Fenylefrine

Fenylefrine is een vasoconstrictor en behoort tot de groep van de directe sympathomimetica. Deze binden zich aan één of meer subtypen van adrenoceptoren en worden daarom ook adrenoceptor-agonisten genoemd. Fenylefrine bindt specifiek aan de _{α1-adrenoceptor}, die wordt geactiveerd door de signaalstoffen adrenaline en noradrenaline. Door zijn binding veroorzaakt het veelzijdige effecten, wat betekent dat de werkzame stof op veel verschillende manieren wordt gebruikt.

Toepassingen en indicaties

Fenylefrine is te vinden als werkzaam bestanddeel in neusdruppels om zwelling van de slijmvliezen te verminderen of in combinatiepreparaten met bijvoorbeeld paracetamol om verkoudheidsverschijnselen te verlichten ^{(GeloProsed®}). Er zijn ook filmomhulde tabletten verkrijgbaar in combinatie met ibuprofen, eveneens ter verlichting van verkoudheidsverschijnselen. Voor de ogen wordt het gebruikt in de vorm van oogdruppels, bijvoorbeeld als mydriaticum om de pupillen voor medisch onderzoek even te verwijden of om de bloedvaten in het bindvlies te vernauwen. In geneesmiddelen voor inwendig gebruik wordt het chloorzout fenylefrinehydrochloride gebruikt omdat het beter oplosbaar is in water en dus na inname sneller kan worden opgelost en geabsorbeerd. Dit leidt tot een snellere werking. De werkzame stof kan worden gebruikt in injectie- en infuusoplossingen en wordt bij anesthesie gebruikt als vasopressor om de bloeddruk te verhogen.

Het is ook in combinatie met andere werkzame stoffen in de handel verkrijgbaar als filmomhulde tabletten.

Oogdruppels met het actieve bestanddeel fenylefrine (bv. Neosynephrine-POS 5 %) worden één of twee keer per dag met achteroverhellend hoofd in het oog aangebracht.

Vibrocil neusspray wordt bij acute rhinitis in de neus gespoten om de zwelling van het neusslijmvlies te verminderen en zo de neusademhaling te vergemakkelijken. De toegestane dosis volgens de bijsluiter is 2 verstuivingen per neusgat drie tot vier keer per dag bij volwassenen; bij kinderen van 6-12 jaar is slechts één verstuiving in elk neusgat drie tot vier keer per dag toegestaan.

Deze en soortgelijke preparaten met het werkzame bestanddeel fenylefrine mogen slechts korte tijd worden gebruikt en zijn niet geschikt voor langdurig gebruik. Ze mogen alleen worden gebruikt voor kortdurende symptomen van een griepachtige infectie in het geval van de verkoudheidspreparaten, of in het kader van een oogonderzoek/oogontsteking.

In het algemeen mag het gebruik niet langer dan een week duren zonder medisch consult.

Injectieoplossingen zoals fenylefrine Aguettant worden onder medisch toezicht en door een arts toegediend. De arts bepaalt de dosis aan de hand van de medische voorgeschiedenis van de patiënt.

Er zijn verschillende doseringen van deze injecteerbare oplossingen; een normale dosering is 50 tot 100 microgram en kan worden herhaald. Een bolusinjectie (d.w.z. wanneer de stof snel wordt toegediend) mag echter niet meer dan 100 microgram bedragen.

Farmacodynamiek/werkingsmechanisme

Fenylefrine heeft een sympathomimetisch effect, dat wil zeggen dat het door binding aan de _{α1-adrenoceptor} de functies van het sympathisch zenuwstelsel in gang zet, die erop gericht zijn de activiteit te verhogen door middel van zenuwboodschappen. Deze receptoren bevinden zich voornamelijk in het centrale zenuwstelsel en worden zowel lokaal - bijvoorbeeld in de vorm van neusdruppels - als systemisch als injectie/infusievloeistof gebruikt en leiden tot vaatvernauwing. Dit betekent dat fenylefrine zich na inname bindt aan _{α1-adrenoceptoren}, die vervolgens de bloedvaten in het lichaam vernauwen. De vaatspieren worden gespannen, zodat het lumen van de vaten wordt vernauwd en bijgevolg de bloedstroom afneemt. Als gevolg daarvan zwelt het slijmvlies op en treden gewenste effecten op, zoals het vrijmaken van een verstopte neus, het verminderen van een loopneus of het verlichten van gezwollen ogen.

Farmacokinetiek

Bij injecteerbare oplossingen treedt fenylefrine 20 minuten na intraveneuze toediening in werking.

Het geneesmiddel wordt in de lever gemetaboliseerd via monoaminooxidase (wat resulteert in een lage orale biologische beschikbaarheid) en voornamelijk door de nieren uitgescheiden.

De halfwaardetijd (de tijd waarin het niveau van de werkzame stof al tot de helft is gedaald) bedraagt ongeveer drie uur voor geïnjecteerd fenylefrine.

Structureel gezien is fenylefrine een zeer laag polaire verbinding en kan daarom goed uit het maagdarmkanaal worden opgenomen.

Interacties

• Verschillende groepen antidepressiva (tricyclische antidepressiva, noradrenerge-serotonerge antidepressiva) en sibutramine veroorzaken in combinatie met fenylefrine paroxismale (plotseling terugkerende) hypertensie en verhogen het risico op ritmestoornissen.
• Ook hartglycosiden en kinidine verhogen het risico op hartritmestoornissen.
• Selectieve MAO (monoamine oxidase) A-remmers en linezolid verhogen het risico van vasoconstrictie en/of hypertensieve crisis.
• Guanethidine en soortgelijke producten gebruikt voor de behandeling van hypertensie kunnen een duidelijke verhoging van de bloeddruk met fenylefrine veroorzaken.
• Gehalogeneerde vluchtige anesthetica zoals isofluraan verhogen het risico van een hypertensieve crisis en aritmieën perioperatief (d.w.z. in de periode vóór, tijdens en na de operatie) in aanwezigheid van fenylefrine.
• Fenylefrine moet in een lagere dosis worden ingenomen wanneer het gelijktijdig met bètablokkers wordt ingenomen, aangezien in zeldzame gevallen voorbijgaande dyspneu en verhoging van de bloeddruk kunnen optreden.
• Alfareceptorblokkers heffen het effect van fenylefrine op.

Indien fenylefrine gelijktijdig met andere sympathomimetica wordt gebruikt, kan het effect daarvan worden versterkt of verzwakt.

Het is daarom belangrijk de behandelend arts te vertellen welke geneesmiddelen tegelijkertijd worden gebruikt voordat u een geneesmiddel met fenylefrine inneemt.

Contra-indicaties en voorzorgsmaatregelen

MAO-remmers (monoamine-oxidaseremmers) zijn psychotrope geneesmiddelen die worden gebruikt bij de behandeling van depressies. Zij hebben een langdurig effect en kunnen zelfs na 15 dagen na de laatste dosis een wisselwerking met fenylefrine aangaan, waardoor effecten als hypertensie of hyperthermie kunnen optreden. In dat geval is dit een duidelijk gecontra-indiceerde combinatie en moet deze worden vermeden.

Geneesmiddelen die fenylefrine bevatten moeten met voorzichtigheid en na overleg met een arts worden gebruikt bij patiënten met de volgende aandoeningen:

• Hypertensie (hoge bloeddruk)
• Hartritmestoornissen zoals bradycardie (vertraging van de hartslag), tachycardie (toename van de hartslag) of aritmie: een verlaging van de dosis moet worden overwogen, evenals controle van de vitale orgaanfuncties tijdens de periode van inname.
• Coronaire/chronische hartziekte
• Aneurysma (plaatselijke uitstulping van het bloedvat)
• Hyperthyreoïdie (overactieve schildklier)

Fenylefrine beïnvloedt het hart en kan een vermindering van de hartoutput veroorzaken. Daarom moet bijzondere aandacht worden besteed aan oudere patiënten en patiënten met arteriosclerose!

Voorzichtigheid is ook geboden in combinatie met oxytocica, aangezien het effect wordt versterkt en persisterende (aanhoudende) hypertensie en postpartum (na de geboorte) beroertes het gevolg kunnen zijn.

Langdurig gebruik van het middel in neus of oog is verboden.

Bijwerkingen

Fenylefrine wordt vaak gebruikt als injectievloeistof in de intensive care geneeskunde bij patiënten met hypotensie en shock. Bijwerkingen kunnen zijn:

• Aandoeningen van het immuunsysteem: overgevoeligheid
• Zenuwstelselaandoeningen: Hoofdpijn
• Psychiatrische aandoeningen: Angst, rusteloosheid, verwarring
• Hartaandoeningen: Tachycardie, hypertensie (hoge bloeddruk), aritmie, angina pectoris (benauwdheid op de borst)
• Vaataandoeningen: hersenbloeding, hypertensieve crisis
• Ademhalings-/thoracale aandoeningen: Dyspneu (ademnood, kortademigheid), longoedeem
• Maagdarmstelselaandoeningen: misselijkheid, braken
• Huidaandoeningen: Zweten, bleekheid
• Nier- en urinewegaandoeningen: urineretentie, moeite met plassen

De frequentie waarmee deze bijwerkingen zich voordoen is niet bekend en zij houden voornamelijk verband met verschillende onderliggende ziekten van de patiënten en niet noodzakelijkerwijs met het gebruik van het geneesmiddel zelf.

Wanneer fenylefrine wordt gebruikt in de vorm van oog- of neusdruppels, wordt het slechts in geringe mate in het bloed opgenomen en worden ernstige systemische bijwerkingen derhalve niet verwacht. Mogelijke bijwerkingen zijn roodheid van de ogen en brandende pijn. Accommodatieve stoornissen zoals wazig zien kunnen ook voorkomen.

Bij gebruik in de neus zijn verhoogde afscheiding en beschadiging van de slijmvliezen mogelijk.

Zwangerschap en borstvoeding

Het is onder strikte voorwaarden mogelijk fenylefrine te injecteren tijdens de zwangerschap, maar dit moet worden vermeden tegen het einde van de zwangerschap of tijdens de bevalling, aangezien foetale hypoxie (hypoxie van het ongeboren kind) of bradycardie kan optreden.

Geneesmiddelen die fenylefrine bevatten moeten worden vermeden tijdens de borstvoeding vanwege het risico van cardiovasculaire of neurologische effecten op het zogende kind. Kleine hoeveelheden fenylefrine kunnen in de moedermelk terechtkomen. De orale biologische beschikbaarheid is dan laag, maar toch mag het niet worden ingenomen.