Hashimoto's thyroiditis

Internationale classificatie (ICD)	E06.-
Symptomen	Vermoeidheid (Fatigue), Listeloosheid, Verminderde prestaties/sterkte, depressieve stemmingen, Gewichtstoename, Gevoeligheid voor kou, Cyclus onregelmatigheden, Constipatie, koele / droge / pasteuze huid, Stoornissen in de nagelgroei, Haaruitval
Mogelijke oorzaken	Auto-immuunziekte
Mogelijke risicofactoren	genetische aanleg, Exogene factoren (bijvoorbeeld een teveel aan jodium door voedingssupplementen)., vrouwelijk geslacht, Hormonale veranderingen/overgangen (puberteit, zwangerschap en bevalling, verandering/menopauze) en/of emotionele stress als uitlokkende factor bij een bestaande genetische aanleg.

Basis

Hashimoto's thyroiditis - ook wel chronische immuun thyroiditis, chronische lymfocytaire immuun thyroiditis, ziekte van Hashimoto of kortweg Hashimoto's genoemd - is een chronische, ontstekingsziekte van de schildklier. Het is een veel voorkomende auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem van het lichaam de schildklier ten onrechte als vreemd beschouwt en deze uiteindelijk bestrijdt of vernietigt. Meer bepaald produceert het immuunsysteem antilichamen die gericht zijn tegen structuren in het schildklierweefsel en een pijnloze ontsteking in de schildklier veroorzaken. Het resultaat: een beperking van de schildklierfunctie en, op lange termijn, een tekort aan de vrije schildklierhormonen thyroxine (fT4) en triiodothyronine (fT3), die van belang zijn voor de stofwisseling (metabolisme) - m.a.w. een onderactieve schildklier (hypothyreoïdie).

Algemene informatie en incidentie

De schildklierontsteking van Hashimoto is genoemd naar de Japanse patholoog en chirurg Hakaru Hashimoto (1881 tot 1934), die in 1912 voor het eerst een ontsteking van de schildklier beschreef. In de loop van verder onderzoek naar de ziekte, voornamelijk door de Brits-Zwitserse arts en immunoloog Deborah Doniach (1912 tot 2004) en de Britse immunoloog Ivan Maurice Roitt (1927 tot heden), werd een auto-immuungenese ontdekt.

Chronische immuunschildklierontsteking, die behandeling vereist, is tegenwoordig een van de meest voorkomende schildklieraandoeningen. Het treft vijf tot tien procent van de wereldbevolking.

Hashimoto's thyroiditis komt voor in alle leeftijdsgroepen van de bevolking. Qua geslachtsverdeling overheerst het aantal getroffen vrouwen in een verhouding van 9:1. Aangenomen wordt dat de geslachtshormonen oestrogeen, progesteron en testosteron een invloed hebben op de ontwikkeling van de ziekte.

Differentiatie

Chronische Hashimoto's thyroiditis is een auto-immuunziekte die leidt tot functieverlies van het schildklierweefsel en moet worden onderscheiden van andere oorzaken van hypothyreoïdie, zoals die welke worden veroorzaakt door schildklierchirurgie of radiojodiumbehandeling.

Oorzaken

De oorzaak van Hashimoto's thyroïditis is een auto-immuunreactie waarbij het immuunsysteem de schildklier ten onrechte als vreemd beschouwt en er antilichamen tegen begint te vormen. Dit leidt tot een pijnloze chronische ontsteking van de schildklier, die op den duur niet meer voldoende schildklierhormonen (fT4 en fT3) kan produceren, ondanks verhoogde stimulatie door het controlehormoon, het schildklierstimulerend hormoon (TSH). Het gevolg op lange termijn is hypothyreoïdie.

De precieze onderliggende oorzaken van de auto-immuunziekte zijn nog niet bekend. Aangenomen wordt dat het een multifactorieel proces is, enerzijds door endogene invloeden, zoals genetische aanleg (trefwoord: familiaire accumulatie), en anderzijds door exogene invloeden, zoals een voortdurend hoge jodiuminname, bijvoorbeeld in de vorm van voedingssupplementen. Emotionele stress, veroorzaakt door ingrijpende levensgebeurtenissen en/of slagen van het lot (verlies, scheiding, enz.), kan ook het ontstaan van Hashimoto's thyroïditis bevorderen - zoals bij veel auto-immuunziekten - als er al een genetische aanleg aanwezig is. Hormonale veranderingen en veranderingen veroorzaakt door de puberteit, zwangerschap en bevalling of de menopauze zijn andere triggers die uiteindelijk chronische immuun thyroïditis kunnen veroorzaken als er al een predispositie bestaat.

Het geslacht speelt ook een rol in de ontwikkeling van de ziekte. Vrouwen hebben veel meer kans om chronische immuun thyroïditis te ontwikkelen dan mannen.

Symptomen

Hoewel Hashimoto's thyroiditis pijnloos is, is het niet altijd symptoomloos. Hoewel de korte fase van passieve hyperthyreoïdie aan het begin van de ziekte meestal geen symptomen veroorzaakt en de ziekte vele jaren zonder symptomen kan verlopen, is het vooral het gebrek aan schildklierhormoon dat uiteindelijk leidt tot merkbare symptomen die behandeling kunnen vereisen. Deze treden echter niet noodzakelijkerwijs op en zijn meestal en afhankelijk van de individuele patiënt verschillend uitgesproken. Getroffen mensen met symptomen merken dus vooral de hypothyreoïdie - en op zeer uiteenlopende individuele manieren. Symptomen die kunnen wijzen op Hashimoto's thyroiditis zijn o.a:

vermoeidheid (moeheid) en zwakte
lusteloosheid
Vermoeidheid
Verminderde fysieke en cognitieve prestaties
Depressieve stemmingen, verdriet
Gewichtstoename (soms ondanks veranderingen in eetgewoonten)
Overmatige gevoeligheid voor kou
Onregelmatige menstruatiecyclus en daardoor mogelijk verminderde vruchtbaarheid
Constipatie
Koele, droge en/of deegachtige huid
Stoornissen in de nagelgroei
Haaruitval (effluvium)

Aangezien de symptomen van Hashimoto's thyroïditis zeer aspecifiek zijn, ook in het verloop van andere ziekten kunnen voorkomen en door de betrokkenen zeer individueel worden ervaren, is een differentiële diagnose en differentiatie van andere ziekten zeer belangrijk - vooral met het oog op de keuze van verdere procedures en therapie.

Verloop van de ziekte

Er zijn twee vormen van chronische immuun thyroïditis: de hypertrofische vorm (de "klassieke Hashimoto's thyroïditis", voor het eerst beschreven door Hakaru Hashimoto), waarbij de schildklier in de loop van de tijd groter wordt, vol zit met ontstekingscellen en zijn functie verliest, en de atrofische vorm, waarbij de schildklier in de loop van de tijd kleiner en kleiner wordt en atrofieert. Op lange termijn leiden beide gevallen meestal tot een tekort aan schildklierhormoon, de hypothyreoïdie.

In de beginfase van Hashimoto's thyroiditis is er aanvankelijk een passieve, d.w.z. tijdelijke, hyperthyreoïdie, die "hashitoxicosis" wordt genoemd: De ontsteking vernietigt schildkliercellen, waardoor een grotere hoeveelheid schildklierhormoon in het bloed wordt gespoeld.

In veel gevallen wordt de passieve en meestal asymptomatische hyperfunctie niet eens herkend of vaak alleen bij toeval ontdekt tijdens routine bloedonderzoeken, omdat ze meestal maar enkele weken, soms één tot twee maanden duurt. Daarna wordt de schildklierfunctie weer normaal en gaat uiteindelijk over in hypothyreoïdie, vaak pas na jaren of decennia. Het tijdsverloop is zeer individueel.

Diagnose

Om een schildklierziekte of -stoornis te diagnosticeren, wordt de schildklierfunctie (over-, onder- of normale functie) bepaald door bloedonderzoek en wordt de schildklierstructuur (morfologie) onderzocht door middel van echografie. Deze twee parameters zijn niet noodzakelijk gecorreleerd en moeten altijd in combinatie worden bekeken om uiteindelijk tot een diagnose en vervolgens tot een adequate therapie te komen.

Onderzoek van de schildklierfunctie

De gezonde werking van de schildklier berust op het volgende mechanisme: de schildklier scheidt de vrije schildklierhormonen thyroxine (fT4) en een kleine hoeveelheid triiodothyronine (fT3) af, die essentieel zijn voor de stofwisseling. fT3 wordt ook buiten de schildklier in verschillende organen uit fT4 omgezet en ter beschikking van het lichaam gesteld.

Schema van de schildklier en de hormonen T3 en T4

Dr_Microbe / iStock

Het niveau van fT4 en fT3 in het bloed wordt op zijn beurt gereguleerd door de hypofyse in de hersenen, die TSH produceert. TSH wordt beschouwd als de meest gevoelige parameter met betrekking tot een mogelijke schildklierafwijking: een stijgende TSH-spiegel is het eerste teken van hypothyreoïdie; een dalende TSH-spiegel daarentegen is het eerste teken van hyperthyreoïdie. De hypofyse neemt een functie aan die vergelijkbaar is met de thermostaat van een verwarmingsinstallatie: hij herkent zelfs de geringste afwijkingen van de schildklierhormonen fT4 en fT3 en past de afgifte van TSH dienovereenkomstig aan. Als de schildklierhormoonspiegel in het bloed te laag is, scheidt de hypofyse grotere hoeveelheden TSH af; als de schildklierhormoonspiegel in het bloed te hoog is, zorgt de hypofyse voor een daling van TSH. Continu hoge TSH-waarden geven de arts dus aanwijzingen voor hypothyreoïdie, zoals het geval is bij Hashimoto's thyroïditis.

De schildklierfunctie wordt onderzocht door een bloedmonster te nemen. Ook antilichamen gericht tegen de schildklier kunnen worden getest. Bij veel patiënten met Hashimoto's thyroiditis zijn vooral de antilichamen tegen thyroperoxidase (TPO-Ak) en thyroglobuline (Tg-Ak) verhoogd. Zelfs als deze al in het bloed aantoonbaar zijn, kan het jaren of zelfs decennia duren voordat zich uiteindelijk een hypothyreoïdie ontwikkelt die behandeling vereist.

Onderzoek van de structuur van de schildklier (morfologie)

De structuur van het schildklierweefsel geeft ook informatie over de functie of toestand van de schildklier. Door middel van een echografisch onderzoek kan de grootte, de toestand en de aanwezigheid of de mate van ontstekingsinfiltratie van het schildklierweefsel worden bepaald. De typische ontstekingspatronen zijn op de echografie meestal te zien lang voordat andere veranderingen zoals antilichamen in het bloed en/of symptomen zichtbaar worden.

Schildklierscintigrafie

Een ander onderzoek en diagnostische methode is de schildklierscintigrafie. Bij dit nucleair geneeskundig onderzoek krijgt de patiënt intraveneus of oraal een licht radioactief middel toegediend. Vervolgens moet de patiënt ongeveer 20 minuten wachten, zodat het middel zich - net als natuurlijk jodium - in de schildklier kan ophopen. Zo kan met een gammacamera het regionale metabolisme van de schildklier worden geregistreerd. Het licht radioactieve middel is onschadelijk; de patiënt scheidt het binnen een dag uit in de urine.

Schildklierscintigrafie wordt gebruikt in de vroege stadia van chronische immuunschildklierontsteking om de oorzaak van de passieve hyperthyreoïdie vast te stellen en andere mogelijke oorzaken van de ziekte uit te sluiten. Wordt de hyperthyreoïdie veroorzaakt door Hashimoto's thyroiditis? Of is de ziekte van Graves verantwoordelijk voor de initiële hyperthyreoïdie? Want verschillende oorzaken van schildklieraandoeningen worden ook verschillend behandeld. Daarnaast kunnen de aspecifieke klachten die bijvoorbeeld optreden bij Hashimoto's thyroiditis ook tekenen zijn van allerlei andere ziekten die altijd onderscheiden of uitgesloten moeten worden voordat de behandeling wordt gestart.

Therapie

De behandeling van Hashimoto's thyroïditis is gebaseerd op het stadium van de ziekte. Passieve hyperthyreoïdie in de beginfase vereist meestal geen behandeling. Aangezien de ontsteking van de schildklier in het verloop van de ziekte van Hashimoto vaak tientallen jaren symptoomloos blijft, kan regelmatige controle door een specialist voldoende blijven. De ontsteking van de schildklier, die meestal levenslang blijft bestaan en slechts in de zeldzame gevallen spontaan afneemt, hoeft normaal gesproken niet te worden behandeld - in tegenstelling tot de hypothyreoïdie, die uiteindelijk ook de oorzaak is van mogelijke klachten.

Het doel van de behandeling is de hypothyreoïdie te compenseren met schildklierhormoon in de vorm van tabletten, zodat de daardoor veroorzaakte klachten verdwijnen. Het schildklierhormoon dat de schildklier niet meer zelf kan produceren, wordt dus permanent vervangen door een hormoontablet (hormoonvervanging). De dagelijkse inname van schildklierhormoontabletten is voor patiënten met chronische immuunthyreoïdie en hypothyreoïdie meestal voor de rest van hun leven noodzakelijk. Regelmatige controles en zo nodig aanpassingen van de medicatiedosering - vooral in bijzondere levensfasen zoals tijdens de vruchtbare periode, zwangerschap en borstvoeding - zijn uiterst belangrijk.

Bovendien kan de inname van het sporenelement selenium gedurende enkele maanden helpen om de antilichamen die zich tegen de schildklier richten af te remmen. Selenium kan zo het verloop van de ziekte helpen vertragen.

Prognose

De ontsteking van de schildklier in het kader van auto-immune thyroiditis is niet te genezen, verdwijnt meestal niet vanzelf en blijft dus levenslang bestaan. Als de schildklierfunctie ondanks de diagnose nog grotendeels normaal is, wat vaak tientallen jaren het geval is, of als de medicamenteuze therapie adequaat wordt aangepast, leiden de meeste patiënten een symptoomvrij leven. Omdat de hormoonbehoefte kan schommelen, moet de dosering van de hormoonvervangende therapie regelmatig worden aangepast. Daarom zijn regelmatige controles bij een specialist belangrijk.

Leven met Hashimoto's thyroïditis

De psyche speelt vaak een belangrijke rol voor Hashimoto-patiënten. Over het algemeen is de ziekte zeer emotioneel. Voor veel patiënten is het idee om de rest van hun leven een tablet te moeten slikken in het begin moeilijk te verwerken. Vergeleken met veel andere auto-immuunziekten zijn de gevolgen van Hashimoto's thyroïditis beheersbaar. Als de schildklierfunctie normaal is, hoeft de ziekte in veel gevallen niet behandeld te worden en is de patiënt vaak jarenlang grotendeels vrij van symptomen. Zelfs als behandeling nodig is, is de ziekte meestal goed te behandelen, mits regelmatige controle bij een specialist.

Preventie

Jodium wordt beschouwd als een essentieel sporenelement en is nodig in de schildklier voor de productie van de schildklierhormonen fT4 en fT3. Jodium is ook essentieel als je een kinderwens hebt of tijdens de zwangerschap - bijvoorbeeld voor de gezonde ontwikkeling van een baby, vooral in het begin van de zwangerschap.

piotr_malczyk / iStock

Bijgevolg is een voldoende jodiumvoorziening (sleutelwoord jodiumhoudend keukenzout) belangrijk - op voorwaarde dat de schildklier gezond is en volledig functioneert. Is er daarentegen sprake van een auto-immuunziekte van de schildklier, dan is een voortdurende overmatige jodiuminname - zoals wordt bereikt door het innemen van bepaalde voedingssupplementen - contraproductief, vooral in de beginfase van de ziekte, en moet daarom worden vermeden. De auto-immuunziekte kan namelijk verder worden aangewakkerd door een voortdurend hoge jodiuminname.

In het algemeen zorgen een actieve, sportieve levensstijl en een gevarieerde en gezonde voeding ervoor dat het hele organisme en dus ook de schildklier gezond, vitaal en functioneel blijven.