Nierkanker (niercelcarcinoom)

Nierkanker berust op kwaadaardige veranderingen in de niercellen. Als de kanker zich ontwikkelt uit verschillende cellen van het nierweefsel, wordt dit niercelcarcinoom genoemd. Niercelcarcinoom is de meest voorkomende vorm van niertumor bij volwassenen, meer dan 80 procent van de gevallen. Over het algemeen zijn niercelcarcinomen echter vrij zeldzaam, zij maken slechts ongeveer drie procent van alle kankergevallen uit.

De overige vormen van nierkanker ontwikkelen zich vanuit de urinewegen of vanuit het lymfeweefsel. Ook bestaat de mogelijkheid dat niertumoren uitzaaiingen (dochtergezwellen) zijn van andere kankers in het lichaam.

In Duitsland zijn er jaarlijks meer dan 6.500 nieuwe gevallen bij vrouwen en meer dan 10.000 nieuwe gevallen bij mannen. De incidentie van de ziekte neemt sterk toe met de leeftijd - de gemiddelde leeftijd waarop de ziekte begint is 67 jaar voor mannen en 71 jaar voor vrouwen.

De precieze oorzaken voor het ontstaan van een niertumor zijn tot nu toe grotendeels onbekend. Roken, zwaarlijvigheid, alcoholgebruik, nierinsufficiëntie (chronische nierzwakte) en niercysten worden echter als risicofactoren beschouwd. In zeldzame gevallen kan niercelcarcinoom ook het gevolg zijn van genetische veranderingen. Het is niet duidelijk of chronische blootstelling aan stoffen als cadmium de ontwikkeling van nierkanker kan bevorderen.

In de meeste gevallen is de niertumor gelokaliseerd aan de onderste pool van één nier in de niercortex en woekert hij naar het nierbekken toe. Slechts in zeer zeldzame gevallen worden beide nieren door een tumor aangetast.

Niercelcarcinomen hebben de neiging zich in een betrekkelijk vroeg stadium via de lymfe- en bloedvaten uit te breiden en metastasen te vormen. Uitzaaiingen treffen vaak de lymfeklieren, botten, longen, lever en hersenen. Uitzaaiingen in de andere nier zijn ook mogelijk.

Volgens deskundigen zijn stoppen met roken en het handhaven van een normaal lichaamsgewicht de beste preventie tegen de ontwikkeling van niercelcarcinoom.

Aanvankelijk blijft niercelcarcinoom in de overgrote meerderheid van de gevallen onopgemerkt. Pas later kan de ziekte merkbaar worden - de volgende klachten en symptomen kunnen tekenen zijn van een niertumor:

• Hematurie (bloed in de urine)
• Pijn in de flank (pijn in de rug)
• Plotseling gewichtsverlies
• Bloedarmoede (bloedtekort)
• Nieuw begin van hypertensie (hoge bloeddruk)
• Palpabele tumor in de buik
• Verslechterde leverfunctiewaarden
• Hypercalciëmie (verhoogd calciumgehalte in het bloed)
• Koorts
• Veranderingen in de bloeddruk

Meer dan de helft van alle nierkankerdiagnoses wordt bij toeval gesteld tijdens echografisch onderzoek van de buik.

Normaal gesproken kan een niercelcarcinoom niet door de arts worden ontdekt tijdens een lichamelijk onderzoek. In zeldzame gevallen kan er echter bewijs zijn van een kankergezwel in de nier. Voorbeelden hiervan zouden zijn:

• Voelbare weerstand bij onderzoek van de buikstreek.
• Vergrote lymfeklieren in het halsgebied.
• Waterophoping in de testis (hydrocele genoemd) die niet verdwijnt wanneer de testis wordt opgeheven.
• Uitgesproken oedeem (waterretentie) in de benen.

Deze tekenen wijzen echter meestal op andere ziekten en komen alleen voor in uitzonderlijke gevallen van nierkanker. Een bloedonderzoek kan eventuele effecten van het niercelcarcinoom op het metabolisme van het lichaam opsporen.

De belangrijkste procedures voor de definitieve diagnose van een niertumor zijn computertomografie (CT) en echografisch onderzoek van de buik. Voordat de CT wordt uitgevoerd, wordt gewoonlijk een röntgencontrastmiddel toegediend.

Als de niertumor operatief moet worden behandeld, moet altijd een CT of een MRI (magnetische-resonantiebeeldvorming) worden gemaakt om de operatie optimaal te kunnen plannen. Bovendien kunnen de mate van verspreiding van het niercelcarcinoom en eventuele uitzaaiingen (dochtergezwellen) met behulp van deze beeldvormingsprocedures worden opgespoord.

Indien uitzaaiingen worden vermoed, kunnen ook een röntgenonderzoek, een CT van de borstkas, een CT van het hoofd en een scintigrafie van de botten worden verricht. In zeer zeldzame gevallen is ook angiografie (beeldvorming van de bloedvaten met behulp van röntgenstralen en contrastvloeistof) van de nierslagaders noodzakelijk. Een fijne naald biopsie (het nemen en onderzoeken van een weefselmonster) van het nierweefsel wordt ook alleen in uitzonderlijke gevallen uitgevoerd.

Voor de behandeling van niercelcarcinoom zijn verschillende behandelingsmethoden beschikbaar:

Chirurgie

Tot op de dag van vandaag is de enige behandeling die tot genezing van de kanker kan leiden de volledige verwijdering van de door de kanker aangetaste nier en, in bepaalde gevallen, van de omliggende lymfeklieren. Bovendien kan verwijdering van de bijnier noodzakelijk zijn. Slechts in zeldzame gevallen kan de nierkanker operatief worden verwijderd en kan tegelijkertijd de functie van de nier worden behouden.

Vooral bij mensen zonder uitzaaiingen is chirurgische verwijdering van de tumor de behandeling van eerste keuze. Een operatie kan echter ook worden uitgevoerd bij patiënten met uitzaaiingen, bijvoorbeeld om de pijn te verlichten of om de kans op succes van andere behandelingen te vergroten.

Geneesmiddelentherapie

Er zijn verschillende geneesmiddelen beschikbaar om nierkanker te behandelen. Het effect is vaak dat de stofwisseling van de kankercellen (bijvoorbeeld de bloedtoevoer, de toevoer van voedingsstoffen) wordt beïnvloed en dat daardoor wordt voorkomen dat de kanker zich verder ontwikkelt. Voorbeelden zouden zijn:

• Tyrosine kinase remmers (bijvoorbeeld sunitinib).
• mTor-remmers (bijvoorbeeld temsirolimus)
• Immunotherapie met interleukine-2 en interferon-alfa (leidt tot activering van het immuunsysteem, wat de groei van de tumor zou moeten afremmen)
• Monoklonale antilichamen (bijvoorbeeld bevacizumab)

Vaak worden verschillende behandelingsmethoden in combinatie gebruikt om de grootst mogelijke kans op succes te hebben.

Bestraling / chemotherapie

In bepaalde gevallen - zoals bij verre uitzaaiingen in de hersenen of in de botten - kan radiotherapie worden gegeven om de symptomen van de ziekte te verminderen. Chemotherapie is niet succesvol voor niercelcarcinoom.

De prognose van nierkanker hangt sterk af van het tijdstip van de diagnose. Hoe later de kanker wordt ontdekt, hoe groter de tumor en hoe groter het risico op uitzaaiingen. Met behulp van echografisch onderzoek kunnen veel niercelcarcinomen tegenwoordig in een zeer vroeg stadium worden gediagnosticeerd. Het vijfjaarsoverlevingspercentage (het aantal levende patiënten vijf jaar na de diagnose) bedraagt ongeveer 65 procent.

Als u nierproblemen heeft, zoals verkleurde urine of onverklaarbare pijn in de flank, is het raadzaam tijdig naar de dokter te gaan, zodat een eventuele tumor tijdig kan worden opgespoord. Bovendien kan het ziekterisico aanzienlijk worden verminderd door zich te onthouden van nicotine en alcohol en een toename van het lichaamsgewicht te vermijden.