Hypothyreoïdie (onderactieve schildklier)

Bij hypothyreoïdie is er sprake van een verminderde of volledig beperkte hormoonproductie door de schildklier. Dit resulteert in een tekort aan schildklierhormonen, die het lichaam nodig heeft om zijn stofwisselingsprocessen in stand te houden. Als gevolg van hypothyreoïdie is de stofwisseling beperkt, waardoor patiënten zich vaak erg zwak en moe voelen. Bovendien kan hypothyreoïdie leiden tot groeiachterstand en ontwikkelingsstoornissen bij kinderen.

Bij hypothyreoïdie moet een onderscheid worden gemaakt tussen de aangeboren en de verworven vorm. In totaal wordt ongeveer één procent van de totale bevolking door deze ziekte getroffen. Congenitale hypothyreoïdie komt voor bij ongeveer één op 5000 pasgeborenen.

De belangrijkste functie van de schildklier is de productie van schildklierhormonen (thyroxine, triiodothyronine), die een grote invloed hebben op de menselijke stofwisseling. De schildklier bevindt zich aan de voorkant van de hals onder het strottenhoofd, waar hij kan worden gepalpeerd.

Aangezien jodium een vast bestanddeel van schildklierhormonen is en het lichaam het niet zelf kan aanmaken, is de schildklier afhankelijk van de dagelijkse inname van jodium. Bovendien wordt de hormoonproductie geregeld door een hormoon dat TSH wordt genoemd en dat afkomstig is van de hypofyse in de hersenen. Een daling van thyroxine en triiodothyronine leidt dus tot een stijging van het hypofysehormoon TSH, dat op zijn beurt de schildklier stimuleert om meer hormonen te produceren.

Chronische ontsteking

Een veel voorkomende oorzaak van hypothyreoïdie is een aandoening die Hashimoto's thyreoïditis heet. Deze ziekte van de schildklier wordt veroorzaakt door een auto-immuunreactie waarbij, om nog onopgehelderde redenen, antilichamen worden gevormd tegen oppervlaktereceptoren van de schildkliercellen. Deze antilichamen veroorzaken een chronische ontsteking, die de schildklier beschadigt en zijn vermogen om hormonen te produceren beperkt.

Therapiesequentie

Bij de behandeling van hyperthyreoïdie kan hypothyreoïdie soms het gevolg zijn van een te sterke beperking van de hormoonproductie. Zo kan te veel schildklierweefsel worden vernietigd door radiojoodtherapie of bestraling, wat kan leiden tot hypothyreoïdie. Behandeling met geneesmiddelen die de hormoonproductie bij hyperthyreoïdie moeten beperken (=thyreostatica), kan ook leiden tot hypothyreoïdie.

Verder kan hypothyreoïdie optreden na een schildklieroperatie waarbij weefsel of zelfs het hele orgaan is verwijderd.

Gestoorde regeling

Om schildklierhormonen te kunnen produceren, moet de schildklier van voldoende jodium worden voorzien. Als de schildklier te weinig jodium tot zijn beschikking heeft, kan hij een onderactieve functie ontwikkelen. De hormoonproductie van de schildklier is onderhevig aan de invloed van bepaalde hersenstructuren, namelijk de hypothalamus en de hypofyse. Als deze twee gebieden beschadigd zijn, kan dit ook leiden tot hypothyreoïdie.

Soms ontstaat hypothyreoïdie wanneer de hypofyse beschadigd is en te weinig TSH produceert. Dit is een hormoon dat de synthese van de schildklier stimuleert.

De aangeboren vorm van hypothyreoïdie heeft ook verschillende oorzaken, zoals gebreken in de ontwikkeling van organen, hypothyreoïdie van de moeder tijdens de zwangerschap of een ontoereikende hormoonproductie.

Een tekort aan schildklierhormonen tast de meeste organen van het menselijk lichaam aan. Over het algemeen voelen patiënten met hypothyreoïdie zich zwak en moe, zijn ze erg gevoelig voor kou en hebben ze spijsverteringsproblemen. De schildklier probeert de verminderde hormoonproductie te compenseren met een verhoogde groei. Daarom hebben mensen met hypothyreoïdie vaak een vergrote schildklier (struma, struma). De volgende symptomen wijzen op hypothyreoïdie:

- Listeloosheid

- Toename van het lichaamsgewicht

- Verminderd hongergevoel

- Droge en koude huid

- Diepe, schorre stem

- Groter worden van het hart en een tragere polsslag

- Onregelmatigheden in de vrouwelijke cyclus

- Dunner wordend, borstelig haar

- Verhoging van het cholesterolgehalte in het bloed

Vooral bij oudere patiënten blijven de symptomen vaak beperkt tot niet-specifieke verschijnselen zoals een sombere stemming, vermoeidheid en een verhoogde gevoeligheid voor koude. Dit kan er vaak toe leiden dat deze symptomen worden ingedeeld naar leeftijd en dat hypothyreoïdie niet wordt gediagnosticeerd.

Pasgeborenen die met hypothyreoïdie worden geboren, vallen vaak op door minder drinken, spijsverteringsstoornissen en verminderde activiteit. Hypothyreoïdie heeft een negatief effect op de ontwikkeling en groei bij kinderen, waardoor kinderen met hypothyreoïdie geestelijk en lichamelijk kunnen achterlopen.

Voor de diagnose van hypothyreoïdie wordt meestal bloed afgenomen bij de patiënt en worden de hormoonspiegels van de schildklierhormonen (TSH, fT3, fT4) bepaald. Bij hypothyreoïdie zijn de schildklierhormoonspiegels meestal verlaagd.

Daarnaast zijn er andere onderzoeksmethoden om hypothyreoïdie op te helderen: De grootte en de structuur van de schildklier kunnen bijvoorbeeld zeer goed worden onderzocht met een echo-apparaat. Tijdens een echografisch onderzoek kunnen ook kleine weefselmonsters worden genomen.

Een andere onderzoeksmethode is scintigrafie, waarbij de patiënt radioactieve contrastvloeistof krijgt toegediend, waarvan de ophoping met speciale beeldvormingstechnieken zichtbaar kan worden gemaakt.

Bij vermoeden van thyreoïditis van Hashimoto is een onderzoek naar specifieke antilichamen die kenmerkend zijn voor deze ontstekingsziekte van de schildklier, nuttig. TPO-AK (thyroperoxidase-antilichamen), MAK (microsomale antilichamen) en TG-AK (thyroglobuline-antilichamen) zijn hier van belang.

Baby's worden na de geboorte routinematig onderzocht op de aanwezigheid van hypothyreoïdie tijdens de screening van pasgeborenen. Voor dit onderzoek worden op de derde dag na de geboorte enkele druppels bloed afgenomen uit het voetje van de pasgeborene en geanalyseerd.

Hypothyreoïdie kan meestal zeer goed worden behandeld met hormoonvervangingstherapie. Dit betekent dat patiënten levenslang een behandeling met synthetisch geproduceerde hormonen moeten ondergaan, met preparaten zoals Euthyrox bijvoorbeeld.

De behandeling wordt gestart met een lage dosering en langzaam opgevoerd tot de gewenste dosis effect heeft. Het is belangrijk om de hormoonpreparaten 's morgens voor het ontbijt in te nemen om de absorptie te verbeteren. Wanneer de therapie eenmaal met succes is ingesteld, wordt de voortzetting ervan gewoonlijk eenmaal per jaar gecontroleerd door middel van een bloedonderzoek.

Tijdige behandeling met schildklierhormonen is ook zeer belangrijk voor pasgeborenen en kinderen met congenitale hypothyreoïdie, omdat daardoor mogelijke ontwikkelingsstoornissen worden voorkomen en de kinderen zich gezond kunnen ontwikkelen. Helaas kan schade die al is veroorzaakt door hypothyreoïdie meestal niet meer ongedaan worden gemaakt door hormoontherapie.

Hypothyreoïdie heeft in de meeste gevallen een goede prognose, omdat het goed kan worden behandeld met hormoonpreparaten. Als de getroffenen hun medicijnen regelmatig en nauwgezet innemen, hebben zij meestal geen problemen met hun aandoening. Ook algemene symptomen zoals vermoeidheid en verminderde prestaties treden bij de behandeling nauwelijks op, zodat de patiënten zich kunnen verheugen op een gezond, normaal leven. Als een vrouw onvruchtbaar is als gevolg van hypothyreoïdie, kan dit probleem meestal door therapie worden opgelost en kan een zwangerschap mogelijk worden gemaakt.

Als hypothyreoïdie echter meerdere jaren aanhoudt, kan atherosclerose ontstaan als gevolg van een hoog cholesterolgehalte, wat vervolgens kan leiden tot hart- en vaatziekten en onvruchtbaarheid.

Pasgeborenen met hypothyreoïdie hebben een goede kans op een normale ontwikkeling als de ziekte vroeg wordt herkend en behandeld. Als hypothyreoïdie echter te laat wordt ontdekt, kunnen groei- en ontwikkelingsstoornissen niet meer ongedaan worden gemaakt.

In de meeste gevallen wordt hypothyreoïdie veroorzaakt door thyreoïditis van Hashimoto, waarbij de schildklier is beschadigd als gevolg van een auto-immuunreactie. Helaas kunnen tegen deze vorm van hypothyreoïdie geen preventieve maatregelen worden genomen.

Daarentegen kan hypothyreoïdie als gevolg van jodiumtekort worden voorkomen door voldoende jodium in te nemen. In Duitstalige landen wordt jodium toegevoegd aan gewoon tafelzout, maar daarnaast moeten mensen jodiumhoudende voedingsmiddelen eten, zoals zeevis.

Als er aanwijzingen zijn voor hypothyreoïdie, is het sterk aan te bevelen zo spoedig mogelijk een medisch onderzoek te ondergaan om een ziekte te kunnen vaststellen of uitsluiten. Bovendien kan een zo vroeg mogelijk uitgevoerde hormoonvervangingstherapie een positieve invloed hebben op het verloop van de ziekte.