Syfilis

Syfilis is een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die wordt veroorzaakt door een bacterie, namelijk de ziekteverwekker Treponema pallidum. In medische kringen wordt syfilis soms ook lues venerea genoemd, maar sommige mensen kennen de ziekte ook onder de naam harde chancre of Franse ziekte.

Een typisch kenmerk van syfilis is dat de ziekte in verschillende stadia verloopt. In tijden dat er nog geen antibiotica bestonden, was het laatste (=4e) stadium bijzonder gevreesd, omdat het schade toebrengt aan het zenuwstelsel. Tegenwoordig kan syfilis echter goed onder controle worden gehouden met een antibioticatherapie. Indien de ziekte echter niet wordt behandeld, kan zij leiden tot gevolgschade of zelfs tot de dood.

In de jaren negentig was er een scherpe daling van het aantal syfilisgevallen omdat veel mensen zich tijdens het vrijen voldoende beschermden uit angst voor besmetting met HIV. De laatste jaren wordt bescherming bij geslachtsgemeenschap echter steeds vaker verwaarloosd, zodat het aantal besmettingen met soa's weer is toegenomen.

Het hoogtepunt van de ziekte ligt tussen de leeftijd van 30 en 40 jaar, en mannen worden vaker door syfilis getroffen dan vrouwen. Elke besmetting met de syfilispathogeen moet verplicht worden gemeld aan de volksgezondheidsdienst.

Syfilis wordt veroorzaakt door een infectie met de bacterie Treponema pallidum. De ziekteverwekker wordt overgedragen door onbeschermde geslachtsgemeenschap. De bacterie vormt kleine zweren in het genitale gebied, die op hun beurt bronnen zijn van verdere overdracht. Treponema pallidum kan echter ook worden overgedragen door andere vormen van seksueel contact, zoals anale of orale seks. Het risico om syfilis op te lopen neemt aanzienlijk toe bij mensen met vaak wisselende seksuele partners.

Vrouwen kunnen hun opgroeiende kind tijdens de zwangerschap ook via de placenta besmetten. Als de foetus tijdens de zwangerschap besmet raakt, kan dit leiden tot zogenaamde connatale syfilis, wat een miskraam of aangeboren misvormingen tot gevolg heeft.

Het is niet mogelijk syfilis over te dragen via besmette toiletten, zwembaden of eetgerei, noch via de bloedvoorziening.

Syfilis, indien niet afdoende behandeld, heeft een typisch ziekteverloop, dat in vier stadia is verdeeld. Het eerste en tweede stadium worden samen vroege syfilis genoemd, de stadia drie en vier worden samen late syfilis genoemd.

Primaire fase (1e fase)

De incubatietijd, d.w.z. de tijd tussen de besmetting en het verschijnen van de eerste symptomen, kan tussen 10 en 90 dagen bedragen. Na deze incubatieperiode kan een ulcus zichtbaar worden op de plaats van de huid of het slijmvlies waar de ziekteverwekker eerder is binnengedrongen. Dit wordt ook wel het primaire effect of harde chancre genoemd. Aangezien syfilis in de meeste gevallen via geslachtsgemeenschap wordt overgedragen, worden dergelijke zweren meestal op de penis of de vagina aangetroffen. Als een zweer optreedt in de intieme zone, moet syfilis altijd worden overwogen. Een dergelijk zweertje kan echter ook worden aangetroffen in de darm na anale geslachtsgemeenschap en in de mond na orale geslachtsgemeenschap.

Dit is een rode zweer die meestal een zeer besmettelijke afscheiding afscheidt. Vervolgens worden de naburige lymfeklieren aangetast door de infectie, die merkbaar is aan een zwelling ervan. Zelfs zonder antibioticumkuur geneest de zweer meestal na een paar weken.

Secundaire fase (fase 2)

Dit stadium, dat ongeveer drie tot zes weken na de eerste symptomen optreedt, wordt gekenmerkt door aspecifieke symptomen, zoals verhoogde lichaamstemperatuur, vermoeidheid en pijn in ledematen en hoofd. Bovendien kunnen veel lymfeklieren over het hele lichaam opzwellen. Na nog eens twee weken ontstaat huiduitslag, die aanvankelijk tere, vaag rode vlekken vertoont. Vervolgens ontwikkelen deze vlekken zich tot grove, donkere knobbels, die ook wel populier worden genoemd. Bijzonder grote populieren worden condylomata lata genoemd, die kunnen barsten en zo grote hoeveelheden infectieuze afscheiding afscheiden. In sommige gevallen zijn dergelijke syfilislaesies ook zichtbaar op het slijmvlies van de mond of de genitale streek. Haaruitval komt ook in zeer zeldzame gevallen voor.

Deze veranderingen in de huid en het slijmvlies regresseren na maximaal vier maanden, maar zonder adequate behandeling kunnen ze binnen 2 jaar steeds weer terugkomen.

Latente fase

Na de stadia van vroege syfilis kan de ziekte bij veel getroffen personen sessiel worden. Vanuit de latente fase kan de ziekte echter na lange tijd weer uitbreken en leiden tot de zogenaamde late syfilis. Zelfs in de latente fase van syfilis bevinden de bacteriën zich nog in het lichaam van de besmette persoon, en daarom bestaat er ook in deze periode een risico op besmetting. Hoe langer het duurt voordat de symptomen zich voordoen, hoe kleiner echter het risico dat anderen besmet raken.

Tertiair stadium (3e stadium)

Ongeveer drie tot vijf jaar na de lokale symptomen (zweren, gezwollen lymfeklieren) kan de ziekte een systemisch verloop nemen. Verschillende organen van het lichaam worden aangetast, zoals de bloedvaten, de ademhalingswegen, het maagdarmkanaal, de spieren en de botten. Bovendien vormen zich in de aangetaste organen rubberachtige verharde knobbeltjes die tandvlees (enkelvoud: gumma) worden genoemd.

Deze knobbeltjes kunnen opengaan en schade veroorzaken aan het omliggende weefsel. Als dergelijke gummas in het gebied van de aorta (hoofdslagader) voorkomen, kan dit leiden tot uitstulping van de vaatwanden (aneurysma), wat levensbedreigend kan zijn.

Neurolues (4e fase)

Indien syfilis onvoldoende behandeld blijft worden, bereikt de ziekte tien tot twintig jaar na het begin een stadium waarin ernstige schade aan het zenuwstelsel optreedt. In ongeveer 25% van de gevallen is er sprake van een hardnekkige ontsteking van de hersenen (syfilis cerebrospinalis), die leidt tot een gestaag verlies van hersenkracht en uiteindelijk tot dementie.

Syfilis kan ook het ruggenmerg en de zenuwwortels en zenuwen die daaruit voortkomen aantasten. In het begin is dit merkbaar door hevige pijn, en vervolgens leidt de vernietiging van de zenuwen tot een verlies van pijn- en temperatuurwaarneming. Orgaanfuncties die door het autonome (onbewuste) zenuwstelsel worden gecontroleerd, kunnen ook worden gestoord. Zo kan bijvoorbeeld de controle over urineren en defecatie verstoord zijn. Bovendien hebben lijders coördinatieproblemen bij het lopen. In het ergste geval kan de ziekte tot verlamming leiden.

Dit stadium van syfilis wordt in westerse landen echter niet meer waargenomen, omdat de ziekte gemakkelijk te behandelen is met antibiotica.

In eerste instantie zal de behandelend arts vragen stellen over de symptomen en het verloop van de ziekte (anamnese) en een lichamelijk onderzoek verrichten. Als syfilis wordt vermoed, zal hij of zij een uitstrijkje maken op de plaats van de infectie en wat bloed afnemen. Uit het bloed en het uitstrijkje kan een bacteriële cultuur worden bereid, waarmee de ziekteverwekker kan worden opgespoord. Als syfilis wordt vermoed, moet ook worden onderzocht of er andere soa's aanwezig zijn.

-In het begin van de syfilis (1e en 2e stadium) kan de ziekteverwekker rechtstreeks worden opgespoord door een uitstrijkje te maken op de plaats van de infectie of de zweer en dit uitstrijkje onder de microscoop te bekijken.

Door middel van een onderzoek van het bloedmonster kunnen antilichamen tegen de syfilisverwekker worden opgespoord. Met behulp van een zogenaamde polymerasekettingreactie (PCR) kan worden nagegaan of DNA van de bacterie in het bloed aanwezig is.

Als er al sprake is van neurolues, wordt meestal een ruggenmergpunctie verricht met onderzoek van het cerebrospinaal vocht (CSF).

Aan het begin van een zwangerschap wordt elke vrouw tegenwoordig routinematig getest op syfilis, waardoor besmetting van de pasgeborene nu zeldzaam is.

Antibiotica

Syfilis kan goed worden behandeld met een antibioticakuur. Hoe lang antibiotica moeten worden toegediend, wordt hoofdzakelijk bepaald door het verloop en de duur van de ziekte en de toestand van de patiënt.

De stadia van vroege syfilis (stadium 1 en 2) worden gewoonlijk behandeld met penicilline gedurende ongeveer 14 dagen. Depotpenicilline, dat één- of tweemaal in de spier (intramusculair) wordt geïnjecteerd, is bijzonder geschikt. Als de ziekte al is gevorderd tot late syfilis, is een therapie van drie weken meestal noodzakelijk. Een therapie van deze duur kan gepaard gaan met griepachtige bijwerkingen.

Indien de syfilis reeds het stadium van neurolues heeft bereikt, is een hoge dosis penicilline noodzakelijk.

Indien de betrokkene allergisch is voor penicilline, kan als alternatief erytromycine, doxycycline of tetracycline worden toegediend.

Behandeling van de partner

Aangezien syfilis via geslachtsgemeenschap wordt overgedragen, moet ook de partner van de besmette persoon op een infectie worden gecontroleerd. Bovendien moeten mensen die syfilis hebben en in het primaire stadium verkeren, contact opnemen met alle seksuele partners van de laatste drie maanden en hen op de hoogte brengen van een mogelijke infectie.

Als de diagnose pas in het secundaire stadium wordt gesteld, moet de betrokkene zelfs de seksuele partners van de afgelopen twee jaar inlichten.

Het belang van het laten testen van seksuele partners op een mogelijke infectie wordt benadrukt door studieresultaten die een infectiepercentage van meer dan 50 % van de seksuele partners aantoonden.

Vervolgonderzoeken

Na een succesvolle behandeling van syfilis moet gedurende de eerste drie maanden maandelijks een vervolgonderzoek met bloedmonsters worden uitgevoerd. Bovendien worden na zes maanden en na een jaar verdere vervolgonderzoeken aanbevolen. Daarna moet ten minste eenmaal per jaar een arts worden bezocht voor een vervolgonderzoek.

Nadat de vroege syfilis is behandeld, is bloedonderzoek meestal geschikt om het verloop van de ziekte te volgen. Indien de ziekte echter pas in een laat stadium van syfilis is opgespoord en behandeld, geven bloedonderzoeken niet altijd betrouwbare resultaten; daarom moet in deze gevallen een cardiolipinetest worden uitgevoerd.

De prognose van de ziekte wordt in hoofdzaak bepaald door het stadium van de ziekte op het ogenblik van de diagnose en door het succes van de behandeling. Hoewel de primaire en secundaire stadia van syfilis ook zonder behandeling met geneesmiddelen kunnen genezen, is voor de stadia van late syfilis beslist medische behandeling nodig, omdat anders ernstige, blijvende schade kan ontstaan.

In de meeste gevallen kan onomkeerbare gevolgschade worden voorkomen door een doeltreffende behandeling, maar als de ziekte bij het begin van de behandeling reeds het stadium van neurolues heeft bereikt, zijn de vooruitzichten op genezing meestal slecht, zelfs met een consequente antibioticatherapie.

Bepaalde maatregelen kunnen worden genomen om besmetting met de syfilisverwekker te voorkomen. Een van de belangrijkste preventieve maatregelen is het gebruik van condooms tijdens de geslachtsgemeenschap. Met name mensen die vaak van seksuele partner veranderen, moeten bijzondere aandacht besteden aan een doeltreffende bescherming tijdens de geslachtsgemeenschap. Hoewel het risico om syfilis op te lopen sterk kan worden verminderd door beschermde geslachtsgemeenschap, is het in zeldzame gevallen ook mogelijk dat de ziekteverwekker wordt overgedragen door zoenen of eenvoudige aanrakingen.

Als u denkt dat u besmet bent met syfilis, is het raadzaam een arts te raadplegen. Dit moet zo snel mogelijk gebeuren, omdat een goede prognose alleen door een snelle behandeling kan worden bereikt. Het is ook belangrijk om te onthouden dat uw seksuele partner(s) ook onderzocht en behandeld moeten worden.

Zwangere vrouwen worden routinematig op de ziekte getest als onderdeel van het moeder-kindpaspoort. Als de zwangere vrouw werkelijk met de ziekteverwekker besmet is, kan overdracht op de foetus met speciale maatregelen grotendeels worden voorkomen.