Hoge bloeddruk (arteriële hypertensie)

In het geval van hoge bloeddruk (arteriële hypertensie) zijn de waarden van de meetbare bloeddruk verhoogd over een langere periode. De medische term arteriële hypertensie is samengesteld uit de Latijnse woorden "arterieel" (behorend tot de slagader) en "hypertensie" (te hoge druk). Volgens de huidige richtlijnen van de Europese Sociëteit voor Cardiologie (ESC) spreken we van hoge bloeddruk als de systolische bloeddrukwaarden hoger zijn dan 140 mmHg (millimeter kwikkolom) of de diastolische waarden hoger zijn dan 90 mmHg. Arteriële hypertensie is de meest voorkomende inwendige aandoening en is een van de klassieke wijdverspreide ziekten, waarbij de prevalentie van hypertensie bij volwassenen in Europa rond de 30% ligt. De prevalentie van hoge bloeddruk is ook afhankelijk van lichaamsgewicht, sociaaleconomische status en geslacht - mannen hebben over het algemeen vaker last van hoge bloeddruk.

Systolische en diastolische waarden

Bij elke slag pompt het hart bloed in het lichaam, waardoor er een druk in de bloedvaten ontstaat die bijvoorbeeld met een bloeddrukmanchet kan worden gemeten. De ideale bloeddrukwaarde is 120 / 80 mmHg. De eerste, meestal hogere waarde staat bekend als systolische bloeddruk en de tweede, meestal lagere waarde, als diastolische bloeddruk. Systole is de fase waarin de hartspier samentrekt en bloed uit de linkerhartkamer stuwt. Dit staat in contrast met de diastole, waarin het hart ontspant en zich dus opnieuw met bloed kan vullen. De bloeddruk wordt meestal gemeten met een bloeddrukmanchet op de bovenarm of invasief met een sensor in de slagaders. De bloeddrukmanchet moet tijdens een meting altijd ter hoogte van het hart worden geplaatst.

De eenheid voor bloeddruk is, om historische redenen, mmHg. Dit staat voor millimeter kwik. Hoge bloeddruk wordt gedefinieerd als een bloeddruk boven 140 mmHg in systole of boven 90 mmHg in diastole.

Een eenmalige matig hoge bloeddruk levert vaak geen acuut gevaar op, maar hoge bloeddrukwaarden over een langere periode hebben negatieve gevolgen voor het hart, de bloedvaten, de nieren, de ogen en de hersenen. Het verhoogt ook het risico op hart- en vaatziekten zoals hartaanvallen en beroertes. Dit risico kan aanzienlijk worden verminderd door een hoge bloeddruk te behandelen.

Cardiovasculair risico

Of en hoe arteriële hypertensie behandeld moet worden, hangt af van de gemeten bloeddruk en ook van het algemene risico op hart- en vaatziekten. Andere ziekten zoals het metabool syndroom, verhoogde bloedlipiden (dyslipidemie) en diabetes mellitus kunnen het cardiovasculaire risico ook verhogen. Daarom wordt een categoriale indeling van het algehele cardiovasculaire risico aanbevolen. In Europa wordt hiervoor de tool van de European Society of Cardiology (ESC) of de PROCAM gezondheidstest aanbevolen, die rekening houdt met factoren zoals systolische bloeddruk, geslacht, rookgedrag, leeftijd en bloedlipidenwaarden. Deze kunnen worden gebruikt om patiënten in te delen in groepen op basis van het berekende risico. Volgens de aanbevelingen van de ESC wordt het cardiovasculaire risico bijvoorbeeld ingedeeld met behulp van het SCORE-systeem.

Algemene tabel met systolische en diastolische bloeddrukwaarden:

Bloeddrukwaarden van meer dan 180/110 mmHg (graad 3) met aanwijzingen voor acute orgaanschade worden door de ESC gedefinieerd als een hypertensieve noodsituatie. Dit vereist onmiddellijke medische behandeling.

Een toestand met bloeddrukwaarden van meer dan 180/110 mmHg zonder orgaanschade maar met bijkomende symptomen wordt ook wel een hypertensieve crisis genoemd.

De term hypertensieve ontsporing wordt ook veel gebruikt en beschrijft meestal hoge bloeddrukwaarden in de zin van een graad 3 zonder symptomen of orgaanschade.

De termen hypertensieve crisis of ontsporing zijn echter niet uniform gedefinieerd en worden ook verschillend gebruikt.

Essentiële (primaire) hypertensie

Als er geen organische oorzaken voor hoge bloeddruk worden gevonden, wordt de hypertensie primaire of essentiële hypertensie genoemd. Ongeveer 90% van alle patiënten heeft hiermee te maken. Essentiële hypertensie heeft een groot aantal risicofactoren en er is een genetische (polygene) predispositie bekend.

Aanpasbare risicofactoren voor de ontwikkeling van hoge bloeddruk zijn

• stress

• onvoldoende lichaamsbeweging

• te veel zout eten

• Te veel vet eten

• voedsel met weinig kalium

• te veel alcohol

• overgewicht

• roken

• insulineresistentie

Niet-modificeerbare risicofactoren voor de ontwikkeling van hoge bloeddruk zijn

• Frequente gevallen van hypertensie in de familie

• leeftijd

• geslacht (mannen vaker dan vrouwen)

Bepaalde ziekten worden vaker geassocieerd met hoge bloeddruk:

• Obesitas

• Type 2 diabetes

• Verhoogd lipidengehalte in het bloed

• Nierziekte

Als de bovengenoemde ziekten samen voorkomen met een hoge bloeddruk, wordt dit het metabool syndroom genoemd.

Secundaire hypertensie

Hoge bloeddruk kan ook worden veroorzaakt door andere ziekten en wordt dan secundaire hypertensie genoemd. Dit treft ongeveer 10% van alle patiënten. De meest voorkomende oorzaken zijn nier-, stofwisselings- of vaatziekten.

Mogelijke oorzaken van secundaire hypertensie zijn

• Obstructief slaapapneusyndroom: ademhalingspauzes tijdens de slaap door een vernauwing in de keel.

• Nierziekten: Beperking van de nierfunctie door beschadiging van het nierweefsel of vernauwing van de niervaten.

• Aorta isthmus stenose: vernauwing van de aorta.

• Syndroom van Conn (primair hyperaldosteronisme): Vaak goedaardige bijniertumor die een overproductie van aldosteron veroorzaakt met als gevolg een hoge bloeddruk en kaliumtekort.

• Syndroom van Cushing: Overmatig hoge cortisonspiegels in het bloed als gevolg van medicatie of hormoonproducerende tumoren.

• Ferochromocytoom: Vaak goedaardige bijniertumor die catecholaminen produceert. Symptomen zijn episodisch hoge bloeddruk met hoofdpijn, duizeligheid en hartkloppingen.

• Adrenogenitaal syndroom: Erfelijke stofwisselingsstoornis veroorzaakt door een enzymdefect waarbij de productie van aldosteron en cortisol in de bijnier gestoord is.

• Acromegalie: Ongecontroleerde afgifte van groeihormonen door een tumor van de hypofyse. De ledematen zijn vergroot.

• Schildklieraandoeningen: Overactieve schildklier(hyperthyreoïdie).

• Hyperparathyreoïdie: Verhoogde productie van bijschildklierhormoon.

Andere oorzaken en medicatie zijn ook mogelijke oorzaken van secundaire hypertensie. Deze omvatten

• neurogene hypertensie (bv. hersenontsteking)

• psychogene hypertensie (bijvoorbeeld door pijn)

• orale anticonceptiva

• niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID's)

• immunosuppressieve geneesmiddelen

• tumormedicijnen

• hematopoëtische stimulantia (EPO)

• anabole steroïden

• Stimulerende middelen en drugs

• zoethout

Speciale vormen van hoge bloeddruk

1. Praktijk hypertensie: Zogenaamde "witte-jassen-hypertensie" verwijst naar herhaalde bloeddrukwaarden van meer dan 140/90 mmHg bij meting in een dokterspraktijk. De waarden thuis zijn echter normaal.

2. Geïsoleerde ambulante hypertensie: zogenaamde gemaskeerde hypertensie verwijst naar normale bloeddrukwaarden in de spreekkamer van de arts met verhoogde bloeddrukwaarden bij metingen thuis of bij ambulante bloeddrukbewaking (ABDM). Deze vorm van hypertensie komt vaak voor bij jonge mannen, rokers of met een familiegeschiedenis van hypertensie. Het sterftecijfer is ongeveer even hoog als bij onbehandelde hoge bloeddruk.

3. Juveniele geïsoleerde systolische hypertensie: Deze speciale vorm van hoge bloeddruk komt vooral voor bij lange, slanke, atletische adolescenten of jonge volwassenen. De systolische bloeddruk is verhoogd wanneer deze conventioneel op de bovenarm wordt gemeten. Een antihypertensieve therapie is hier meestal niet nodig.

Matig hoge bloeddruk veroorzaakt normaal gesproken weinig symptomen en symptomen kunnen lange tijd afwezig zijn. Daarom wordt de ziekte meestal pas laat ontdekt als een incidentele bevinding - als onderdeel van een controle - of als een noodgeval tijdens een hypertensieve crisis. Soms treedt er echter 's ochtends vroeg hoofdpijn op of zijn er slaapstoornissen bij nachtelijke hypertensie.

Mogelijke symptomen van hoge bloeddruk zijn

• Duizeligheid

• hoofdpijn

• vermoeidheid

• nervositeit

• neusbloedingen

• Kortademigheid

• kortademigheid

• Pijn op de borst

• rood worden van het gezicht

• verminderd gezichtsvermogen

• misselijkheid

Langdurig verhoogde bloeddruk kan een aantal organen beschadigen en secundaire complicaties veroorzaken.

Screening op hypertensie moet worden uitgevoerd bij alle volwassenen vanaf 18 jaar. Als de resultaten normaal zijn, wordt ten minste elke 5 jaar een bloeddrukcontrole aanbevolen. Zeer normale waarden moeten jaarlijks worden gecontroleerd. Als arteriële hypertensie al bekend is, moeten de betrokkenen idealiter dagelijks hun bloeddruk meten en de geregistreerde waarden regelmatig door een arts laten controleren.

Het belangrijkste doel van bloeddruktherapie is om het risico op ernstige hart- en vaatziekten zoals beroertes of hartaanvallen te verminderen. Dit wordt bereikt door de bloeddruk te verlagen en andere risicofactoren zoals hoge bloedlipiden- of bloedsuikerwaarden te optimaliseren. Door de bloeddruktherapie te optimaliseren, kan het risico op hartaanvallen met ongeveer 25% worden verminderd, het risico op beroertes met 40% en het risico op linker hartfalen met ongeveer 50%.

In het algemeen spelen drie aspecten een grote rol bij de behandeling van hypertensie:

1. Bloeddrukniveau (systolisch, diastolisch, amplitude)

2. Individueel CHD-risico (volgens PROCAM- of ESC-score)

3. Bestaande hypertensieve orgaanschade

In de regel moet de therapie worden gestart vanaf een waarde van 140/90 mmHg. Bij mensen die op het moment van de eerste diagnose ouder zijn dan 80 jaar, kunnen ook hogere waarden worden geaccepteerd en is therapie pas geïndiceerd vanaf waarden van 160 mmHg systolisch.

Streefwaarden tijdens bloeddruktherapie zijn waarden lager dan 130/80 mmHg tot de leeftijd van 65 jaar. Voor mensen ouder dan 65 jaar wordt meestal een systolische bloeddrukwaarde van minder dan 140 mmHg nagestreefd. Voorwaarde is altijd dat de therapie goed wordt verdragen. Te lage bloeddrukwaarden tijdens de therapie (hypotensie) moeten worden vermeden, vooral bij oudere mensen, omdat ze bijvoorbeeld het risico op vallen kunnen verhogen.

Leefstijl

Primaire hypertensie kan worden verbeterd door een verandering in levensstijl en de volgende maatregelen vormen de basistherapie voor elke hoge bloeddruk:

• Gewichtsvermindering (BMI ongeveer 25 kg/m2)

• Regelmatige lichaamsbeweging (bijv. wandelen, hardlopen, zwemmen)

• Mediterraan dieet

• Afzien van medicatie die hypertensie bevordert (bijv. NSAID's)

• Vermindering van zout in de voeding (5-6 g NaCl/d)

• minder of geen alcohol en cafeïne

• Geen nicotinegebruik

• Warme baden of milde sauna

Als de veranderingen in levensstijl niet voldoende zijn, wordt aanvullende medicatie voorgeschreven. Met de bovenstaande maatregelen kan ongeveer 25% van de milde hypertensie (ernstgraad 1) worden genormaliseerd. In het geval van secundaire hypertensie moet de onderliggende ziekte altijd worden behandeld.

Medicatie

Voor de medicamenteuze behandeling van hoge bloeddruk is een hele reeks werkzame stoffen beschikbaar, die meestal gecombineerd worden om optimale bloeddrukwaarden te bereiken. Een dubbele combinatietherapie (bij voorkeur een vaste combinatie) verhoogt de therapietrouw. Uitzonderingen hierop zijn patiënten met milde hypertensie (ernstgraad 1) en een laag cardiovasculair risico, evenals patiënten ouder dan 80 jaar. In de meeste gevallen wordt aanvankelijk een lage dosering gekozen en deze wordt na verloop van tijd naar behoefte verhoogd. De therapie duurt vaak een leven lang. Regelmatige medische controles en dosisaanpassingen op basis van leeftijd, levensstijl en mogelijke bijwerkingen zijn noodzakelijk.

Eenmaal gestart mag de bloeddruktherapie nooit worden stopgezet zonder een arts te raadplegen, omdat ernstige schommelingen in de bloeddruk met hypertensieve crises mogelijk zijn.

De vijf belangrijkste groepen werkzame stoffen voor de routinematige behandeling van arteriële hypertensie zijn

• ACE-remmers: bv. enalapril, lisinopril, ramipril

• AT1-antagonisten: bijv. candesartan, losartan, valsartan

• Bètablokkers: bijvoorbeeld bisoprolol, metoprolol, nebivolol

• Diuretica: bijv. HCT, indapamide, spironolacton

• Calciumantagonisten: bijv. amlodipine, lercanidipine, nifedipine

Aanbevolen combinaties zijn een ACE-remmer of een angiotensinereceptorblokker met een calciumantagonist of een thiazidediureticum(hydrochloorthiazide, xipamide). Als de bovengenoemde middelen niet voldoende zijn of niet worden verdragen, zijn er andere reservemedicijnen (bijv. alfa-1-receptorblokkers, centraal werkende sympatholytica en arteriolaire vaatverwijders) beschikbaar.

De prognose van arteriële hypertensie hangt over het algemeen af van vroegtijdige opsporing en optimale behandeling. Hoge bloeddruk is meestal een ziekte met weinig symptomen, maar na verloop van tijd kan het leiden tot schade aan de bloedvaten en organen. Dit wordt veroorzaakt door een verhoogd optreden van aderverkalking(arteriosclerose) en directe schade en veranderingen als gevolg van de verhoogde bloeddruk. Dit kan leiden tot een aantal secundaire ziekten en complicaties in verschillende organen.

Arteriële hypertensie is gebaseerd op gedeeltelijk aanpasbare risicofactoren. Een correcte levensstijl kan het risico op het ontwikkelen van hoge bloeddruk verminderen. Deze omvatten

Regels voor het correct meten van de bloeddruk:

• De meting moet liggend of zittend worden uitgevoerd. Ga voor de meting 5 minuten in een stoel in een rustige omgeving zitten en leun achterover.

• Gebruik een gecertificeerde bloeddrukmeter.

• Een apparaat met een bovenarmmanchet is ideaal. De onderkant van de manchet moet 2,5 cm boven de elleboog zitten.

• De manchet moet de juiste maat hebben voor uw arm.

• Op harthoogte geplaatst, geeft de manchet de meest nauwkeurige bloeddrukwaarden. De arm moet ondersteund worden tijdens de meting.

• U mag tijdens de meting niet bewegen of praten.

• De gemiddelde waarde van twee opeenvolgende metingen is het nauwkeurigst.

• Er moeten minstens 1-2 minuten verstrijken tussen de afzonderlijke metingen.