnen blaasthee, warmwaterkruiken of kruidengeneesmiddelen zoals pompoen- of guldenroede-extract helpen bij milde symptomen.

Gerichte blaastraining (waarbij de patiënt leert op bepaalde tijden de blaas te legen - zie"Prognose") helpt de patiënt de oncontroleerbare aandrang om te plassen te vermijden en voorkomt zo onvrijwillig urineren.

Bij ernstige aandrangincontinentie kan het ook nuttig zijn krampstillende medicijnen te nemen. Deze voorkomen dat de blaasspier samentrekt, waardoor de sterke aandrang om te plassen afzwakt. De medicatie moet nog enkele weken worden toegediend.

Overloop incontinentie

Aangezien de oorzaak van deze vorm van incontinentie meestal een vergrote prostaat is, moet in ernstige gevallen een operatie worden overwogen. Milde vormen kunnen echter soms worden behandeld met kruidengeneesmiddelen zoals pompoen-, brandnetel- of zaagpalmextract.

Als alternatief voor een operatie is ook een behandeling met geneesmiddelen met alfa-receptorblokkers mogelijk. Deze hebben tot gevolg dat de blaassluiting en dus de weerstand van de blaas verminderen, waardoor er minder urine in de blaas achterblijft.

Een andere mogelijkheid is het innemen van 5-alfa-reductaseremmers, die de omvang van de prostaat doen afnemen.

Als een operatie niet mogelijk is en andere therapieën falen, is het soms nodig een katheter in te brengen. Dit wordt gebruikt om urine af te voeren via de plasbuis of de buikwand.

Reflex incontinentie

Deze vorm van incontinentie wordt veroorzaakt door beschadiging van de zenuwverbinding tussen de hersenen en de blaas, waardoor de blaas niet meer bewust kan worden gecontroleerd. Verschillende geneesmiddelen (bijvoorbeeld parasympatholytica) remmen de spontane activering van de blaasspieren en voorkomen zo effectief plotseling urineren.

Voor het doelbewust legen van de blaas moet nu echter een katheter worden ingebracht. Een dun plastic buisje wordt via de plasbuis in de blaas ingebracht.

Als de desbetreffende therapie goed en consequent wordt uitgevoerd, kan de incontinentie in de meeste gevallen sterk worden verbeterd of volledig worden opgeheven.

Er zijn een aantal aanbevelingen die de mate van incontinentie kunnen verlichten:

Bekkenbodemtraining

Dit is fysiotherapie die kan worden geleerd onder begeleiding van een fysiotherapeut. Als de training alleen via schriftelijke instructies wordt geleerd, worden de oefeningen vaak verkeerd uitgevoerd en wordt het succes niet bereikt.

Tijdens bekkenbodemtraining leren de betrokkenen verschillende versterkende oefeningen voor de bekkenbodemspieren en methoden die de dagelijkse belasting van de bekkenbodem verminderen - bijvoorbeeld door het aanleren van speciale tiltechnieken of hoe men op de juiste manier en met verminderde druk uit bed kan komen.

Bio-feedback apparatuur kan zeer nuttig zijn in de beginfase van de training. Deze tonen de gebruiker de mate van spanning van de bekkenbodemspieren, zodat de feedback kan worden gebruikt om te herkennen of de oefeningen correct worden uitgevoerd. Daartoe wordt een sensor ingebracht in de vagina bij vrouwen en in het rectum bij mannen. Wanneer de bekkenbodemspieren worden aangespannen, wordt de druk doorgegeven aan de sensor. Zonder deze hulpmiddelen kan de mate van spanning van de spieren niet worden gemeten.

Een andere optie is elektrotherapie. De bekkenbodemspieren worden gestimuleerd door elektronische impulsen, die ervoor zorgen dat ze zich met ritmische tussenpozen spannen en daardoor sterker worden. Elektrotherapie is bijzonder geschikt als voorbereiding op actieve bekkenbodemtraining, bijvoorbeeld na een bekkenoperatie.

Bekkenbodemtraining kan alleen succesvol zijn als er thuis consequent mee wordt doorgegaan.

Vochtinname

In veel gevallen proberen mensen hun incontinentie onder controle te krijgen door minder te drinken. Meestal heeft dit echter een averechts effect, omdat geconcentreerde urine in de blaas de neiging heeft de aandrang om te plassen te vergroten. De blaas minder vaak legen verhoogt ook het risico op infectie. Blaasontstekingen zelf kunnen op hun beurt de incontinentie doen toenemen.

De gezondheid lijdt ook onder een verminderde vochtinname, aangezien het lichaam gemiddeld twee liter per dag nodig heeft. Anders heeft dit negatieve gevolgen voor de nieren, de huid, het spijsverteringskanaal en de hersenen.

Blaastraining

Het regelmatig legen van de blaas op bepaalde tijdstippen kan de intense aandrang tot urineren bij aandrangincontinentie voorkomen.

Dit kan het best worden bereikt door een zogenaamd mictiedagboek (blaasledigingsdagboek) bij te houden. In dit dagboek worden alle vrijwillige blaasledigingen en onvrijwillige urinelozingen, alsmede de hoeveelheid en het soort dranken dat wordt geconsumeerd, gedurende verscheidene dagen genoteerd. Met behulp van het dagboek kunnen nu de regelmatigheden in het ritme van de blaaslediging worden vastgesteld. Na verloop van tijd kunt u zichzelf aanleren altijd een half uur voordat u verwacht uw blaas te moeten ledigen naar het toilet te gaan, waardoor u oncontroleerbaar urineren kunt voorkomen.

In veel gevallen kunnen een goed getrainde bekkenbodem en het vermijden van de volgende factoren bestaande incontinentie verminderen of zelfs volledig voorkomen:

• In gevallen van ernstig overgewicht heeft een vermindering van het lichaamsgewicht een positief effect door de verminderde druk op het bekkengebied.

• Behandeling van chronische constipatie vermindert de druk op de urineblaas.

• Frequent hoesten bij chronische bronchitis verhoogt het ongemak van stressincontinentie. Behandeling van de longaandoening en stoppen met roken bij rokersbronchitis kan de situatie verbeteren.