Nieuwe therapieaanbevelingen voor het rustelozebenensyndroom

Het Restless Legs Syndrome (kortweg RLS) wordt beschouwd als een van de meest voorkomende neurologische ziekten in westerse geïndustrialiseerde landen. De diagnose en de juiste therapie komen vaak te laat en vormen een grote sociaal-economische belasting voor de gezondheidszorg, onder andere door het hoge augmentatiepercentage, een intensivering van de symptomen door therapie met dopamine werkende geneesmiddelen in te hoge doses. Een nieuwe S2k-richtlijn van de DGN en DGSM werpt nieuw licht op het begrip van het ziektebeeld en de aanbevolen therapiemogelijkheden.
Illustratie van rusteloze benen AndreyPopov / iStock

Rusteloze benen syndroom

Volgens prof. dr. Claudia Trenkwalder, een van de auteurs van de nieuwe richtlijn over het rustelozebenensyndroom, vermindert het grote lijden van de getroffenen de levenskwaliteit enorm. Het is belangrijk, zegt ze, om de stand van het onderzoek toegankelijk te maken voor alle behandelaars, zodat alle getroffenen de best mogelijke diagnose en therapie kunnen krijgen.

RLS-patiënten hebben 's nachts last van een drang om hun benen te bewegen, wat vaak gepaard gaat met insulten en pijn. Dit leidt vaak tot slaapstoornissen en een verminderde slaapkwaliteit. Gevolgen zoals depressie en vermoeidheid overdag of chronische uitputting zijn ook merkbaar.

Foto van een pijnlijk been AndreyPopov / iStock

Typische symptomen zijn tintelingen, elektriciteit, trekken, steken, branden, formicatie, drukgevoel, krampen, warm of koud gevoel in de ledematen, die vooral optreden tijdens fasen van fysieke rust of bij het liggen. Door toe te geven aan de drang om te bewegen, worden de insensaties meestal snel verlicht.

Tot op heden zijn de exacte pathofysiologische oorzaken niet opgehelderd; de huidige kennis suggereert een multifactoriële ontwikkeling als gevolg van veranderingen in het ijzer- en dopaminemetabolisme en een genetische predispositie. Lage ijzergehaltes zijn aantoonbaar bij veel RLS-patiënten en versterken de veronderstelling dat de pathogenese van het syndroom verband houdt met een stoornis in het ijzermetabolisme. De associatie van het ziektebeeld met een onbalans van de neurotransmitter dopamine is al enige tijd bekend. Verschillende beeldvormingsstudies hebben verhoogde presynaptische en verlaagde postsynaptische dopamineconcentraties aangetoond. Voorts spelen genetische factoren een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de ziekte, wat blijkt uit de vaak positieve familiegeschiedenis van de patiënten.

Om de diagnose rusteloze benen te kunnen stellen, moeten patiënten aan alle vijf diagnostische criteria voldoen. Ter verdere bevestiging wordt vaak ook de reactie op een dopaminerge therapie getest en wordt een onderzoek in het slaaplaboratorium uitgevoerd. Voor de differentiële diagnose wordt ook altijd een bloedbeeldonderzoek uitgevoerd om nierinsufficiëntie of ijzergebreksziekten uit te sluiten. De bepaling van de ijzerwaarden moet een vast onderdeel van de onderzoeken blijven vanaf het moment van diagnose. Er moet ook systematisch worden gevraagd naar de huidige inname van medicijnen om een bijwerking van medicijnen als oorzaak uit te sluiten. Voordat de therapie wordt gestart, moeten comorbiditeiten worden gediagnosticeerd en specifiek worden behandeld, omdat het syndroom ook kan optreden als gevolg van een reeds bestaande ziekte.

De therapiemaatregelen zijn meestal gericht op het individuele lijden van de betrokkene. Als RLS voorkomt met comorbiditeiten, moet de therapie eerst gericht zijn op de gediagnosticeerde comorbide ziekte; als de oorzaak van het ziektebeeld onbekend is, is alleen symptomatische behandeling mogelijk.

Nieuwe richtlijn voor het rustelozebenensyndroom

Samen met de Duitse vereniging voor slaaponderzoek en slaapgeneeskunde (DGSM) heeft de Duitse neurologische vereniging (DGN) onlangs een nieuwe S2k-richtlijn over het rustelozebenensyndroom gepresenteerd. In tegenstelling tot de in 2014 ontwikkelde en in een consensusconferentie overeengekomen diagnostische criteria wordt het uitsluiten van differentiële diagnoses nu expliciet aanbevolen voor een betere differentiatie van andere ziektebeelden.

Onderzoek van de knie door de arts sasirin pamai / iStock

Om de oorzaken op te helderen, moet een nauwkeurige anamnese worden afgenomen van de medicijnen die momenteel worden ingenomen, om deze als mogelijke verergerende factoren van het syndroom te kunnen opnemen of uitsluiten. Nieuw is ook de vervanging van de vroegere indeling in primaire en secundaire RLS door een concept. Volgens dit concept ontstaat het klinische beeld van het rustelozebenensyndroom door interacterende genetische, sociaal-economische en omgevingsfactoren en comorbiditeiten. Voor al deze comorbide factoren moeten vroegtijdige diagnose en behandeling mogelijk zijn, en de term "secundaire RLS" mag daarom niet langer worden gebruikt.

Voor de keuze van de therapeutische maatregelen wordt een langzame en symptoomgerichte aanpak aanbevolen. De S2k-richtlijn beveelt aanvankelijk tweemaal daags orale ijzersubstitutie aan in combinatie met vitamine C voor een betere absorptie. In het geval van orale ijzerintolerantie of matige tot ernstige RLS, moet één of twee keer per week ijzer intraveneus worden toegediend. Als alternatief zijn dopamine-agonisten die geen allergotica bevatten, waaronder rotigotine, ropinirol en pramipexole, effectief gebleken en goedgekeurd in de D-A-CH regio. Behandeling met levodopa mag alleen met tussenpozen of voor diagnostische doeleinden plaatsvinden.

Als tweedelijnsmedicatie kunnen opioïden (bijvoorbeeld oxycodon/naloxon) afzonderlijk of in combinatie met een dopamine-agonist of een gabapentinoïde worden gebruikt. Wegens gebrek aan bewijs beveelt de richtlijn het therapeutisch gebruik van cannabinoïden, magnesium of benzodiazepinen niet aan. Om augmentatie, d.w.z. een toename van de symptomen bij een te hoge medicatiedosering, te voorkomen, wordt het gebruik van slechts één dopaminerge stof, met een zo laag mogelijke dosering, aanbevolen. Naast of los van de medicatie worden niet-drughoudende therapiemaatregelen geadviseerd, zoals transcraniële gelijkstroomstimulatie, bewegingstraining (bedfiets, yoga, enz.) en infrarood lichttherapie. De huidige gegevens zijn onvoldoende om het gebruik van acupunctuur, pneumatische compressie, endovasculaire laserablatie, cryotherapie en fytotherapie aan te bevelen. Volgens de richtlijn is verergering of verbetering van RLS-symptomen door koffie, alcohol, nicotine of andere stimulerende middelen nog niet opgehelderd in grotere studies. De behandeling van symptomen bij RLS met comorbide ziekten, zoals cardiovasculaire of psychiatrische aandoeningen, moet zorgvuldig worden bekeken.

Augmentatie moet klinisch worden gediagnosticeerd aan de hand van de voorgeschiedenis en kan aanwezig zijn als aan de definitiecriteria wordt voldaan. De nieuwe richtlijn geeft stappen voor augmentatiebehandeling, waaronder het controleren van het ijzermetabolisme als eerste stap.

Bloedmonster met ferritine luchschen / iStock

Bij zwangere vrouwen moet een vaak voorkomend ijzertekort worden uitgesloten of behandeld. In het eerste trimester wordt ijzersubstitutie bij voorkeur oraal toegediend; vanaf het tweede trimester kan het ook intraveneus worden toegediend. Levodopa mag niet worden gecombineerd met benserazide vanwege embryotoxische bijwerkingen, evenmin als dopamine-agonisten. Lage doses oxycodon of naloxon kunnen worden gebruikt, waarbij combinatie met paracetamol, aspirine of ibuprofen kan worden vermeden, voor de behandeling van zeer ernstige RLS tijdens de zwangerschap. Wegens onvoldoende gegevens en mogelijke risico's voor het ongeboren kind worden zolpidem/zopiclone en andere benzodiazepine-receptoragonisten, alsmede gabapentine en pregabaline niet aanbevolen voor medicamenteuze therapie. Bij kinderen en adolescenten wordt geen medicamenteuze therapie aanbevolen, behalve ijzersubstitutie. Ook voor de niet-medicamenteuze maatregelen voor het rustelozebenensyndroom zijn geen uitspraken gedaan. De richtlijn wijst op het belang van een goede slaaphygiëne.

Conclusie

Het rustelozebenensyndroom wordt gekenmerkt door een hoge prevalentie en een grote mate van lijden bij de betrokkenen. De nieuwe Sk2-richtlijn beveelt een langzame, symptoomgerichte behandeling aan, rekening houdend met de ernst van het syndroom en de gevolgen voor de slaap en de levenskwaliteit. De controle en optimalisering van het ijzermetabolisme en een zo laat mogelijke start van de behandeling met geneesmiddelen worden steeds belangrijker. Op basis van deze aanbevelingen worden niet-farmacologische behandelingsmogelijkheden belangrijker en moeten zij meer door de getroffenen zelf worden gebruikt. Bewegingstherapie en fysiotherapie zijn hierbij van groot belang.

Olivia Malvani, BSc

Olivia Malvani, BSc


Laatst bijgewerkt op 06.12.2022


Logo

Uw persoonlijke medicatie-assistent

Medicijnen

Blader hier door onze uitgebreide database van A-Z medicijnen, met effecten, bijwerkingen en doseringen.

Stoffen

Alle actieve ingrediënten met hun werking, toepassing en bijwerkingen, evenals de medicijnen waarin ze zijn opgenomen.

Ziekten

Symptomen, oorzaken en behandeling van veelvoorkomende ziekten en verwondingen.

De weergegeven inhoud vervangt niet de originele bijsluiter van het medicijn, vooral niet met betrekking tot de dosering en werking van de afzonderlijke producten. We kunnen geen aansprakelijkheid aanvaarden voor de nauwkeurigheid van de gegevens, omdat deze gedeeltelijk automatisch zijn omgezet. Raadpleeg altijd een arts voor diagnoses en andere gezondheidsvragen.

© medikamio