Migraine

Migraine is een ernstige, plotselinge, pulserende of bonzende hoofdpijn, die vaak gepaard gaat met misselijkheid en braken. De hoofdpijn komt meestal maar aan één kant van het hoofd voor. De duur van een migraineaanval kan variëren van vier uur tot drie dagen.

Migraine is de meest voorkomende vorm van hoofdpijn, samen met spanningshoofdpijn. Vrouwen (ongeveer 14%) worden bijna twee keer zo vaak getroffen als mannen (7%). Bijna een op de vier vrouwen lijdt ten minste eenmaal in haar leven aan migraine.

Ongeveer vijf procent van de kinderen in de prepuberale leeftijd heeft ook last van migraineaanvallen. Mensen tussen de 35 en 45 jaar worden het vaakst getroffen. Bovendien kan worden vastgesteld dat kinderen van patiënten een verhoogd risico hebben om ook aan migraine te lijden.

De precieze oorzaken van migraineaanvallen zijn nog niet volledig bekend. Aangenomen wordt dat genetische factoren een belangrijke rol spelen, aangezien migraine vaker voorkomt in families met één ouder met de ziekte. Deze veronderstelling wordt ook ondersteund door verschillende studies over tweelingbroers en -zussen. Bij hemiplegische migraine - een speciale vorm van migraine - werd het gen dat de ziekte veroorzaakt gevonden op chromosoom 19.

Hoewel de precieze oorzaken en uitlokkers van migraine niet bekend zijn, zijn er wel enkele theorieën over hoe de kenmerkende pijn ontstaat:

• Aangenomen wordt dat verschillende neurotransmitters (bijvoorbeeld serotonine) een belangrijke rol spelen in het ontstaansmechanisme van migraine. Deze neurotransmitters zijn boodschapperstoffen van de hersenen die in de zenuwcellen worden opgeslagen en als reactie op bepaalde prikkels vrijkomen. Hun functie is het doorgeven van remmende of activerende signalen aan organen zoals spieren, bloedvaten, het hart of het spijsverteringskanaal. Een verstoring van de serotoninebalans in de hersenen kan leiden tot de ontwikkeling van migraine.
• Een andere theorie is dat een migraine wordt uitgelokt door de activering van een zogenaamde "migrainegenerator" in de hersenstam. Bij migraine is er een hyperexciteerbaarheid van bepaalde hersengebieden (vooral de nucleus trigeminus) en een plaatselijke ontsteking van de zenuwvezels die de bloedvaten regelen aan de basis van de hersenen. Het ontstekingsproces maakt de vaatwand meer doorlaatbaar, waardoor verschillende stoffen uit de bloedvaten kunnen ontsnappen en het omringende weefsel irriteren. Dit irriteert ook de pijnreceptoren van de nervus trigeminus en de nucleus trigeminus, waardoor het hele proces zelf wordt geïntensiveerd en de migraineaanval in hevigheid toeneemt.

Er zijn verschillende factoren (triggers genoemd) van persoon tot persoon die een migraineaanval kunnen uitlokken:

• Gebrek aan slaap
• Stress
• Zeer helder, verblindend licht
• Hormonale schommelingen tijdens de menstruatie, het gebruik van hormonale voorbehoedsmiddelen of zwangerschap
• Nicotine (zowel actief als passief roken)
• alcohol
• zware lichamelijke inspanning
• In zeldzame gevallen, voedsel zoals rode wijn, chocolade en bepaalde soorten kaas

Verschillende vormen van migraine kunnen worden onderscheiden op basis van de symptomen. De internationale classificatie onderscheidt twee hoofdvormen: Migraine met aura en migraine zonder aura.

Migraine zonder aura is de meest voorkomende vorm. Het wordt gekenmerkt door een langzaam toenemende, pulserende hoofdpijn die meestal slechts één kant van het hoofd treft en tussen vier en 72 uur duurt. Migraine gaat vaak gepaard met misselijkheid en overgeven. Tijdens een migraineaanval zijn migrainepatiënten bijzonder gevoelig voor lawaai en licht - stille en verduisterde plaatsen om zich terug te trekken verdienen dan ook de voorkeur. Dagelijkse lichamelijke inspanning, zoals traplopen of snel lopen, kan de hoofdpijn verergeren.

Ongeveer een op de tien lijders ervaart ook neurologische symptomen die migraine met aura worden genoemd. De symptomen duren meestal niet langer dan 40 minuten en gaan vooraf aan een hoofdpijnaanval. De volgende symptomen kunnen afzonderlijk of in combinatie voorkomen:

• Spraak stoornissen
• Visusstoornissen zoals gezichtsvelduitval (zwarte gaten in het gezichtsveld), gekleurde lichtflitsen of zigzaglijnen over het gezichtsveld (vestingwerken genoemd)
• Tintelend gevoel of zwakte in de armen of benen
• Evenwichtsproblemen

Verschillende studies tonen aan dat de aanwezigheid van migraine met aura bij vrouwen vóór de leeftijd van 40 jaar het risico op een beroerte kan verhogen. Dit is echter alleen het geval als er andere risicofactoren zijn, zoals roken, overgewicht of het slikken van de pil.

Migraine kent meestal vier fasen:

• Prodromale fase (voorfase): Uren tot dagen voordat een migraineaanval zich voordoet, wordt deze aangekondigd door verschillende symptomen zoals hunkeren naar, verlies van eetlust, verhoogde prikkelbaarheid of euforie.
• Aurafase: Bij ongeveer 10% van de lijders treden de hierboven beschreven neurologische verschijnselen (aura's) kort voor de pijnfase op.
• Hoofdpijnfase: Deze fase wordt gekenmerkt door het optreden van de kenmerkende eenzijdige, pulserende hoofdpijn gedurende vier tot 72 uur, alsook door overgevoeligheid voor lawaai en licht.
• Regressiefase: Hier nemen de symptomen langzaam af, maar de lijder voelt zich nog steeds moe en afgemat. Het kan nog 12 tot 24 uur duren voor het volledig hersteld is.

Migraineaanvallen kunnen regelmatig optreden met korte tussenpozen of helemaal niet gedurende een langere periode, van enkele weken tot jaren. Als een migraineaanval direct volgt op de vorige, wordt dit status migraenosus genoemd.

Aangezien er geen specifieke laboratoriumtests zijn om migraine op te sporen, is een gedetailleerde anamnese in combinatie met een neurologisch onderzoek van cruciaal belang. In bepaalde gevallen kunnen aanvullende tests zoals elektro-encefalografie (EEG) of Doppler-sonografie nuttig zijn om de aanwezigheid van andere ziekten uit te sluiten.

Een magnetische resonantie beeldvorming (MRI) van het hoofdgebied wordt aanbevolen indien de volgende factoren aanwezig zijn:

• Afwijkingen bij het neurologisch onderzoek
• Eerste optreden van migraine na de leeftijd van 40
• Toename van de frequentie en intensiteit van migraineaanvallen
• Het optreden van veel aura's (neurologische symptomen) met korte tussenpozen
• Plotselinge verandering in begeleidende symptomen

Bij het diagnosticeren van migraine is het ook belangrijk onderscheid te maken met andere vormen van hoofdpijn, zoals spanningshoofdpijn, door medicijnen veroorzaakte hoofdpijn of clusterhoofdpijn. Bovendien moeten andere ziekten zoals tumoren, ontstekingen of hoofdletsels worden uitgesloten.

Aangezien de oorzaken van migraine niet goed worden begrepen, ligt de nadruk bij de behandeling met geneesmiddelen op de behandeling van de symptomen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen therapie van de acute migraineaanval en profylaxe (preventie) vóór de aanvallen.

Afhankelijk van de ernst van de migraine zijn er verschillende eerstelijnsmedicijnen beschikbaar:

• Als de migraineaanvallen mild tot matig zijn, wordt aanbevolen vroegtijdig hoge doses analgetica (pijnstillers) en niet-steroïde ontstekingsremmende pijnstillers in te nemen, zoals acetylsalicylzuur, paracetamol, ibuprofen of diclofenac. Combinatiepreparaten van acetylsalicylzuur, paracetamol en cafeïne zijn doeltreffender dan het innemen van de afzonderlijke stoffen, zo blijkt uit verschillende studies.
• Bij ernstige migraineaanvallen is het meestal nodig zogenaamde triptanen (serotoninereceptoragonisten) in te nemen. Deze stoffen werken in op de serotoninereceptoren, waardoor de hoofdpijn vermindert en neveneffecten van migraine, zoals misselijkheid en braken, worden bestreden. Triptanen zijn het meest effectief als ze in een vroeg stadium van acute migraineaanvallen worden ingenomen. Er zijn veel triptanen in de apotheek verkrijgbaar in verschillende vormen, zoals tabletten, neussprays, zetpillen en onderhuidse injecties. Triptanen kunnen ook tegelijk met andere pijnstillers worden ingenomen. Triptanen mogen niet worden ingenomen in aanwezigheid van coronaire hartziekten (CHD), het syndroom van Raynaud, onbehandelde hypertensie (hoge bloeddruk), ernstige lever- en nierdisfunctie, na beroertes en tijdens zwangerschap en borstvoeding.

De pijnstillers mogen nooit ongecontroleerd worden ingenomen. Het is belangrijk op te merken dat de medicatie niet meer dan tien keer per maand mag worden ingenomen en niet langer dan drie opeenvolgende dagen, omdat anders hoofdpijn kan ontstaan die door de medicatie wordt veroorzaakt. Als hoofdpijn vaak voorkomt, moet in elk geval een arts worden geraadpleegd.

Er zijn ook andere geneesmiddelen beschikbaar voor de behandeling, maar die veroorzaken ernstiger bijwerkingen:

• Ergotamines (ergotalkaloïden): deze worden ook gebruikt om aanvallen bij acute migraineaanvallen onder controle te houden, maar ze veroorzaken meer bijwerkingen (bijvoorbeeld slaperigheid, zwakte) dan triptanen. Ergotaminen worden daarom alleen gebruikt als substituut bij zeer langdurige migraineaanvallen of wanneer eerstelijns migrainemedicijnen (NSAID's, triptanen) niet effectief zijn.
• Antiemetica: Deze medicijnen helpen tegen de hevige misselijkheid en het braken tijdens migraineaanvallen. Aanbevolen middelen zoals metoclopramide (alleen goedgekeurd voor volwassenen) of domperidon (ook goedgekeurd voor kinderen) blijken de symptomen te verbeteren.
• Opioïden (medicijnen die opiaten bevatten): aangezien het effect van deze pijnstillende medicijnen op migraine niet is bewezen en ze zeer verslavend zijn, mogen opioïden niet worden gebruikt.

Naast medicamenteuze behandeling moet tijdens een migraineaanval speciale aandacht worden besteed aan voldoende rust en herstel. In een stille, verduisterde kamer blijven, verlicht de symptomen. Slaap, koude kompressen of ontspanningsoefeningen kunnen ook nuttig zijn.

Aangezien migraine een chronische ziekte is waarvan de oorzaak niet goed bekend is en die niet kan worden behandeld, kunnen migraineaanvallen niet volledig worden voorkomen. Met de juiste therapie en levensstijl kunnen de frequentie en de intensiteit van de aanvallen echter worden verminderd. Als er meer dan drie migraineaanvallen per maand optreden, wordt migraineprofylaxe met medicijnen aanbevolen.

In sommige gevallen komen migraineaanvallen minder vaak voor na de leeftijd van 40 jaar. De redenen hiervoor zijn op dit moment niet bekend. Er bestaat echter ook de mogelijkheid dat de hoofdpijn in de loop van de tijd in hevigheid toeneemt. Dit kan het gevolg zijn van door medicijnen veroorzaakte hoofdpijn - deze vorm van hoofdpijn wordt uitgelokt door het te vaak innemen van pijnstillers of triptanen.

Migraineprofylaxe met medicatie en verandering van levensstijl kan de frequentie en intensiteit van migraineaanvallen positief beïnvloeden. Gedragstherapeutische maatregelen om met stress om te gaan, alsook ontspanningsoefeningen (bijvoorbeeld progressieve spierontspanning volgens Jacobson of biofeedbackmethoden) en cognitieve gedragstherapieën zijn doeltreffende methoden om migraine zonder medicatie te voorkomen. Veel patiënten melden ook de doeltreffendheid van een acupunctuurbehandeling.

Omdat migraineaanvallen vaak worden voorafgegaan door triggers zoals slaapgebrek, stress of nicotine, moeten deze triggers indien mogelijk worden vermeden. Met behulp van een hoofdpijnkalender kunnen levensgewoonten worden geanalyseerd en persoonlijke triggers worden uitgefilterd. De hoofdpijnkalender registreert het tijdstip, de duur en de intensiteit van de hoofdpijn, alsook de begeleidende symptomen, medicatie, levensstijl (eet- en slaapgewoonten) en de menstruatiecyclus.

Bovendien moeten grote hoeveelheden eten en drinken 's avonds indien mogelijk worden vermeden. Alcoholgebruik moet sterk worden beperkt; in het beste geval moet alcohol helemaal worden vermeden. Ook moet aandacht worden besteed aan een regelmatig slaappatroon en voldoende slaapduur. Ook duursporten zoals joggen, fietsen of zwemmen zijn effectief gebleken als migraineprofylaxe. Regelmatige lichaamsbeweging verhoogt het welzijn en gaat migraineaanvallen tegen.

Als veranderingen in de levensstijl niet volstaan om migraineaanvallen te voorkomen, kan migraineprofylaxe met medicijnen worden overwogen. Dit wordt aanbevolen indien de volgende factoren van toepassing zijn:

• Het optreden van drie of meer migraineaanvallen per maand.
• Migraineaanvallen duren langer dan 72 uur.
• Significante verstoring van de levenskwaliteit, het werk of het naar school gaan als gevolg van migraineaanvallen. F
• f medicatie niet doeltreffend is bij acute migraineaanvallen of niet kan worden ingenomen wegens intolerantie.
• Indien in het verleden reeds een migraine-infarct (langer dan 60 minuten aanhouden van de auraverschijnselen, eventueel in combinatie met een verminderde bloedstroom naar de hersenen) is opgetreden.

De volgende medicijnen zijn beschikbaar voor profylaxe:

• Migraine-profylactica van eerste keuze: Hier zijn bijvoorbeeld cardiovasculaire geneesmiddelen beschikbaar, zoals bètablokkers (propranolol, metoprolol), calciumkanaalblokkers (flunarizine) of anti-epileptica (topiramaat, valproïnezuur). Pijnstillers (naproxen) of antidepressiva (amitriptyline) kunnen ook worden gebruikt om migraineaanvallen te voorkomen.
• Migraine-profylactica van de 2e keus: Hier worden bijvoorbeeld werkzame stoffen als gabapentine, venlafaxine, acetylsalicylzuur, magnesium en riboflavine (vitamine B2) gebruikt. Het migraine-profylactische effect van deze geneesmiddelen is echter niet voor alle stoffen wetenschappelijk bewezen.

Profylaxe kan de frequentie, intensiteit en duur van migraineaanvallen met wel 50% verminderen. Bovendien kan voortdurende hoofdpijn als gevolg van drugsgebruik (door drugs veroorzaakte hoofdpijn) worden voorkomen. Het verdient aanbeveling medicamenteuze profylaxe te combineren met gedragstherapeutische maatregelen, zoals biofeedbackprocedures of progressieve spierontspanning.