Seksueel overdraagbare aandoeningen in Europa: een groeiende uitdaging

Aanzienlijk toenemend aantal ziekten

Het aantal seksueel overdraagbare aandoeningen neemt aanzienlijk toe in Europa. Zo steeg het aantal gevallen van gonorroe van 2022 tot 2023 met 48%, het aantal diagnoses van syfilis met 34% en het aantal gevallen van chlamydia met 16%. In Duitsland steeg het aantal hiv-infecties ook met 20%. In 2023 waren er in Duitsland 3300 mensen besmet met hiv. Vooral in Oost-Europa is er een aanzienlijke toename. Maar ook in heel Europa zijn de cijfers ernstig: ongeveer 2,6 miljoen Europeanen leven met hiv, ongeveer 14 miljoen met hepatitis B en 13 miljoen met hepatitis C. De toename is vooral hoog onder jongere mensen, vooral in de leeftijdsgroep 20-24 jaar. Jonge vrouwen worden het vaakst getroffen door gevallen van chlamydia en gonorroe. Na een piek in 2019 en een daaropvolgende daling van het aantal gevallen tijdens de COVID-19-pandemie, stijgen de aantallen weer. Dat het aantal gevallen in niet-EU-landen lager is, komt doordat de screening in deze landen niet met dezelfde intensiteit en nauwkeurigheid kan worden uitgevoerd als in de Europese Unie. Dit betekent dat deze gegevens niet met elkaar kunnen worden vergeleken.

Wat zijn de meest voorkomende seksueel overdraagbare aandoeningen?

Chlamydia

Chlamydia is een infectie die wordt veroorzaakt door de Chlamydia trachomatis-bacterie. Het wordt overgedragen via geslachtsgemeenschap of orale seks. Chlamydia-infecties zijn de meest voorkomende bacteriële, seksueel overdraagbare aandoeningen. Door de vaak milde symptomen blijft het vaak onopgemerkt, maar het kan leiden tot ernstige ontstekingen en onvruchtbaarheid. Afscheiding uit de penis en vagina, bloedingen, pijn bij het plassen en gezwollen testikels zijn de meest voorkomende symptomen van chlamydia. Een snelle diagnose kan worden gesteld met eenvoudige tests en een antibioticabehandeling is meestal voldoende, vooral in de vroege stadia.

Gonorroe

Gonorroe, ook wel bekend als gonorroe, wordt ook overgebracht door bacteriën die gonokokken worden genoemd, vaak samen met chlamydia. Dit veroorzaakt ook pijn bij het plassen en afscheiding uit de plasbuis. Bij mannen kan het leiden tot zwelling van de prostaat en bijbal, koorts en hevige pijn. Vrouwen kunnen ook ernstige buikpijn en pusophopingen in de buik krijgen. Artsen kunnen deze ziekte vaststellen met een uitstrijkje en ook behandelen met antibiotica.

Herpes genitalis

Dit is een virusinfectie met het herpes simplex virus type 2, die kan worden overgedragen via orale seks. Vaak weet je niet eens dat je het virus bij je draagt. Eén enkele infectie is voldoende om het virus levenslang bij je te dragen. Er zijn herhaalde uitbraken van de ziekte (flare-ups). Symptomen zijn met vloeistof gevulde blaasjes die barsten en korsten vormen. Koorts en gezwollen lymfeklieren kunnen ook voorkomen. Voordat de blaasjes verschijnen, is er vaak jeuk of ongemak (tintelingen) in het getroffen gebied. Episoden van de ziekte kunnen vaker voorkomen na stress, koorts of tijdens de menstruatie. Helaas bestaat er geen genezing, maar er zijn enkele medicijnen die het optreden van flare-ups aanzienlijk kunnen verminderen.

Humaan papillomavirus (HPV)

HPV-infectie wordt veroorzaakt door het humaan papillomavirus. Het is de meest voorkomende seksueel overdraagbare virusziekte. Er zijn meer dan 100 verschillende types van dit virus. De meeste kunnen genitale wratten veroorzaken. Sommige kunnen echter ook kanker veroorzaken, zoals baarmoederhalskanker, kanker van de anus of eikel en strottenhoofdkanker. Er bestaat een preventieve vaccinatie die bijna 100% bescherming biedt. Genitale wratten kunnen behandeld worden met crèmes of verwijderd worden met een laser of operatie.

Syfilis

Syfilis, ook bekend alschancroïd, is een ziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Treponema pallidum. De ziekte wordt overgedragen via lichaamsvloeistoffen. Na infectie verschijnen zweren op de plaats van binnendringen en zwelling van de lymfeklieren. Als het niet behandeld wordt, kunnen na een paar weken huiduitslag, huidknobbels, wratten en haaruitval ontstaan. Zonder behandeling kan er na een paar jaar enorme schade aan organen ontstaan, wat zelfs tot de dood kan leiden. Syfilis kan leiden tot lymfogranuloma venereum (LGV) bij zwangere vrouwen, wat verwijst naar de overdracht van de bacterie van de moeder op het ongeboren kind. LGV kan ernstige gevolgen hebben voor de baby. Vroeggeboorte, miskraam, aangeboren syfilis en ernstige misvormingen zijn de gevolgen. De ziekte kan in het bloed worden aangetoond en de gebruikelijke behandeling is met penicilline.

HIV/AIDS

Het humaan immunodeficiëntievirus (HIV) brengt de ongeneeslijke ziekte AIDS (verworven immunodeficiëntiesyndroom) over. Het wordt ook overgedragen via lichaamsvloeistoffen. Er is eerst sprake van een virusinfectie en daarom wordt aids meestal pas laat herkend. Na een lange latentietijd is de afweer van het lichaam zo ernstig verzwakt dat verschillende infecties kunnen optreden, die allemaal dodelijk kunnen zijn. AIDS kan worden opgespoord met een bloedtest. Er bestaat geen genezing, maar moderne therapieën verminderen de virale belasting zo enorm dat deze niet meer in het bloed aantoonbaar is. Een levenslange behandeling met medicijnen is echter het gevolg.

Waarom komen seksueel overdraagbare aandoeningen steeds vaker voor in Europa?

Er zijn verschillende redenen voor de toename van het aantal seksueel overdraagbare aandoeningen in Europa. Ten eerste moet worden vermeld dat de stijgende aantallen deels te wijten zijn aan het verbeterde aanbod van beschikbare tests en de toenemende frequentie van screening bij risicogroepen.

Maar een andere reden is waarschijnlijk de medische vooruitgang. Enerzijds zijn er betere profylactica na blootstelling (PEP), d.w.z. geneesmiddelen die kort na een infectie worden toegediend om te voorkomen dat de ziekte uitbreekt. Hierdoor daalt de incidentie van 30% naar 11%. Als gevolg van deze vooruitgang nemen mensen meer risico's en zien ze af van condooms omdat ze ervan uitgaan dat PEP elke infectie kan onderdrukken. Helaas is dat niet het geval. In de meeste gevallen beschermen ze wel, maar helaas niet in alle gevallen. Bovendien is de tijdspanne voor medicamenteuze interventie na infectie erg klein, maar veel mensen beseffen dit niet.

Als gevolg van de medische vooruitgang komt antibioticaresistentie ook steeds vaker voor, waardoor sommige medicijnen die voor behandeling worden gebruikt niet meer effectief zijn. Vooral in Azië wordt een toename van resistentie geregistreerd.

Een andere reden voor de toenemende frequentie is het gebrek aan bewustzijn. Seksueel overdraagbare aandoeningen namen lange tijd af, waardoor het probleem steeds meer werd verwaarloosd.

Migratie is een andere reden voor de huidige trends die niet kan worden genegeerd. Mensen uit andere landen waar seksueel overdraagbare aandoeningen vaker voorkomen, waar de medische zorg ontoereikend is of waar men zich gewoon niet bewust is van deze ziekten, worden steeds vaker drager van syfilis en dergelijke.

Maar de klassieke risicogroepen zijn ook nog steeds een probleem. Deze omvatten drugsverslaafden, prostituees en mannen die seks hebben met mannen. Deze laatste zijn nu erg gevoelig voor hiv en aids, maar niet voor andere seksueel overdraagbare aandoeningen zoals syfilis, gonorroe of HPV.

Er moet echter ook worden vermeld dat condooms weliswaar de voorkeursmethode zijn, maar dat de overdracht van ziekten ook afhangt van de seksuele praktijk in kwestie. Aangezien een condoom meestal niet wordt gebruikt tijdens orale of anale seks, vermindert dit het risico op infectie niet. Vooral tijdens anale seks ontstaan vaak kleine verwondingen, waardoor de kans op besmetting met hiv bijzonder groot is. We mogen echter niet vergeten dat zowel ejaculaat als vaginale afscheidingen ook besmettelijk kunnen zijn.

De laatste reden voor de toename is het toegenomen gevoel van schaamte dat gepaard gaat met seksueel overdraagbare aandoeningen. Getroffenen hebben vaak geen contactpersoon. Patiënten weten meestal precies waar ze besmet zijn geraakt, maar schamen zich om naar de dokter te gaan.

Hoe kan ik mezelf en anderen beschermen tegen seksueel overdraagbare aandoeningen? Welke preventieve maatregelen zijn er?

Preventieve maatregelen zijn onder andere voorlichting, screeningsmethoden, behandel- en therapiemogelijkheden en het wegnemen van schaamtegevoelens. Het toenemende aantal infecties en de mogelijke beschermende factoren moeten weer meer onder de aandacht worden gebracht.

Een uitgebreid en beter geadverteerd aanbod van tests zou ook kunnen helpen om seksueel overdraagbare aandoeningen in een vroeg stadium te herkennen en seksuele partners er beter tegen te beschermen als ze al besmet zijn.

Postexpositieprofylaxe (PEP) en vaccinaties spelen een bijzonder belangrijke rol bij preventie. PEP heeft de incidentie van AIDS teruggebracht van 30% tot 11%. Ze verminderen dus het risico tot een derde. In 2022 kregen 130.000 mensen in Europa postexpositieprofylaxe voor hiv.

Vaccinaties zijn ook een belangrijk onderdeel in de strijd tegen seksueel overdraagbare aandoeningen. Vaccinatie tegen hepatitis B wordt al vele jaren zeer succesvol gebruikt en beschermt tegen levercirrose en kanker. Vaccinatie tegen HPV is ook bijna 100% effectief en beschermt tegen baarmoederhalskanker. In sommige landen zijn deze vaccinaties zelfs gratis. Er wordt momenteel intensief onderzoek gedaan naar vaccinaties tegen chlamydia, syfilis, herpes simplex virussen en gonorroe. Deze bevinden zich momenteel in klinische onderzoeken en worden al getest.

Hoewel er nog steeds geen vaccin voor AIDS is, zijn de medicijnen die op de markt zijn zeer succesvol en verminderen ze de virale belasting zodanig dat deze niet meer in het bloed aantoonbaar is.

Hoewel condooms geen 100% bescherming bieden, zijn ze nog steeds de voorkeursmethode. Door de medische vooruitgang op het gebied van anticonceptie, antibiotica en PEP's neemt de bereidheid om condooms te gebruiken af.

Last but not least is het ook belangrijk om het gevoel van schaamte onder de getroffenen te verminderen. Seksueel overdraagbare aandoeningen kunnen iedereen treffen. Daarom is het des te belangrijker om niet te lang te wachten en zo snel mogelijk medische hulp te zoeken. Uit enquêtes blijkt dat de meeste patiënten weten waar ze de ziekte vandaan hebben. Het zou belangrijk zijn om meer anonieme testmogelijkheden te creëren. Dit zou kunnen helpen om de remmingsdrempel te verlagen en getroffenen aan te moedigen om sneller naar een arts te gaan.