Pancreaskanker (pancreascarcinoom)

Beschrijving

Pancreascarcinoom (kanker van de alvleesklier) is een van de zeldzamere, maar niettemin gevaarlijke tumorziekten. In Oostenrijk behoort 3,7% van alle kankers tot dit type, en de meeste van de getroffenen worden gevonden tussen het 6e en 8e levensdecennium.

De alvleesklier bevindt zich achter de maag en produceert zowel spijsverteringssappen, die verschillende bestanddelen van voedsel afbreken, als de hormonen insuline en glucagon, die samen verantwoordelijk zijn voor de regulering van de bloedsuikerspiegel.

Als de alvleesklier tumorachtig is veranderd, komt het echter zeer zelden voor dat er een volledig verlies van orgaanfunctie optreedt. Veel vaker worden naburige organen aangetast. Dit is te wijten aan het feit dat lever- en galafscheidingen eerst in de grote alvleesklierbuis stromen en pas daarlangs in de dunne darm terechtkomen.

Als een gezwel de uitscheidingsbuis, die samen wordt gebruikt, verstopt, ontstaat er een ophoping van afscheiding in alle drie de organen. Deze omstandigheid leidt tot een verminderde spijsvertering en mogelijk ook tot ontstekingen.

90% van de alvleesklierkanker wordt veroorzaakt door een kwaadaardige mutatie (transformatie) van de cellen die de ductus bekleden (ductale exocriene tumor). Veel minder vaak, bij ongeveer 1 op de 10 patiënten, worden zogenaamde endocriene tumoren gevonden. Deze kunnen zich bijvoorbeeld ontwikkelen in de hormoonproducerende cellen (Eilandjes van Langerhans), die zich in de klierkwabben bevinden.

Het is nog steeds grotendeels onbekend waarom veranderingen optreden die tot pancreastumoren leiden. Van sommige risicofactoren is echter bekend dat zij de kans op het ontwikkelen van de ziekte vergroten:

Roken

Voor elke persoon die rookt, neemt het risico toe met een factor van ongeveer 3,5.

Alcohol

Zwaar, overmatig alcoholgebruik verhoogt de kans om de ziekte op te lopen met een factor van ongeveer 2,5. In combinatie met andere factoren (roken!) wordt het risico waarschijnlijk nog verveelvoudigd.

Reeds bestaande voorwaarden

Mensen die al een maagoperatie hebben ondergaan (bv. vanwege een maagzweer) zijn ook vatbaarder voor alvleesklierkanker.

Genetische veranderingen

De erfelijke vorm van alvleesklierkanker is zeldzamer en maakt ongeveer 5-10% van alle gevallen uit.

Gifstoffen

Gif tegen ongedierte (pesticiden), onkruid (herbiciden) of schimmels (fungiciden) wordt er ook van verdacht kankerverwekkend te zijn. Gechloreerde koolwaterstoffen, elektromagnetische velden, dampen van brandstoffen en zelfs chroom worden ook besproken als mogelijke beïnvloedende factoren.

Pancreatitis

Mensen die al sinds hun geboorte of al enkele jaren (chronisch) aan een ontsteking van de alvleesklier lijden, lopen een bijzonder risico.

Het duurt meestal lang voordat de definitieve diagnose pancreaskanker wordt gesteld, omdat er slechts milde en aspecifieke symptomen aanwezig zijn. De typische occasionele misselijkheid is zelden genoeg om een bezoek aan de dokter te rechtvaardigen. Vaker wordt een specialist pas geraadpleegd wanneer de ziekte vergevorderd is en er merkbare symptomen zijn zoals geelzucht of pijn in de bovenbuik.

Tegen die tijd is de tumor in 50% van de gevallen al uitgezaaid, d.w.z. heeft zich dochtergezwellen gevormd.

Veel voorkomende symptomen

• Verlies van eetlust
• Gewichtsverlies
• Gevoel van zwakte
• Diarree
• Jeuk
• Rugpijn (door de nabijheid van de wervelkolom)

Wegens de ongewone symptomen zijn beeldvormende procedures (in het abdominale gebied) bijzonder informatief. Deze omvatten:

• Sonografie (echografie)
• Endosonografie (echografie met een endoscoop van binnenuit)
• Computertomografie (CT)
• Magnetische resonantie beeldvorming (MRI)

Als de diagnose alvleesklierkanker al is gesteld, is het belangrijk om na te gaan hoe ver de ziekte gevorderd is. Daartoe worden de volgende procedures gebruikt:

• X-ray
• Gastroscopie (gastroscopie van de maag)
• Endoscopie van de galwegen en de pancreas (ERCP)
• Biopsie (weefselpunctie)
• Bloedonderzoek (tumormarkers zoals CA19-9)

Volledige genezing is zeldzaam omdat alvleesklierkanker vaak pas heel laat wordt gediagnosticeerd.

Als de tumor alleen de alvleesklier aantast, is het mogelijk de tumor operatief te verwijderen. Omdat het om een ingrijpende operatie gaat, wordt deze alleen uitgevoerd in klinieken die hierin gespecialiseerd zijn. Afhankelijk van de grootte van de tumor kunnen ook kleine delen van de alvleesklier en zelfs delen van de maag, de dunne darm of de galwegen worden verwijderd (Whipple-operatie).

Chemotherapie begint meestal binnen de eerste 6 weken na de operatie en duurt 6 maanden.

Omdat de alvleesklier een belangrijke producent is van enzymen en hormonen (insuline en glucagon), kan het nodig zijn deze van buitenaf aan het lichaam toe te voeren.

Pancreaskanker kan ook inoperabel zijn. Als dit het geval is, wordt geprobeerd de levensverwachting te verhogen. Daartoe worden bestraling en chemotherapie gecombineerd gebruikt, de zogenaamde radiochemotherapie. Volledige genezing is echter niet mogelijk.

Medicijnen (niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen, opioïden) tegen pijn worden toegediend volgens een door de WHO vastgesteld stapsgewijs schema.

Er worden momenteel studies uitgevoerd om biologische therapieën te onderzoeken. De insteek van deze therapie is het feit dat het tumorweefsel ook door het immuunsysteem als vreemd kan worden herkend. Daarom wordt getracht het eigen afweersysteem van het lichaam zodanig te stimuleren dat het veranderde weefsel uit zichzelf wordt aangevallen.

Door de meestal late diagnose zijn de overlevingskansen bij alvleeskliertumoren zeer gering. Door de onopvallende symptomen zijn alvleeskliercarcinomen vaak al inoperabel wanneer zij worden gediagnosticeerd.

Het 5-jaars overlevingspercentage ligt tussen 6% (mannen) en 8% (vrouwen).