Alcohol - een onderschat gezondheidsrisico?

Hoe wordt alcohol in ons lichaam opgenomen en verwerkt?

Alcohol wordt door het hele spijsverteringskanaal opgenomen. Zelfs het mondslijmvlies absorbeert kleine hoeveelheden ethanol. Het deel dat via het mondslijmvlies wordt opgenomen, komt direct in de bloedbaan terecht, terwijl het deel dat via het maag- of darmslijmvlies wordt opgenomen eerst via de lever gaat. De lever breekt een deel van de ethanol af, waardoor er minder ethanol in de bloedbaan terechtkomt. In de lever wordt alcohol afgebroken tot ethanal door alcoholdehydrogenase, een enzym. Ethanal wordt vervolgens omgezet in onschadelijk azijnzuur door acetaldehyde dehydrogenase. Het schadelijke deel van de alcoholafbraak is het tussenproduct ethanal. Dit is ook verantwoordelijk voor de kater de volgende ochtend. Bovendien wordt de afbraak ervan geremd door suiker, daarom is de kater vooral erg bij zoete alcoholische dranken (mixdrankjes, likeuren, mousserende wijn).

Het is belangrijk om hier te vermelden dat alle alcoholconsumptie schadelijk is voor de lever, omdat de afbraak van alcohol altijd op dezelfde manier gebeurt en er dus ethanal wordt geproduceerd telkens de lever ontgift, wat de lever beschadigt. Omdat de menselijke lever echter een sensationeel regeneratievermogen heeft, ook wel bekend als het Prometheuseffect, kunnen langere perioden van onthouding van alcohol bijdragen aan de regeneratie van de lever. Pas als 80-90% van het leverweefsel vernietigd is, kan het niet meer regenereren.

In de hersenen werkt alcohol als een celgif dat neurotransmitters, d.w.z. boodschapperstoffen, aantast. Neurotransmitters zijn essentieel voor de communicatie tussen de afzonderlijke cellen in de hersenen. Reactie en waarneming worden beïnvloed door ethanol. Het heeft ook een belonend, euforisch, ontspannend en angstverlichtend effect op onze hersenen. Als er te veel wordt geconsumeerd, kan het effect ook verdovend zijn.

Statistieken over alcohol

In de EU kan meer dan 7% van alle vroegtijdige sterfgevallen en ziekten worden toegeschreven aan alcoholmisbruik. Zelfs matig alcoholgebruik kan het risico op hart- en vaatziekten, kanker en leveraandoeningen verhogen. De WHO noemt alcoholconsumptie als een van de 7 belangrijkste risicofactoren voor sterfte. Alleen al in Duitsland stierven in 2016 19.000 vrouwen en 43.000 mannen aan alcohol of alcoholgerelateerde secundaire ziekten (hart- en vaatziekten, diabetes mellitus, leverziekten, enz.

Daarnaast is ethanol de oorzaak van veel dodelijke verkeersongevallen. 8% van alle verkeersongevallen met lichamelijk letsel in Oostenrijk in 2022 is hieraan toe te schrijven. In Oostenrijk kwamen in 2022 13 kinderen om het leven door alcohol in het verkeer, een trieste piek sinds 1992.

Duitse gezondheidseconomen schatten de door alcohol veroorzaakte kosten in 2020 op 57,04 miljard euro. Hiervan is 16,59 miljard euro direct toe te schrijven aan de gezondheidszorg. Dit omvat medische kosten, ziekenhuisopname en medicijnkosten.

De consumptie van pure alcohol per hoofd van de bevolking vanaf 15 jaar bedroeg 10 liter in Duitsland in 2020. In hetzelfde jaar werd 94,6 liter bier per hoofd van de bevolking geconsumeerd, 20,7 liter wijn, 3,3 liter mousserende wijn en 5,4 liter sterke drank. Om dit te bereiken zou elke Duitser (van 15 jaar en ouder) elke dag ongeveer ¼ liter bier, 1/16 liter wijn, 1 glas mousserende wijn en ½ liter sterke drank moeten drinken. Als je deze cijfers omrekent naar pure alcohol, zou dit een dagelijkse inname van ongeveer 19 gram pure alcohol betekenen. De maximale hoeveelheid pure alcohol die nog "verdraagbaar" is voor de gezondheid, is 24 gram voor een volwassen man en 16 gram voor een volwassen vrouw. De verschillende waarden voor mannen en vrouwen zijn te wijten aan biologische verschillen.

Wat zijn de gevolgen van alcohol voor de gezondheid?

Eerst en vooral: er bestaat geen veilig niveau van alcoholconsumptie! Elke druppel alcohol houdt een gezondheidsrisico in, ongeacht hoeveel je drinkt. Hoe meer je drinkt, hoe groter het risico voor je gezondheid. Ethanol verhoogt het risico op hart- en vaatziekten, dementie, kanker en nog veel meer.

Effecten op de hersenen en het zenuwstelsel

In het centrale zenuwstelsel treedt beschadiging en afsterven van zenuwcellen op. Dit resulteert in verstoringen in het gevoel van temperatuur, pijn en aanraking. Ethanol tast ook de kleine hersenen aan, die verantwoordelijk zijn voor beweging en coördinatie. Dit verklaart ook waarom intoxicatie vaak leidt tot wankelen of moeite met lopen en staan. Chronisch alcoholisme kan ook leiden tot concentratie-, spraak- en geheugenstoornissen. Het leidt ook tot een afname van het hersenvolume, waardoor de intelligentie afneemt. Een nieuwe studie uit 2023 toont aan dat riskant alcoholgebruik een risicofactor is voor dementie vóór de leeftijd van 65 jaar. Dat zou betekenen dat er in heel Europa jaarlijks 3.000 nieuwe gevallen van dementie vóór de leeftijd van 65 jaar bij komen. Risicovol alcoholgebruik wordt gedefinieerd als een hoeveelheid van 60 g pure alcohol bij mannen (ongeveer 1,5 liter bier per dag) en 40 g pure alcohol bij vrouwen (ongeveer 1 liter bier per dag). Een ernstige vorm van dementie veroorzaakt door alcohol is de dementie van Korsakov, genoemd naar de Russische ontdekker en psychiater Sergei Korsakov. Hierbij leidt ondervoeding tot een vitamine B1-tekort (thiaminedeficiëntie). Omdat alcoholisten hun maaltijden vaak vervangen door alcohol, komt deze vorm van dementie veel voor bij chronisch gebruik.

Effecten op hart en bloedvaten

Bij hart- en vaatziekten is ethanol betrokken bij hartritmestoornissen en hersenbloedingen. Het verhoogt de bloeddruk en de hartslag. Enerzijds veroorzaakt overmatige consumptie ontstekingsreacties die vervolgens hartritmestoornissen veroorzaken. Anderzijds kan het niet alleen de bloeddruk verhogen, maar ook de kwaliteit van de slaap verstoren, wat weer kan leiden tot apneu. Het "vakantiehartsyndroom" is ook bekend. In dit geval ervaren jongere mensen enkele dagen na zwaar alcoholgebruik (bv. op feesten of partijen) merkbare hartkloppingen. Hoewel deze hartkloppingen slechts in episodes voorkomen en weer kunnen verdwijnen, kan het het eerste teken zijn van boezemfibrilleren, een veel voorkomende hartritmestoornis.

Alcohol en kanker

Alcohol speelt ook een belangrijke rol bij kanker. Chronische alcoholconsumptie is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van verschillende soorten kanker, vooral kanker van het spijsverteringskanaal en borstkanker. In 2018 waren 92.000 sterfgevallen door kanker in Europa toe te schrijven aan alcoholgebruik.

Effecten op het maagdarmkanaal

Het is algemeen bekend dat alcoholisme ernstige gevolgen heeft voor de lever. Het kan leiden tot leverontsteking (hepatitis) en als gevolg daarvan tot levercirrose (vernietiging van leverweefsel). Dit kan leiden tot geelzucht, leververgroting en veranderingen aan huid en nagels, maar ook tot leverkanker.

Veel minder bekend zijn echter de effecten op de slokdarm, maag, darmen en alvleesklier, waar ook ontstekingen, zweren en kanker kunnen ontstaan. Ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis) kan vervolgens leiden tot diabetes mellitus (suikerziekte) en alvleesklierkanker. De vernietiging van alvleesklierweefsel leidt soms tot de vernietiging van eilandjescellen van Langerhans, die essentieel zijn voor de productie van insuline en dus voor het verlagen van de bloedsuikerspiegel. Als deze cellen vernietigd worden, ontwikkelt zich diabetes omdat het lichaam de bloedsuikerspiegel niet langer kan verlagen. Een zeer gevreesde complicatie van chronisch alcoholgebruik zijn slokdarmvarices. Slokdarmvarices zijn spataderen in het slijmvlies van de slokdarm, die kunnen ontstaan door het vaatverwijdende effect van ethanol. Het echte probleem bij deze complicatie is echter het bloeden van deze spataderen. Door de "ongunstige" ligging van de slokdarm is hemostase alleen mogelijk in een geschikte faciliteit. Omdat iemand bij een massale bloeding binnen enkele minuten kan doodbloeden, leidt een slokdarmvaricesbloeding vaak tot de dood door inwendige bloedingen, omdat mogelijke ingrepen meestal niet op tijd kunnen worden uitgevoerd.

Effecten op de psyche en het sociale leven

Chronisch alcoholisme gaat meestal gepaard met psychologische problemen. Het kan psychische aandoeningen uitlokken, maar er ook de oorzaak van zijn. Dit zijn met name persoonlijkheidsstoornissen, depressie en angststoornissen.

Daarnaast zijn er meestal problemen in de sociale omgeving, omdat het hele leven van de verslaafde om de drug draait. Door het ontremmende effect van alcohol kunnen de getroffenen geneigd zijn tot geweld en strafbare feiten, maar ook het risico op ongelukken neemt toe omdat ze hun zelfinschattingsvermogen verliezen. Andere sociale gevolgen kunnen financiële problemen, verlies van werk of zelfs sociale uitsluiting zijn.

Effecten tijdens zwangerschap en borstvoeding

Alcoholgebruik heeft een bijzonder negatief effect tijdens de zwangerschap en borstvoeding, omdat er niet alleen een verhoogd risico is voor de moeder, maar ook voor het ongeboren kind of de zuigeling. In principe is elke druppel tijdens de zwangerschap en borstvoeding een gezondheidsrisico voor moeder en kind. Zwaar alcoholgebruik tijdens de zwangerschap kan leiden tot foetaal alcoholsyndroom bij de pasgeborene, wat kan resulteren in mentale achterstand en verschillende orgaanschade.

Conclusie

Elke druppel alcohol is schadelijk. Hoe groter de hoeveelheid, hoe groter de kans op schade. Om dit risico te minimaliseren en omdat ethanol een geaccepteerd consumptiegoed is in de maatschappij dat deel uitmaakt van het sociale leven, zijn er tolerabele consumptielimieten ingevoerd, die 24 gram pure alcohol bedragen voor volwassen mannen en 16 gram pure alcohol voor volwassen vrouwen.

Kanker, dementie, hart- en vaatziekten, alcoholverslaving en foetaal alcoholsyndroom bij pasgeboren baby's zijn slechts enkele van de gevolgen van alcohol voor de gezondheid. Zelfs de bovengenoemde aanvaardbare grenzen zijn geen garantie dat je niet sterft aan een van de vele gevolgen van alcoholgebruik.

Er is echter goed nieuws uit een onderzoeksrapport dat in 2019 werd gepubliceerd in opdracht van het Oostenrijkse federale ministerie van Arbeid, Sociale Zaken, Gezondheid en Consumentenbescherming. Volgens het rapport is het alcoholgebruik onder jongeren de afgelopen 20 jaar gedaald. Niet alleen de frequentie van het drinken is afgenomen, maar ook de hoeveelheid die wordt gedronken. Deze trend is veel duidelijker te zien bij mannelijke adolescenten dan bij vrouwen. Jongens drinken echter nog steeds meer dan meisjes.