Nierontsteking (glomerulonefritis)

Een nierontsteking (glomerulonefritis) is een ontsteking van de nierlichaampjes (glomeruli). Elke nier bevat meer dan een miljoen van deze nierlichaampjes, die als functie hebben het bloed te filteren en te reinigen om urine te produceren, die vervolgens via de urineleider in de blaas wordt geleid. Glomerulonefritis is (in tegenstelling tot pyelonefritis, die door bacteriën wordt veroorzaakt) meestal een auto-immuunziekte. In dit geval worden de nieren aangevallen en beschadigd door het lichaamseigen immuunsysteem, wat vervolgens kan leiden tot nierinsufficiëntie (nierzwakte). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen acute en chronische glomerulonefritis.

De meest voorkomende oorzaak van nierontsteking is een overreactie van het lichaamseigen immuunsysteem - dit type nierontsteking wordt IgA-glomerulonefritis genoemd. In dit geval vormt het immuunsysteem zogenaamde immunoglobuline A-antilichamen, die worden afgezet in de filtercellen van de nieren (glomeruli) en daar een ontsteking veroorzaken. Als gevolg daarvan zijn de nieren beperkt in hun filterfunctie, waardoor het niet langer mogelijk is om eiwitten en erytrocyten (rode bloedcellen) met succes in het bloed vast te houden. Deze worden nu voortdurend via de urine uitgescheiden in plaats van in het lichaam te blijven. De uitscheiding van toxische metabolieten wordt daarentegen beperkt, zodat deze stoffen zich ophopen.

In tegenstelling tot pyelitis wordt een nierontsteking niet door bacteriën veroorzaakt en kan dus niet met antibiotica worden behandeld. Bovendien treft een nierontsteking altijd beide nieren, terwijl een nierbekkenontsteking vaak slechts één nier treft.

Er wordt een fundamenteel onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire nierontsteking. Als alleen de nieren zijn aangetast en ontstoken, is er sprake van primaire glomerulonefritis. Als de ontsteking echter andere oorzaken heeft (bijvoorbeeld veroorzaakt door auto-immuunziekten zoals systemische lupus erythematosus of door geneesmiddelen), wordt dit secundaire glomerulonefritis genoemd.

Aangezien glomerulonefritis, in tegenstelling tot een ontsteking van het nierbekken, meestal pijnloos is, blijft de ziekte vaak lange tijd onopgemerkt en wordt zij slechts bij toeval ontdekt tijdens routineonderzoeken. In sommige gevallen openbaart de ziekte zich in een zo laat stadium dat dialyse (bloedspoeling) of transplantatie onvermijdelijk is.

In het verloop van de ziekte, verschijnen de volgende typische symptomen:

• Omdat de nieren hun filterfunctie verstoren, vindt er een pathologische overdracht van bloed (hematurie) en eiwitten (proteïnurie) in de urine plaats, waar deze stoffen nu kunnen worden opgespoord. Bij hoge concentraties eiwitten kan de urine schuimig worden. De urine kan ook rood gekleurd zijn door de erytrocyten, wat macrohematurie wordt genoemd.
• Als grotere hoeveelheden eiwitten in de urine worden uitgescheiden, kan dit leiden tot een lage concentratie van eiwitten in het bloed.
• Omdat de urineproductie door de nieren verstoord is, zijn er verhoogde concentraties elektrolyten (zouten) in het lichaam, wat oedeem (vasthouden van water in de weefsels) en hoge bloeddruk kan veroorzaken.
• Bij sommige patiënten treedt een plotselinge verslechtering van de nierfunctie op (acuut nierfalen). Er kan echter ook sprake zijn van chronisch nierfalen, waarbij de nieren over een periode van jaren steeds slechter gaan functioneren en regelmatige dialyse nodig is.

Het vermoeden van een mogelijke nierontsteking ontstaat meestal door laboratoriumonderzoek van urine- en bloedmonsters. Om de diagnose te bevestigen moet een nierbiopsie (onderzoek van nierweefsel onder de microscoop) worden uitgevoerd. Bovendien worden de nieren onderzocht door middel van sonografie (echografie).

Door de 24-uurs creatinineklaring (parameter die informatie geeft over de nierfunctie) te bepalen, kan worden nagegaan of en in welke mate de nieren beperkt zijn in hun functioneren.

Het is belangrijk een bacteriële ontsteking van het nierbekken uit te sluiten, aangezien dit gemakkelijk met antibiotica kan worden behandeld.

Of glomerulonefritis wordt behandeld, hangt in de eerste plaats af van de uitgebreidheid van de ziekte.

Als slechts zeer kleine hoeveelheden eiwitten en rode bloedcellen in de urine worden uitgescheiden en de nierfunctie en de bloeddruk binnen het normale bereik liggen, is er geen dringende noodzaak tot actie. De arts moet echter regelmatig controles uitvoeren.

Aangezien glomerulonefritis vaak wordt veroorzaakt door een overreactie van het immuunsysteem, is behandeling met immunosuppressieve geneesmiddelen zoals cortisone in deze gevallen noodzakelijk. Aangezien dit echter het hele immuunsysteem verzwakt, heeft deze behandeling veel ongewenste bijwerkingen.

Als de nierontsteking het gevolg is van een andere ziekte, helpt meestal de behandeling van de eigenlijke onderliggende ziekte. Bovendien moeten de volgende maatregelen in acht worden genomen:

• Er moet voor voldoende drinken worden gezorgd (tenzij de nieren al te zeer in hun functie beperkt zijn).
• Hoge bloeddruk moet consequent worden behandeld, omdat dit de filtercellen in de nieren extra belast en zo de nierfunctie kan verslechteren.
• In bepaalde gevallen kan een dieet met weinig eiwitten en zout nuttig zijn.

De prognose van glomerulonefritis hangt grotendeels af van de vraag of alleen de nieren of ook andere organen zijn aangetast.

In het geval van primaire nierontsteking (waarbij alleen de nieren betrokken zijn) is de levensverwachting van de getroffenen vrij goed, zelfs met ernstig nierfunctieverlies en de noodzaak van dialyse. Als een niertransplantatie mogelijk is, kunnen patiënten daarna meestal een bijna normaal leven leiden. Na enige tijd kan echter ook in de getransplanteerde nier een nieuwe uitbraak van nierontsteking optreden, die in zeldzame gevallen ook de nieuwe nier vernietigt.

Aangezien secundaire nierontsteking in de eerste plaats andere organen treft en pas daarna de nieren beschadigt, hangt de prognose sterk af van de behandeling van de oorspronkelijke ziekte en de mate waarin andere organen al beschadigd zijn.

Glomerulonefritis kan niet met zekerheid worden voorkomen, maar de ziekte kan in een vroeg stadium worden opgespoord en behandeld door regelmatig urineonderzoek.